Υπάρχει κάτι οξύμωρο και το δίχως άλλο εντυπωσιακό για την περίπτωση ή μάλλον το φαινόμενο ή ακόμα καλύτερα το μύθο της Μαρίας Κάλλας – της μόνης ίσως Ελληνίδας καλλιτέχνη για την οποία η χρήση της λέξης μύθος δε χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Η φήμη, το εκτόπισμα, η καριέρα, η ζωή, ο αντιφατικός χαρακτήρας και οι έρωτές της όχι μόνο εξακολουθούν να ενδιαφέρουν, να ερεθίζουν την περιέργεια και να συγκινούν το κοινό 101 χρόνια μετά τη γέννηση και 47 από το θάνατό της, αλλά να τροφοδοτούν τη σύγχρονη δημιουργία και να τρέφουν την ποπ κουλτούρα.
Η Κάλλας απολαμβάνει το προνόμιο να απευθύνεται ακόμα και μετά θάνατον σε ένα μαζικό και άρα εκ προοιμίου ετερόκλητο κοινό, να υπάρχει ανάμεσά μας και τελικά να αφορά ανθρώπους οι οποίοι ενδεχομένως δεν έχουν ακούσει ούτε μια φορά στην ζωή τους όπερα. Ε, και;
Μπορεί η Ελληνίδα σοπράνο να έφερε μια πραγματική τομή στο λυρικό τραγούδι και να επαναπροσδιόρισε με την ερμηνεία της τον τρόπο προσέγγισης, παρουσίασης και ανάδειξης σπουδαίων έργων, όμως η απήχηση ή καλύτερα η επιδραστικότητά της – έννοια άγνωστη στις πεντέμισι δεκαετίες που έζησε- απλώθηκε πολύ έξω και πολύ πέρα από τα όρια της τέχνης της.
Ο δημιουργός και η Μούσα του. Πάμπλο Λαρέν και Αντζελίνα Τζολί στα γυρίσματα του φιλμ «Maria»
Κάλλας για πάντα
Πέρσι τέτοιες ημέρες η οικουμένη γιόρτασε εν χορδαίς και οργάνοις τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, με κορωνίδα των εορτασμών τα εγκαίνια του ενός μουσείου, αφιερωμένου στην απόλυτη ντίβα της όπερας, στο κέντρο των Αθηνών. Όμως, είπαμε, η Ελληνίδα θεά δεν πηγαινοέρχεται στην επικαιρότητα αναλόγως των συγκυριών και επ’ ευκαιρία επετείων. Αντιθέτως, παραμένει πάντα παρούσα.
Δε θα μπορούσε να υπάρξει πιο ανάγλυφη απόδειξη από το – πριν ακόμα ξεκινήσει τα γυρίσματά του- πολυσυζητημένο φιλμ «Maria» του Χιλιανού σκηνοθέτη Πάμπλο Λαρέν. Μία από τις πλέον αναμενόμενες ταινίες του 2024, που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 81ο Φεστιβάλ Βενετίας και αγοράστηκε εν μία νυκτί από το Netflix, καταπιάνεται με την ζωή της Κάλλας, αναζητώντας το δυσδιάκριτο όριο μεταξύ μύθου και πραγματικότητας.
Οι ύστατες ημέρες της ντίβας στο διαμέρισμά της στον αριθμό 36 της Avenue Georges Mendel στη γαλλική πρωτεύουσα ήταν που ενέπνευσαν και την Μαρίνα Αμπράμοβιτς, ώστε να αποπειραθεί τη δική της ερμηνεία στην Κάλλας
Για τα καθ’ ημάς έχει φυσικά και ένα ενδιαφέρον παραπάνω, λόγω τόσο της καταγωγής της Κάλλας, όσο και της απόφασης του 48χρονου σκηνοθέτη να πραγματοποιήσει γυρίσματα στην Ηλεία και ένα μέρος μάλιστα αυτών στη θρυλική θαλαμηγό Christina O, κάποτε ιδιοκτησίας του Αριστοτέλη Ωνάση. Του ανθρώπου που με άλλα λόγια όρισε όσο κανείς την ζωή της Κάλλας. Βέβαια, εκείνο που «τερμάτισε» το ενδιαφέρον του εγχώριου και βέβαια του διεθνούς κοινού ήταν η –αμφιλεγόμενη για πολλούς- επιλογή της Αντζελίνα Τζολί να υποδυθεί την La Divina.
«Παίρνω πολύ στα σοβαρά την ευθύνη απέναντι στη ζωή και την παρακαταθήκη της Κάλλας. Θα κάνω ό,τι μπορώ για να ανταποκριθώ στην πρόκληση. Ο Πάμπλο είναι ένας σκηνοθέτης που θαυμάζω χρόνια. Το γεγονός ότι μου δίνεται η δυνατότητα να μιλήσω για τη ζωή της Μαρίας μέσω εκείνου και του Στίβεν Νάιτ (σ.σ.: σεναριογράφος μεταξύ άλλων της σειράς “Peaky Blinders”) είναι απλώς ένα όνειρο», δήλωνε η 49χρονη Αμερικανίδα ηθοποιός το φθινόπωρο του 2022, λίγες εβδομάδες μετά την ανακοίνωση πως θα αναλάμβανε την πρόκληση της αναμέτρησης με ένα από τα λεγόμενα ιερά τέρατα της τέχνης.
Η 48χρονη Αμερικανίδα ηθοποιός έδωσε το «παρών» στην παγκόσμια πρεμιέρα του φιλμ στο Φεστιβάλ Βενετίας
Στην πραγματικότητα η Τζολί βρήκε περισσότερα κοινά με την Ελληνίδα ντίβα απ’ όσα θα μπορούσε αρχικά να υποθέσει. Το γεγονός ότι και η δική της προσωπική ζωή έχει βρεθεί πολλάκις κάτω από το μεγεθυντικό φακό των tabloids ήταν, όπως είπε λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα της ταινίας, ένα στοιχείο που την έκανε όχι απλώς να κατανοήσει, αλλά σχεδόν να συμπονέσει την Κάλλας. Και δεν ήταν το μόνο.
Το σχεδόν κινηματογραφικό τέλος της Κάλλας στο διαμέρισμά της στο Παρίσι σε ηλικία 53 ετών με μόνη συντροφιά την έμπιστη οικονόμο της Μπρούνα Λούπολι και τον μπάτλερ της θύμισε στην Αμερικανίδα σταρ οικεία κακά. Συγκεκριμένα τη δική της εύθραυστη ισορροπία μεταξύ μοναχικότητας και μοναξιάς.
Μέσα από το ρόλο της στο φιλμ του Πάμπλο Λαρέν η Τζολί λέει πως όχι μόνο βρήκε συνάφειες και σημεία ταύτισης με την Ελληνίδα ντίβα, αλλά σχεδόν τη συμπόνεσε
Οι ύστατες ημέρες της ντίβας στο διαμέρισμά της στον αριθμό 36 της Avenue Georges Mendel στη γαλλική πρωτεύουσα ήταν που ενέπνευσαν και την Μαρίνα Αμπράμοβιτς, την αποκαλούμενη γιαγιά της performance art, ώστε να αποπειραθεί την ερμηνεία ή μάλλον την αποκρυπτογράφηση μιας γυναίκας, η σκέψη και ο συναισθηματικός κόσμος της οποίας παραμένει έως σήμερα ένα άλυτο αίνιγμα. Για την Σέρβα καλλιτέχνη το περίφημο οπερατικό project «Οι 7 θάνατοι της Μαρίας Κάλλας» που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα τον Σεπτέμβριο του 2020 στην όπερα του Μονάχου σηματοδοτεί ορόσημο για την αναμφίβολα ενδιαφέρουσα ζωή και την πολυκύμαντη καριέρα της.
Η διεθνής συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (παρουσιάστηκε στη χώρα μας το φθινόπωρο του 2021) με την Κρατική Οπερα της Βαυαρίας (Μόναχο), τη Γερμανική Οπερα του Βερολίνου, τον Μουσικό Μάη της Φλωρεντίας και την Εθνική Οπερα των Παρισίων αναπαριστά – με όχημα το σώμα της Αμπράμοβιτς- τους θανάτους επτά ηρωίδων που η Κάλλας σφράγισε με τις ερμηνείες της (Βιολέτα, Τόσκα, Δεισδαιμόνα, Τσο Τσο Σαν, Κάρμεν, Λουτσία και Νόρμα).
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς στους «7 Θανάτους της Μαρίας Κάλλας»
Υπάρχει όμως και ένας όγδοος θάνατος. Εκείνος της ίδιας της Κάλλας που, όπως έχει σημειώσει η Αμπράμοβιτς, έπεσε κι εκείνη θύμα της αγάπης. «Για πάνω από 25 χρόνια ήθελα να δημιουργήσω ένα έργο αφιερωμένο στη ζωή και την τέχνη της Μαρίας Κάλλας. Πάντα με γοήτευαν η προσωπικότητά της, η ζωή της, ακόμα και ο θάνατός της. Οπως πολλές από τις ηρωίδες της όπερας που δημιούργησε επί σκηνής, έτσι και η ίδια πέθανε από αγάπη. Πέθανε από μια ραγισμένη καρδιά».
Το φαινόμενο Callas-mania
Αναμφίβολα τα βιώματα, οι εμπειρίες, οι απώλειες και οι απογοητεύσεις της Κάλλας επηρέασαν και αποκρυσταλλώθηκαν στις ερμηνείες της, θέτοντας έναν μάλλον αξεπέραστο πήχη στις καλλιτεχνικές επιγόνους της. Μέσα από μια τέτοια ηχογράφηση γνώρισε και τελικά λάτρεψε – σε βαθμό αφοσίωσης- την Κάλλας ο άνθρωπος που θα μπορούσε να διεκδικήσει όσο κανείς τον τίτλο του ειδήμονα γύρω από το βίο και την πολιτεία της εμβληματικής σοπράνο. Ο Γάλλος σκηνοθέτης και συγγραφέας Τομ Βολφ μυήθηκε στον αναπόδραστα γοητευτικό κόσμο της Κάλλας, έπειτα από μια παράσταση όπερας που παρακολούθησε στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης πριν από περίπου μια δεκαετία.
Ο Γάλλος Τομ Βολφ αφιέρωσε τρία χρόνια από την ζωή του στη συστηματική έρευνα γύρω από το φαινόμενο Κάλλας, προκειμένου να δημιουργήσει την παράσταση «Γράμματα & Αναμνήσεις» με πρωταγωνίστρια την Μόνικα Μπελούτσι
Επιστρέφοντας εκείνο το βράδυ στο σπίτι του ξεκίνησε να αναζητά ηχογραφήσεις κι έτσι μοιραία βρέθηκε μπρος στην Κάλλας. Έκτοτε αφιέρωσε κάθε ικμάδα του στην εξερεύνηση της καλλιτέχνη αλλά και της γυναίκας, ενέδωσε, χωρίς επιστροφή, σε αυτό που άλλοι ονομάζουν Callas-effect και άλλοι περιγράφουν ως Callas-mania. Αποτέλεσμα της συστηματικής έρευνάς του ήταν το εντυπωσιακό φωτογραφικό λεύκωμα «Maria by Callas» (εκδ. Assouline) και βέβαια το βιβλίο «Μαρία Κάλλας: Γράμματα και Αναμνήσεις» (εκδ. Πατάκη).
Επιστολές της Μαρίας Κάλλας που δημοπραττήθηκαν από τον οίκο Sotheby’s το 2007
«Για τρία χρόνια ταξίδεψα στον κόσμο, ιχνηλάτησα στα βήματα της Μαρίας Κάλλας. Το θεώρησα αποστολή, καθήκον μου. Ήταν η επιθυμία μου να μοιραστώ με τον κόσμο το συναίσθημα που ένιωσα όταν ανακάλυψα την Κάλλας», έχει αφηγηθεί ο ίδιος. Ο Βολφ έκανε κάτι τωόντι σπουδαίο. Συγκέντρωσε για πρώτη φορά άγνωστες και αδημοσίευτες επιστολές της Κάλλας σχεδόν από όλες τις περιόδους της ζωής της ενώ έφερε για πρώτη φορά στο φως τα σπαράγματα από τις δύο ανολοκλήρωτες αυτοβιογραφίες της που η Κάλλας είχε ξεκινήσει να γράφει το 1957 και το 1977.
Η συγκεκριμένη δουλειά μεταφέρθηκε σε παράσταση-θεατρικό αναλόγιο, τόσο ενδιαφέρουσα, δελεαστική και αποκαλυπτική, ώστε η Μόνικα Μπελούτσι αποδέχτηκε το 2019 την πρόταση να πατήσει για πρώτη φορά στην καριέρα της θεατρικό σανίδι, και έδωσε με τη σειρά της πρώτη ύλη για το ομότιτλο ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησε ο Βολφ σε συνεργασία με τον δημιουργό Γιάννη Δημολίτσα. Ο Γάλλος σκαπανέας της ιστορίας της Κάλλας έχει υπογράψει και ένα δεύτερο, επίσης βαθιά προσωπικό ντοκιμαντέρ, αφιερωμένο στην Ελληνίδα ντίβα με τίτλο «Maria by Callas».
Η Μόνικα Μπελούτσι πάτησε για πρώτη φορά θεατρικό σανίδι στην καριέρα της για χάρη της La Divina
Όμως η Κάλλας δεν ήταν μόνο οι μεγάλες ερμηνείες της, η larger than life καριέρα της, ο γάμος της με τον Τζοβάννι Μενεγκίνι και ο θυελλώδης δεσμός της με τον Αριστοτέλη Ωνάση. Ακόμα πιο προσωπικό και άρα αποκαλυπτικό για την Ελληνίδα «θεά» της όπερας είναι ένα άλλο ντοκιμαντέρ που έκανε πρεμιέρα στις 2 Δεκεμβρίου του 2023, ανήμερα δηλαδή των 100ων γενεθλίων της Κάλλας. Ο Βασίλης Λούρας και ο Μιχάλης Ασθενίδης κατάφεραν να χωρέσουν μέσα σε 103 λεπτά της ώρας ίσως την πιο άγνωστη και την πιο αφώτιστη περίοδο της σοπράνο.
Το πατρικό της Κάλλας στην οδό Πατησίων. Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία»
Στο ντοκιμαντέρ τους με τίτλο «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία – Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» εστίασαν στα πιο καθοριστικά χρόνια της, εκείνα που πέρασε στην Ελλάδα στη διάρκεια του Β Παγκόσμιου Πολέμου. Άλλωστε και η ίδια η Κάλλας θεωρούσε την εν λόγω περίοδο νευραλγικής σημασίας για την κατοπινή ουρανομήκη πορεία της.
Μικρές λεπτομέρειες μιας μεγάλης ζωής
Σε αυτές τις απαρχές της σοπράνο αποφάσισε να ανατρέξει και η Όλγα Μαλέα για τη δημιουργία της σειράς «Η Μαρία που έγινε Κάλλας». Μέσα σε δέκα επεισόδια που θα ξεκινήσουν να προβάλλονται από την ερχόμενη Παρασκευή (13/12) στο ERTFLIX η σκηνοθέτης φιλοδοξεί να αναπλάσει στη μικρή οθόνη το ξεκίνημα της γυναίκας που δημιούργησε μια μυθολογία, την οποία ούτε η ίδια δε θα τολμούσε κάποτε να φανταστεί.
Η εντυπωσιακή έκδοση του οίκου Assouline για την επέτειο των 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας
Υπήρξε εξάλλου φύσει συνεσταλμένη, ντροπαλή και – αν και μοιάζει απίθανο- μετριοπαθής, όπως εξηγούσε και στην τελευταία της συνέντευξη, λίγες εβδομάδες πριν από το θάνατό της το Σεπτέμβριο του 1977: «Η συστολή και η ανασφάλεια που με χαρακτηρίζουν με κάνουν να φαίνομαι υπεροπτική. Είναι ένας τρόπος αυτοπροστασίας των ντροπαλών ανθρώπων. Όπως όλοι, θέλω να με επαινούν και να με ενθαρρύνουν συνέχεια, γιατί από τη φύση μου είμαι μάλλον απαισιόδοξη. Και μην ξεχνάς, ότι μόνο το ευτυχισμένο πουλί κελαηδάει, ενώ το δυστυχισμένο χώνεται στη φωλιά του και πεθαίνει». Ίσως τελικά η Κάλλας ήταν όλα αυτά που κανείς δεν κατάφερε (ακόμα) να διακρίνει.
