Ο πόλεμος στη Συρία, η πλέον παρατεταμένη και δεύτερη πιο θανατηφόρα σύγκρουση του 21ου αιώνα, εγείρει ερωτήματα σχετικά με την πιθανότητα ειρήνης και εύρεσης πολιτικής λύσης του. Ωστόσο η κατάσταση επιδεινώνεται, με τις δυνάμεις των τζιχαντιστών της Hayat Tahrir al-Sham (HTS) να έχουν εισέλθει στη Δαμασκό, ενώ έχουν καταλάβει σημαντικές πόλεις. Οι ρωσικές δυνάμεις και οι μαχητές της Χεζμπολάχ, όπου διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη του Άσαντ, έχουν μετατοπίσει την προσοχή τους σε άλλα μέτωπα, όπως η Ουκρανία και ο Λίβανος.

Η Συρία βρίσκεται ενώπιον σημαντικών προκλήσεων σχετικά με την πολιτική της σταθερότητα. Οι εξελίξεις αυτές, δεδομένων των γεωπολιτικών παραμέτρων και του εσωτερικού πολιτικού κλίματος, καθιστούν την παρακολούθηση της συγκεκριμένης συγκρουσιακής κατάστασης επιτακτική για την κατανόηση των δυναμικών που ενδέχεται να οδηγήσουν ή να εμποδίσουν την πιθανή επίλυση της κρίσης στη Συρία.

Η δεκαετής σύγκρουση

Κατά την εκδήλωση των αραβικών εξεγέρσεων στη Συρία το Μάρτιο του 2011, το καθεστώς του προέδρου Άσαντ έχει σταθερά καταρρίψει τις προβλέψεις που προέβλεπαν την επικείμενη πτώση του. Ο ίδιος παραμένει στην εξουσία παρά την διεθνή απομόνωση, τις κατηγορίες για τη χρήση χημικών όπλων, την εκδήλωση θανατηφόρας βίας και την εφαρμογή βασανιστηρίων εναντίον των αντιπάλων του. Υπό αυτές τις συνθήκες, η επόμενη μέρα στη Συρία εκτιμάται πως θα ήταν καλύτερα χωρίς την παρουσία του.

Η τύχη του Άσαντ όμως φάνηκε να υφίσταται αλλαγές πέρυσι, όταν επέστρεψε στις διπλωματικές συζητήσεις με τα υπόλοιπα αραβικά κράτη, έπειτα από μια δεκαετία απομόνωσης. Ωστόσο, η επιστροφή αυτή δεν αντανακλούσε μια γνήσια διαδικασία συμφιλίωσης, αλλά προέκυπτε από τα προσωπικά συμφέροντα των αραβικών μοναρχιών. Αυτοί οι ηγέτες αξιολόγησαν τον Άσαντ ως έναν ασφαλέστερο παράγοντα από το ενδεχόμενο χάους που θα μπορούσε να προκληθεί από μια πιθανή πτώση του καθεστώτος του.

Από την έναρξη της πρόσφατης κλιμάκωσης της βίας την περασμένη εβδομάδα, έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 800 θάνατοι, εκ των οποίων 111 αφορούν αμάχους. Τα τραύματα του συριακού εμφυλίου πολέμου παραμένουν ανεπούλωτα, με μακροχρόνιες επιπτώσεις στον πληθυσμό και τις υποδομές της χώρας.

Το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ αλλά και οι αντιμαχόμενες πλευρές, κατά τη διάρκεια της δεκαετούς σύγκρουσης, έχουν προκαλέσει την εκτόπιση περίπου 12 εκατομμυρίων ανθρώπων, πολλοί εκ των οποίων έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη Συρία. Σήμερα, περίπου 2 εκατομμύρια πρόσφυγες ζουν υπό άθλιες συνθήκες σε καταυλισμούς στην επαρχία Ιντλίμπ, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη από τις «ζώνες αποκλιμάκωσης» που θεσμοθετήθηκαν στο πλαίσιο μίας εύθραυστης συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας, Ρωσίας και Ιράν.

Παρά τις διεθνείς προσπάθειες για την αποκλιμάκωση, το καθεστώς έχει συνεχίσει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις, υπονομεύοντας τη συμφωνία και μετατρέποντας την Ιντλίμπ, όπως και άλλες περιοχές, σε ερείπια.

Ο παράγοντας Τουρκία

Η Τουρκία διατηρεί σημαντική επιρροή στην επαρχία της Ιντλίμπ, αν και δεν κατέχει τον πλήρη έλεγχο της. Η κατάπαυση του πυρός μεταξύ της Χεζμπολάχ και του Ισραήλ στον Λίβανο φαίνεται να αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα για την ανασύνταξη και την ενεργοποίηση των δυνάμεων των αντιφρονούντων. Υπό την ηγεσία της τζιχαντιστικής HTS, η οποία διοικείται από τον (διεθνώς επικηρυγμένο ως τρομοκράτη) Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι η τζιχαντιστική ομάδα εξαπέλυσε κεραυνοβόλα επίθεση εναντίον των δυνάμεων του συριακού καθεστώτος.

Η στρατιωτική δυναμική που ανέπτυξαν οι τζιχαντιστές υπερέβη τις αρχικές προσδοκίες, με αποτέλεσμα την κατάρρευση των κυβερνητικών δυνάμεων σε κρίσιμες περιοχές. Η αποτυχία της αντίστασης επέτρεψε στις ομάδες υπό την ηγεσία των ισλαμιστών να ανακαταλάβουν στρατηγικά σημαντικές πόλεις, με ελάχιστη αντίδραση.

Η Τουρκία αντιμετωπίζει αυξανόμενη εσωτερική πίεση για την αποτελεσματική διαχείριση της συριακής προσφυγικής κρίσης, η οποία έχει προκαλέσει έντονες κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις. Ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει εκφράσει δημόσια την πρόθεση του να συναντηθεί με τον Πρόεδρο της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ, με στόχο τον τερματισμό των εχθροπραξιών. Παρ’ όλα αυτά, ο Άσαντ έχει απορρίψει αυτά τα ανοίγματα, θέτοντας ως προϋπόθεση για οποιαδήποτε διαπραγμάτευση την πλήρη αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από το συριακό έδαφος.

Η ρωσική διαμεσολάβηση

Οι ρωσικές προσπάθειες διαμεσολάβησης έχουν αποτύχει να γεφυρώσουν τις διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών, επιτρέποντας στο συριακό καθεστώς να συνεχίσει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις στην Ιντλίμπ. Σε αυτό το πλαίσιο, οι υπουργοί Εξωτερικών της Τουρκίας, της Ρωσίας και του Ιράν πραγματοποιούν συνομιλίες στο Κατάρ αυτή τη στιγμή, με αντικείμενο τις επιπτώσεις της πρόσφατης κλιμάκωσης του συριακού εμφυλίου πολέμου και την αναζήτηση πιθανών λύσεων.

Οι εξελίξεις αντικατοπτρίζουν τις μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές συμμαχίες στη Μέση Ανατολή, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα τη δυναμική του συριακού ζητήματος. Ενώ ο Άσαντ ήταν για χρόνια διπλωματικά απομονωμένος, πλέον αποτελεί συνομιλητή χωρών όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Τα Εμιράτα, μάλιστα, έχουν εξετάσει το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την άρση των κυρώσεων κατά της Δαμασκού, υπό την προϋπόθεση ότι το συριακό καθεστώς θα αποστασιοποιηθεί από το Ιράν. Μια τέτοια συμφωνία, υπό διαφορετικές συνθήκες, θα μπορούσε ενδεχομένως να γίνει αποδεκτή από την κυβέρνηση Τραμπ, αν και παραμένει αβέβαιο το αν και πώς οι προτάσεις αυτές θα επηρεάσουν τη στρατηγική ισορροπία στην περιοχή.

Ο ρόλος του Ισραήλ

Το Ισραήλ αντιλαμβάνεται ότι η συνεχιζόμενη αναταραχή στη Συρία ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια του. Συγκεκριμένα, το Τελ-αβίβ αντιμετωπίζει την προοπτική είτε της ενίσχυσης της ιρανικής στρατιωτικής παρουσίας στη Συρία είτε της εδραίωσης ισλαμιστικών φατριών, υποστηριζόμενων από την Τουρκία, που θα μπορούσαν να αποκτήσουν επιρροή κοντά στα σύνορα του. Η χαοτική κατάσταση στη Συρία έχει επίσης λειτουργήσει ως παράγοντας απόσπασης της διεθνούς προσοχής από τη Γάζα και το παλαιστινιακό ζήτημα, παραγκωνίζοντας μια κρίση που απαιτεί διαρκή και στοχευμένη διαχείριση.

Η συριακή κρίση αναδεικνύει με έντονο τρόπο τον διασυνδεδεμένο χαρακτήρα των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή. Οι εξελίξεις σε ένα κράτος συχνά πυροδοτούν αλυσιδωτές αντιδράσεις που επηρεάζουν την περιφερειακή σταθερότητα ολόκληρου του υποσυστήματος, δημιουργώντας γεωπολιτικές εντάσεις ή και εκρήξεις οι οποίες παραμένουν εξαιρετικά απρόβλεπτες. Όσο για τον Άσαντ; Την παρούσα στιγμή, με τους αντικαθεστωτικούς και τους τζιχαντιστές να βρίσκονται στη Δαμασκό και εκείνον εκτός της πόλης, η επόμενη μέρα της Συρίας θα ξημερώσει χωρίς αυτόν…

Ο Μηνάς Λυριστής είναι υπ. Διδάκτορας Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου