Από τις αρχές του Νοεμβρίου η θεατρική ομάδα Μικρός Νότος συναντά κάθε Κυριακή τον Μελένιο στη «Ντενεκεδούπολη» της Ευγενίας Φακίνου. Μια συνάντηση, 50 χρόνια μετά από το πρώτο θεατρικό ανέβασμα της «Ντενεκεδούπολης», η οποία βρήκε τη συγκινητική ανταπόκριση μικρών και μεγάλων και έχει ήδη πάρει παράταση μέχρι τις 13 Απριλίου 2025.
Εμείς παρακολουθήσαμε την παράσταση «Ντενεκεδούπολη ξανά! Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου» στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, η οποία μας άφησε με τις πιο ζεστές εντυπώσεις. Έξω από τη θεατρική αίθουσα, υπήρξε πάγκος με κατασκευές για να απασχολήσει δημιουργικά τα παιδιά πριν την έναρξη του έργου. Πριν ξεκινήσει η παράσταση, ο θίασος δεν παρέλειψε να αλληλεπιδράσει με όλα τα παιδιά, δημιουργώντας έναν κλίμα ασφάλειας και προσμονής. Η παράσταση έκλεισε με όλα τα παιδιά και τους γονείς να ενώνουν τις φωνές τους μαζί με τους ηθοποιούς στο τελευταίο μουσικό κομμάτι της «Ντενεκεδούπολης». «Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου» είναι το 4ο κατά βιβλίο της σειράς «Ντενεκεδούπολη», την οποία έγραψε η συγγραφέας Ευγενία Φακίνου.
Η Χρύσα Διαμαντοπούλου, ηθοποιό και σκηνοθέτιδα της «Ντενεκεδούπολης», μιλά στο ΒΗΜΑ για τη σημασία και τις προκλήσεις που είχε μια τέτοια παραγωγή ενώ και οι ηθοποιοί της θεατρικής ομάδας «Μικρός Νότος», μοιράστηκαν μαζί μας τις σκέψεις τους για τη σημασία του παιχνιδιού και της φαντασίας στην καθημερινότητά μας.
50 χρόνια μετά την Ντενεκεδούπολη, η παράσταση επέστρεψε. Πόσο διαφορετικό είναι το σημερινό έργο από το πρωτότυπο;
«Αν εγώ είχα κάνει μία Ντενεκεδούπολη του νηπιαγωγείου, εσείς έχετε κάνει μία Ντενεκεδούπολη… μεταπτυχιακού» είπε η Ευγενία Φακίνου στην ομάδα Μικρός Νότος ανεβαίνοντας στη σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης μετά την παράστασή μας. Και είναι ό,τι πιο σπουδαίο, γενναιόδωρο και όμορφο έχουμε ακούσει για τη δουλειά μας.
«Το όνειρο για μία πολιτεία που η δημοκρατία, η ανεξαρτησία και η ελευθερία αποτελούν αξίες αδιαπραγμάτευτες, φαίνεται ξανά να αποτελεί ουτοπία».
Αυτό που κάναμε στον Μικρό Νότο είναι ότι φωτίσαμε στο σήμερα το σπουδαίο έργο της, που δυστυχώς παραμένει φρικτά επίκαιρο. Είμαι πολύ υπερήφανη για τη νέα θεατρική διασκευή που έχουμε δημιουργήσει μαζί με τη στενή συνεργάτιδα, θεατροπαιδαγωγό, Φλώρα Σπύρου. Επίσης προσπάθησα και νομίζω κατάφερα με τη λιτότητα της σκηνοθεσίας να σεβαστώ απόλυτα την ατμόσφαιρα της Φακίνου. Αυτή ήταν και η κοινή γραμμή με όλους τους συνεργάτες. Ο Γιώργος Ανδριώτης ανέδειξε με τον καλύτερο τρόπο την εμβληματική μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου και κατάφερε να ακουστεί ζωντανά επί σκηνής, φρέσκια στο σήμερα.
Εργαλεία γνωστά και αγαπημένα στον Μικρό Νότο (ζωντανή μουσική, ηχητικά τοπία, διάδραση, αρχές εκπαιδευτικού δράματος) χρησιμοποιήθηκαν, μαζί με νέες προκλήσεις, όπως είναι η χρήση κούκλας αλλά και διαφορετικών φωνών για να τις εμψυχώνουμε, η κατασκευή ενός μπερντέ που πίσω του συμβαίνει μία άλλη παράσταση από αυτή που βλέπει το κοινό μπροστά, με τρεις εξαιρετικούς ηθοποιούς, τον Νίκο Αξιώτη, την Έλσα Λουμπαρδιά και τη νέα άφιξη στην ομάδα της Λίνας Μουμτζή! Τρεις ηθοποιοί , πολύ-εργαλεία, παίζουν ζωντανά επί σκηνής τη μουσική, δημιουργούν τα ηχητικά τοπία, αλλά και εμψυχώνουν τις κούκλες, τραγουδούν, υποδύονται 5-6 διαφορετικούς ήρωες, δημιουργώντας μία παράσταση πολύ απαιτητική, με ψυχαγωγική ατμόσφαιρα και συγκίνηση. Η Ντενεκεδούπολή μας έχει χιούμορ, έχει πολλή αγάπη, φως κι ελπίδα, κι ένα κλείσιμο ματιού στον ενήλικα, σαν να του λέει «θυμήσου από πού ξεκίνησες».
Τι σας τράβηξε σε αυτό το έργο και τι σας δίδαξε η Ντενεκεδούπολη σήμερα;
Η δική μου γενιά μεγάλωσε με τη Ντενεκεδούπολη της Ευγενίας Φακίνου. Γεννήθηκα το 1976, μετά την πτώση της δικτατορίας και θυμάμαι πολύ ζωντανά τον πατέρα μου με τρεμάμενη φωνή να μου διαβάζει τις ιστορίες της Ντενεκεδούπολης ξανά και ξανά και να τραγουδάμε στο πικ απ ή στο κασετόφωνο του αυτοκινήτου τις υπέροχες μουσικές του Γιάννη Μαρκόπουλου. Ήταν η εποχή που οι μεγάλοι πίστευαν και οι μικροί ένιωθαν πως τα πράγματα θα πάνε μόνο καλύτερα. Πως η κοινωνία μας θα προχωρήσει με στέρεα βήματα προς τα εμπρός. Διαψευστήκαμε.
Σήμερα, 50 χρόνια μετά την πρώτη παράσταση της Ντενεκεδούπολης, το όνειρο για μία πολιτεία που η δημοκρατία, η ανεξαρτησία και η ελευθερία αποτελούν αξίες αδιαπραγμάτευτες, φαίνεται ξανά να αποτελεί, για τη δική μου γενιά, ουτοπία. Σήμερα περισσότερο από ποτέ νιώθω ότι έχουμε την υποχρέωση αλλά και την ανάγκη να μιλήσουμε στις νέες γενιές για μία κοινωνία όπως την ονειρευόμαστε, όπου οι άνθρωποι θα είναι ίσοι και ελεύθεροι, θα έχουν το δικαίωμα να ονειρεύονται, η φαντασία και οι τέχνες, η παιδεία και η υγεία, οι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι και η ελευθερία του Τύπου θα είναι δικαιώματα αναφαίρετα.
Μέσα σε αυτόν τον μισό αιώνα, πώς έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε κι αντιμετωπίζουμε τα παιδιά ως κοινωνία;
Η αλήθεια είναι ότι μέσα σε αυτόν τον μισό αιώνα έχουν γίνει άλματα στον τρόπο που βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε τα παιδιά. Σε αυτό συνέβαλε η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1989, μετατρέποντάς τα παιδιά από παθητικούς αποδέκτες φιλανθρωπίας σε ανθρώπινα όντα με ένα ξεχωριστό σύνολο δικαιωμάτων. Η Σύμβαση αναγνωρίζει ότι η παιδική ηλικία είναι μια ευάλωτη στιγμή και ότι τα παιδιά χρειάζονται ειδική φροντίδα και προστασία. Είναι το πρώτο παγκόσμιο σύνολο νομικά δεσμευτικών δικαιωμάτων που ισχύουν για όλα τα παιδιά, όπως διαβάζουμε στη σελίδα της Unicef.
Η Φακίνου οσμίστηκε, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, αυτή την ανάγκη για αλλαγή στον τρόπο που «μιλάμε» για τα παιδιά και στα παιδιά και πρωτοπορεί αλλάζοντας όχι μόνο τον τρόπο απεύθυνσης, αλλά και τη θεματολογία. Μέσα από τις 5 ιστορίες της σειράς «Ντενεκεδούπολη» και ειδικά στο τέταρτο βιβλίο της «Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου», η Ευγενία Φακίνου θέτει το παιδί στο κέντρο της ιστορίας και μιλάει για θεμελιώδεις αρχές, που 15 χρόνια μετά θα δούμε να συμπεριλαμβάνονται στα 54 άρθρα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού! Με θαυμασμό συλλογίζομαι τι διαύγεια πνεύματος και ανοιχτή καρδιά χρειάζεται για να μπορέσει να συμβεί αυτό! Μία συγγραφέας να συλλάβει, να συγγράψει και να εκτελέσει μία τόσο πρωτοποριακή και ολοκληρωμένη (εννοιολογικά, θεματικά, εκπαιδευτικά, εικαστικά, καλλιτεχνικά) πρόταση/εμπειρία!
Ας μην εφησυχάζουμε όμως. Τεράστια βήματα έχουν να γίνουν ακόμα. Ειδικά σε κοινωνίες σαν τη δική μας, που έχουν χάσει τον προσανατολισμό τους, οι πρώτοι που την «πληρώνουν» είναι οι ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, τα παιδιά, οι γυναίκες… Τον τελευταίο καιρό ακούμε συνέχεια για περιστατικά βίας σε σχολεία ανά την Ελλάδα και ο μέσος όρος ηλικίας των θυτών και των θυμάτων όλο και κατεβαίνει. Κι εμείς που ως καλλιτέχνες/παιδαγωγοί επισκεπτόμαστε καθημερινά τα σχολεία της Αττικής αλλά και της περιφέρειας, αναγνωρίζουμε αυτή τη μεγάλη δυσκολία παιδιών και εκπαιδευτικών.
Το κράτος στην καλύτερη περίπτωση παραμένει αμήχανο, στη χειρότερη τιμωρητικό. Δεν αντιλαμβάνεται ή κάνει πως δεν αντιλαμβάνεται ποιο είναι το πρόβλημα. Αλλά αν δεν αντιληφθείς ποιο πραγματικά είναι το πρόβλημα πώς θα μπορέσεις να αναζητήσεις λύσεις του; Τα παιδιά είναι σφουγγάρια, απορροφούν όλη την κοινωνική πίεση, την εξαθλίωση, τη φτώχεια, την αγωνία, τον φόβο, την ανασφάλεια. «Το παιδί με το κλειδί» είναι πια ένας στους 5 μαθητές Δημοτικού! Ένα φαινόμενο που δημιουργήθηκε στην ελληνική κοινωνία, λόγω των νέων κοινωνικών συνθηκών (αύξηση ωραρίων εργασίας των γονέων, αύξηση διαζυγίων, άρα μονογονεϊκών οικογενειών, δυσκολία κράτους να παρέχει ολοήμερα σχολεία που να καλύπτουν τις ανάγκες κλπ). Το παιδί επιστρέφει μόνο του από το σχολείο σε ένα άδειο σπίτι.
«Τα παιδιά τα κερδίζεις μόνο με την αλήθεια και την καθαρή ματιά, γιατί ακουμπούν σε κάτι τόσο εξωλεκτικό και τόσο αέρινο, όσο είναι η φαντασία».
Αλλά και στα «προνομιούχα» σπίτια με τις ανέσεις, τα παιδιά βιώνουν τη συναισθηματική εγκατάλειψη, την παραμέληση, την ανορίωτη «διαπαιδαγώγηση». Το σχολείο εγκαταλελειμμένο και αυτό από το κράτος, παρωχημένο και ανιαρό, αρκείται στους διαδραστικούς πίνακες και αποκοιμίζει παιδιά στα θρανία, ενώ το Γυμνάσιο και το Λύκειο έχει μετατραπεί σε ένα δίχως έλεος φροντιστήριο για την είσοδο στο πολυπόθητο δημόσιο Πανεπιστήμιο. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές ακυρωμένοι θεσμικά τόσο από το κράτος όσο και από την κοινωνία, κακοπληρωμένοι, καλούνται να «ολοκληρώσουν ύλη», να «βάλουν τάξη», να «επιβάλλουν κανόνες» σε μία κοινωνία που κανένας κανόνας δεν υπάρχει, που τίποτα δεν λειτουργεί, παρά μόνο η ασυδοσία.
«Υπερασπίσου το παιδί, γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα» τραγουδάει ο Παύλος Σιδηρόπουλος σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου το 1979. Εκείνη την ίδια περίοδο που ο ίδιος ο Παύλος Σιδηρόπουλος παίζει στη Ντενεκεδούπολη! Σήμερα ας αναρωτηθούμε, υπερασπιζόμαστε το παιδί, ή το κάνουμε «μπαλάκι» σε έναν παρολογισμό π.χ. «συνεπιμέλειας», το βάζουμε στο τρένο και όπου βγει, το τιμωρούμε για το… αποτύπωμα στο λευκό φέρετρο του κολλητού του, το επανα-τραυματίζουμε αμφισβητώντας ξανά και ξανά τη μαρτυρία του;
Κατά την έναρξη της παράστασης, ένα μικρό κορίτσι σχολίασε «Είμαστε μέσα σε ένα παραμύθι τώρα». Τα παιδιά έχουν ντοκτορά στη συμβολική γλώσσα. Πώς σας κάνει να νιώθετε αυτή η αντίδραση;
Τι ωραία που το λέτε! Πράγματι τα παιδιά έχουν ντοκτορά στη συμβολική γλώσσα! Με δυο κουτάλια, καπάκια, κουκλάκια, χαρτοπετσέτες κλπ. φτιάχνουν κόσμους ολόκληρους και βουτούν μέσα σε αυτούς. Όπως είπε η μικρή μας φίλη «είμαστε μέσα στην ιστορία τώρα»! Η φαντασία των παιδιών τούς επιτρέπει να δημιουργήσουν και να ζήσουν όλη την ιστορία στον πυρήνα της, με όλες τις αισθήσεις τους, ακόμα και αν αυτή δεν έχει «αληθινά» πρόσωπα, κοστούμια, σκηνικά ή θεατρική σκηνή. Ένα παιδί μπορεί να φτιάξει έναν κόσμο ολόκληρο μέσα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης, να τους βάλει φωνές, να κάνει διαλόγους, να εμψυχώσει δηλαδή με λίγα λόγια ένα αντικείμενο στην προσπάθειά του να κατανοήσει τον ίδιο του τον εαυτό και τον κόσμο γύρω του.
Οι μεγάλοι, ως γονείς αλλά και ως εκπαιδευτικοί πολλές φορές, δεν εμπιστευόμαστε αυτόν τον κόσμο! Δεν του δίνουμε χώρο, ούτε την αξία που έχει. Ίσως μας προκαλεί αμηχανία, ίσως δεν τον κατανοούμε πια, δεν τον αναγνωρίζουμε. Βιαζόμαστε. Βιαζόμαστε να μάθει να γράφει και να διαβάζει. Αυτό είναι μετρήσιμο και αξιολογήσιμο στις σύγχρονες κοινωνίες. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτός ο αυθορμητισμός, η ανοιχτωσιά του μυαλού των παιδιών και η συνειρμική, συμβολική τους γλώσσα αρχίζει να φθίνει μετά τα 5-6 χρόνια όταν πια αρχίζει η «υποχρεωτική» εκπαίδευση. Αλλά και ως καλλιτέχνες οφείλουμε να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας αυτή τη δύναμη που έχουν τα παιδιά, μία δύναμη που βρίσκεται πέρα από τις λέξεις, τις φιοριτούρες και τα συγγραφικά/σκηνοθετικά καμώματα. Τα παιδιά τα κερδίζεις μόνο με την αλήθεια και την καθαρή ματιά, γιατί ακουμπούν σε κάτι τόσο εξωλεκτικό και τόσο αέρινο, όσο είναι η φαντασία.
Αρκετοί συνεργάτες της ομάδας είχαν μεγάλη αγωνία για το πώς τα παιδιά θα υποδεχτούν τη Ντενεκεδούπολη και τους ήρωές της. Παιδιά που μεγαλώνουν με ένα κινητό ή ένα τάμπλετ στο χέρι, βλέποντας σειρές και ταινίες που έχουν καταιγιστικό ρυθμό και ταχύτητες, που δυσκολεύομαι να παρακολουθήσω κι εγώ ως ενήλικας… Εμπιστεύθηκα τα παιδιά, την δύναμη της ιστορίας αυτής που μιλάει απευθείας στην καρδιά τους, την ανάγκη τους για συγκέντρωση και χαμηλές ταχύτητες, την αλήθεια που κρύβει κάθε τι ολόκληρο και καλοκουρδισμένο. Είμαι βαθιά ευχαριστημένη γι’ αυτό το στοίχημα που κερδίζεται. Είναι τόσο ελπιδοφόρο! Παιδιά 3, 5, 8 ετών, συμμετέχοντας με την καρδιά τους, παρακολουθούν με κομμένη την ανάσα, συγκινούνται από το μεγάλο ταξίδι του μικρού Μελένιου, χωρίς οθόνες, χωρίς κουμπιά, χωρίς διαδίκτυο, χωρίς αλλαγές σκηνικών και κοστουμιών. Ένα θεατρικό κείμενο μεστό, συγκινητικό και αστείο, μιλάει σε μικρούς και μεγάλους με την ίδια δύναμη. Η φαντασία σε πλήρη ανάπτυξη!
«Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου προς τη Ντενεκεδούπολη είναι μία αλληγορία προς την ενηλικίωση».
Με γνώση, με σεβασμό, με ευθύνη, με αγάπη, με εμπειρία, με αγνά χειροποίητα υλικά, με συνεργάτες που μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες και το ίδιο μεράκι. Αυτά είναι μερικά από τα μυστικά υλικά της «συνταγής» μας και νιώθω τεράστια ευγνωμοσύνη που έχω την ευκαιρία και την τύχη να δουλεύω με παιδιά. Δεν το αλλάζω με τίποτα στον κόσμο.
Η Ντενεκεδούπολη είναι μια coming-of-age ιστορία. Ποιο είναι το μήνυμά της;
Πράγματι «το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου» είναι μία ιστορία ενηλικίωσης, μία ιστορία που επικεντρώνεται γύρω από τα ζητήματα της νεότητας, της ενηλικίωσης και της ωρίμανσης, μέσα από τον Μελένιο, που είναι το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας μας. Μαγεμένος από μια μαργαρίτα και τις ιστορίες του κοσμογυρισμένου ποντικού, βαρέθηκε να κοιμάται στο ράφι της παλιάς αποθήκης, βγήκε στον δρόμο και ρίχτηκε στην περιπέτεια προς την ελευθερία. Γνώρισε βουνά, δέντρα και πουλιά. Συνάντησε τον σοφό γέρο-Καλαμάρη. Δεν ξεγελάστηκε από σοβαροφανείς ηγέτες. Δεν δείλιασε μπροστά σε μια φιγούρα αχυρένια, με μάτια γουρλωμένα, που στήθηκε να φοβερίζει. Προχώρησε για να γνωρίσει τον Σαρδέλα, τη Μηλίτσα, τον Βουτυρένιο, κοντά τους να ζήσει ισότιμα, μαζί να συμμαχήσουν για το δίκαιο.
Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου προς τη Ντενεκεδούπολη είναι μία αλληγορία προς την ενηλικίωση. Ο ήρωάς μας, ένας σύγχρονος Οδυσσέας, διψασμένος για γνώση και αληθινή ζωή αφήνει πίσω του μία ανούσια καθημερινότητα και ρίχνεται με θάρρος, πείσμα, γενναιότητα και ανοιχτή καρδιά στην περιπέτεια αναζητώντας έναν κόσμο ελεύθερο, δίκαιο, με αξίες που μοιάζουν να έχουν χαθεί.
Ανεξαρτήτως ηλικίας, πώς μπορούμε να εντάξουμε το παιχνίδι στη ζωή μας; Εσείς πώς κρατάτε αυτό το παιδικό πνεύμα άσβεστο στην καρδιά σας;
Η ηθοποιός Λίνα Μουμτζή, ο Μελένιος στην παράσταση του Μικρού Νότου, απαντά:
Τα παιδιά έχουν κάτι αόρατες κεραίες με τις οποίες κάθε τι που συμβαίνει γύρω τους το αφουγκράζονται χωρίς δεύτερη και τρίτη ανάγνωση. Ένα παιδί παίζοντας φτιάχνει φανταστικούς κόσμους χωρίς πρέπει και κανόνες. Δυστυχώς μεγαλώνοντας αυτό το «πρέπει» μπαίνει μπροστά και κόβει απότομα αυτές τις κεραίες. Εκεί έρχεται η τέχνη σε κάθε μορφή της, είτε αυτό λέγεται μουσική, είτε χορός, είτε οτιδήποτε βοηθάει να κρατάς ζωντανό το παιδί μέσα σου. Εμείς έχουμε την τύχη να ερχόμαστε σε επαφή με έργα και κείμενα που απευθύνονται σε παιδιά και μέσω της δίκης μας αγαπημένης τέχνης, που είναι η υποκριτική, να μπορούμε να κρατάμε το παιχνίδι ζωντανό και το παιδί μέσα μας χορτάτο.
Η ηθοποιός Έλσα Λουμπαρδιά, η Βασίλισσα, το Σκιάχτρο, ο Οκ Μπαμ Μπαμ, η Μηλίτσα και άλλα πολλά στην παράσταση του Μικρού Νότου απαντά: Το παιχνίδι είναι ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν και ανακαλύπτουν τον κόσμο και παρόλο που το εχουμε ξεχάσει, πιστεύω ότι ισχύει το ίδιο και για τους ενήλικες. Μια παράσταση, μια καλλιτεχνική εγκατάσταση, ένα ποίημα, ένα παραμύθι, ένα τραγούδι, μια ταινία, είναι όλα παιχνιδιάρικοι τρόποι να ανακαλύψουμε τι μας ενδιαφέρει, τι μας πονάει, τι μας γαργαλάει το μυαλό και την καρδιά. Οπότε, η τέχνη είναι σίγουρα ένας τρόπος να εντάξουμε το παιχνίδι στη ζωή μας και ένας ακόμα ίσως είναι να μην παίρνουμε τον εαυτό μας τόσο στα σοβαρά.
Στον Μικρό Νότο είμαστε πολύ τυχεροί γιατί πηγαίνοντας καθημερινά στα σχολεία να παίξουμε θέατρο, βλέποντας τα γέλια και τα λαμπερά μάτια των παιδιών, είναι αδύνατο να ξεχάσουμε πόσο σπουδαίο είναι το παιχνίδι.
Info: «Ντενεκεδούπολη ξανά!Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου», κάθε Κυριακή στις 11:00 και στις 13:00 στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Αγοράστε εισιτήρια για όλες τις κορυφαίες εκδηλώσεις στο inTickets.gr