Χιλιάδες άνθρωποι επιστρέφουν καθημερινά στην κατεστραμμένη πατρίδα τους μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, χιλιάδες άλλοι την εγκαταλείπουν για το φόβο αντιποίνων από τις δυνάμεις των τζιχαντιστών και άλλων οργανώσεων που πήραν το πάνω χέρι. Η επιστροφή και η φυγή γίνονται κυρίως από το Λίβανο (μέσω αφύλακτων μεθοριακών περασμάτων), υπό τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του Ισραήλ εναντίον των στρατιωτικών υποδομών της Συρίας. Στο βορρά, η συνεχιζόμενη επίθεση της Τουρκίας και των συμμάχων της εναντίον των κουρδικών περιοχών προκάλεσε νέο προσφυγικό κύμα που παραμένει «αόρατο» για τα τουρκικά και πολλά δυτικά ΜΜΕ.
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Συρία το 2011, ο πληθυσμός της χώρας ήταν 23 εκατομμύρια (μαζί με το ένα εκατομμύριο πρόσφυγες από το Ιράκ και μισό εκατομμύριο Παλαιστίνιους πρόσφυγες). Μετά από 13 χρόνια πολέμου η χώρα μετρά σχεδόν 600.000 νεκρούς, περισσότερους από 1 εκατομμύριο τραυματίες, πάνω από 13 εκατομμύρια εκτοπισμένους εκ των οποίων περίπου 7 εκατομμύρια στο εσωτερικό της Συρίας και 6,4 εκατομμύρια στο εξωτερικό.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μέχρι τα τέλη του περασμένου μήνα, περίπου 5 εκατομμύρια πρόσφυγες είχαν καταγραφεί στις γειτονικές χώρες (3 εκατομμύρια στην Τουρκία, 800.000 στο Λίβανο, 700. 000 στην Ιορδανία, 280.000 στο Ιράκ, 150.000 στην Αίγυπτο) και πάνω από 1,3 εκατομμύρια στον υπόλοιπο κόσμο, κυρίως στην Ευρώπη. Από τους Σύρους πρόσφυγες στην Ευρώπη, οι περισσότεροι (720.000) έχουν καταγραφεί στη Γερμανία. Σχεδόν, 100.000 στην Αυστρία, 90.000 στη Σουηδία, 65.000 στην Ολλανδία, 50.000 στην Ελλάδα, 45.000 στη Γαλλία, 17.000 στη Βρετανία και άλλοι τόσοι στην Ισπανία, κ.α. Χιλιάδες ενδέχεται να μην παραμένουν στις χώρες όπου έγινε η καταγραφή, χιλιάδες δεν έχουν καν καταγραφεί.
Μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανακοίνωσαν ότι παγώνουν ή σκοπεύουν να παγώσουν την εξέταση αιτημάτων ασύλου από δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους (ανάμεσα τους Βρετανία, Αυστρία, Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Σουηδία, Ελλάδα) όμως αυτό δεν σημαίνει ότι αύριο θα απελαθούν. Ακροδεξιά κόμματα καλλιεργούν κλίμα για άμεσες απελάσεις, κάτι που είναι αντίθετο με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο καθώς η κατάσταση στη Συρία είναι ρευστή και η χώρα κάθε άλλο παρά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σήμερα ως «ασφαλής».
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες επισήμανε ότι όλοι οι πρόσφυγες έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσης σε χρόνο που θα επιλέξουν οι ίδιοι, καθώς και ότι όλες οι επιστροφές πρέπει να είναι εθελοντικές και ασφαλείς. Η UNHCR πρότεινε μάλιστα να υπάρξει ευελιξία και να δοθεί στους πρόσφυγες η δυνατότητα δοκιμαστικών επισκέψεων στη Συρία (Go and See visits), ώστε να αξιολογήσουν την κατάσταση και να αποφασίσουν οι ίδιοι για την οριστική επιστροφή τους στην πατρίδα.
Εφόσον εξομαλυνθεί σταδιακά η κατάσταση στη Συρία και οι κρατούντες συνεργαστούν με τον ΟΗΕ για την διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας χωρίς διακρίσεις, η ζυγαριά θα γύρει υπέρ της επιστροφής. Όμως αυτό δεν θα γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε από τον ένα μήνα στον άλλον. Όσο πιο γρήγορα φεύγει κανείς από τη χώρα του για να σώσει τη ζωή του και τη ζωή των δικών του, τόσο πιο αργά επιστρέφει για να τις βάλει πάλι σε κίνδυνο. Πόσο μάλλον όταν έχει καταφέρει να στήσει ξανά τη ζωή του σε μια δυτική χώρα, νοσταλγεί μεν την πατρίδα του αλλά θα πρέπει να επιστρέψει στα ερείπια, χωρίς δουλειά και με το σπαθί πάνω από το κεφάλι του.
