«Αγιά Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απλοήθη: Μαζώχτε ξύλα κι άχερα και σύρτε και στο μύλο τι Άγιο Νικόλας έρχεται τα χιόνια φορτωμένος!»
Στις μέρες της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η λαϊκή μας παράδοση αποκτά μία επιπλέον αξία καθώς μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε έναν κόσμο που πλέον δεν υπάρχει για μας. Και αυτή η διαφοροποίηση δεν αφορά μόνο τον πολιτισμό, τα ήθη και τις παραδόσεις του αλλά και το φυσικό περιβάλλον, τη διαφοροποίηση του κλίματος, την αλλοίωση του χαρακτήρα των εποχών.
Τα «Νικολαβάρβαρα» λοιπόν – το προσεχές τριήμερο που ξεκινά αύριο με τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, συνεχίζεται μεθαύριο με τη γιορτή του Αγίου Σάββα και ολοκληρώνεται την Τετάρτη με τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, κάποτε αποτελούσε ξεχωριστό σταθμό στην ετήσια διαδρομή του τόπου μας.
Και αυτό γιατί ήταν απολύτως συνδεδεμένα με την έλευση του Χειμώνα και σηματοδοτούσαν όλες τις δυσκολίες και τις αναποδιές που η εποχή αυτή του χρόνου έφερνε μαζί της που συχνά έφτανε μέχρι και τον θάνατο.
Και παρά το γεγονός ότι το αποτύπωμα τού άλλοτε σημαντικού αυτού τριημέρου ήταν βαθύ στη συλλογική μας συνείδηση, τέκνο του γάμου της λαϊκής με τη θρησκευτική μας παράδοση, σήμερα τείνει να μη λέει τίποτα σε πολλούς από εμάς ή στην καλύτερη περίπτωση να αποτελεί μακρινό παρελθόν.
Την αρχική απομάκρυνση αυτού που κάποτε σηματοδοτούσαν τα Νικολαβάρβαρα, επέφερε η αστικοποίηση και η συνακόλουθη αλλαγή του τρόπου ζωής και συμπληρώνει σήμερα μετ’ επιτάσεως η αλλαγή του φυσικού περιβάλλοντος και του κλίματος.
Τα Νικολοβάρβαρα και η σημασία τους
Το πόσο σημαντικά ήταν τα Νικολοβάρβαρα στον ετήσιο κύκλο ζωής του ελληνισμού προκύπτει από λαογραφικές καταγραφές με σειρά εκφράσεων και παροιμιών, αναφορικά με το συγκεκριμένο τριήμερο, την εορταστική τριπλέτα της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου. Στο εορτολόγιο της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας γιορτάζονται διαδοχικά, ο ένας πίσω από τον άλλο στις 4, 5 και 6 Δεκεμβρίου κάθε χρόνου.
«Της Αγίας Βαρβάρας το ξεροβόρι βαρβαρώνει»
Σύμφωνα λοιπόν με την λαϊκή παράδοση, της Αγίας Βαρβάρας (4η Δεκεμβρίου) «το ξεροβόρι βαρβαρώνει, είτε είναι Ολυμπίτης και χιονιάς είτε Καρατζόβας φαρμακερός, είτε Βαρδάρης τσουχτερός, που όλα τα γκρεμίζει και τα ξεριζώνει». Κι’ ύστερα το χιόνι πέφτει απανωτό και κλείνει τις στράτες και τα περάσματα».
Μάλιστα, οι καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν της Αγίας Βαρβάρας θεωρούνταν αντίστοιχες του καιρού που θα επικρατούσε τα Χριστούγεννα.
Ενδεικτικό είναι το λαϊκό τρίστιχο που επί το πλείστον καταγράφεται στην Πελλοπόνησο:
«Αϊ Βαρβάρα βαρβαρώνει, Αϊ Σάββας σαβανώνει, κι Αϊ Νικόλας παραχώνει».
Το τρίστιχο αυτό έχει διπλή ανάγνωση μια θετική και μια αρνητική και οι δύο σε ισχύ σε περασμένους καιρούς.
Η αρνητική εκδοχή είναι ότι το κρύο γίνεται πολύ τσουχτερό της Αγίας Βαρβάρας, «βαρβαρώνει» και για όσους δεν το αντέχουν σαβανώνονται του Αγίου Σάββα και ενταφιάζονται του Αγίου Νικολάου.
Η θετική εκδοχή είναι ότι μετά το το «βαρβάρωμα» του κρύου της Αγίας Βαρβάρας, ακολουθεί το «σαβάνωμα», δηλαδή το πολύ βαρύ και ζεστό ντύσιμο προκειμένου οι άνθρωποι να βαστάξουν το «παράχωμα» από το χιόνι που θα πέσει του Αγίου Νικολάου.
Στη Σίφνο έλεγαν: «Τ’ Αγιονικολοβάρβαρα, ή βρέχει ή χιονίζει».
Η λαϊκή παροιμία για τα Νικολοβάρβαρα στον Πόντο είναι : «Άε-Βαρβάρα φύσα, Άε-Σάββα βρέξαν κι Άε-Νικόλα χόντσον» (χιόνισε)
Και κατά μία δεύτερη εκδοχή: «Άε-Βαρβάρα φύσα, Άε-Σάββα χόντσον κι Άε-Νικόλα έβγαλλ’ το ση δεντρού την τα πάν». Που σημαίνει, Αγιά Βαρβάρα φύσα, Αη Σάββα χιόνισε, Αη Νικόλα πάγωσε το χιόνι πάνω στα δέντρα.
Αντίστοιχες λαϊκές παροιμίες συναντώνται σε όλο τον Ελλαδικό χώρο.
– «Νικολίτσι, Βαρβαρίτσι, Σάββα τ’ ήθελες στη μέση;»
– «Απ’ τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει κι ο χειμώνας!»
– «Τ’ άη-Νικολοβάρβαρα κι οι τοίχοι αποξυλώσανε!»
– «Νικολίτσα, Βαρβαρίτσα μπρος οπίσω ο χειμώνας.»
– «Τ’ άη Νικολοβάρβαρα κάνει νερά και χιόνια!»
– «Αγιά Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απλοήθη: Μαζώχτε ξύλα κι άχερα και σύρτε και στο μύλο τι Άγιο Νικόλας έρχεται τα χιόνια φορτωμένος!»
– «Η Αγιά Βαρβάρα γέννησε κι ο Άη-Σάββας το εδέχθη κι ο Άη-Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει» (το χιόνι)
– «Τα Νικολοβάρβαρα κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκες και τελώνια!»
– «Τα Νικολοβάρβαρα σιμά στο σταύλο!» (προκειμένου να προστατευθούν από το κρύο)
Από την αρχή της Σαρακοστής των Χριστουγέννων στα μέσα της
Τα πρώτα κρύα του χρόνου στη λαϊκή παράδοση συνδέονται με τη γιορτή του Αγίου Φιλίππου που σηματοδοτεί και την έναρξη της σαρακοστής των Χριστουγέννων ή της λεγόμενης «μικρής αποκριάς». Αλλά επίσημα ο χειμώνας έρχεται τα Νικολοβάρβα.
Η λαϊκή παράδοση συσχετίζει τις δύο αυτές χρονικές στιγμές συνδέοντας τες με την έλευση του χειμώνα.
-«Αν τ’Αϊ Φιλίππου δεν έρτω, τ’άγια των αγιών με δέξου», δηλαδή αν ο χειμώνας δεν φανεί του Αγίου Φιλίππου θα φανεί την 21η Νοεμβρίου, στα Εισόδια της Θεοτόκου.
– «Τ’Αγια των Αγιών αν δεν έλθω το γερο Νικόλα απ’έξω στέκω». Και αν τελικά ο χειμώνας δε φανεί ούτε στα εισόδια της Θεοτόκου θάναι σίγουρα στο κατώφλι της γιορτής του Αγίου Νικολάου.
– «Αν τ’αγιού Φιλίππου λείπω τ’άγια των αγιών δε λείπω, κι αν λείπω τ’άγια των αγιών, τ’ Αϊνικολοβάρβαρα είμαι δω»
Το κρύο λοιπόν που κάνει την πρώτη εμφάνισή του του Αγίου Φιλίππου, ή στα Εισόδια της Παναγίας, «αντρειώνει» του Αγίου Ανδρέα, 30 Νοεμβρίου, τελευταία ημέρα του μήνα.
Από εκεί και μετά μεσολαβούν τέσσερις ημέρες προετοιμασίας ως την ημέρα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας που το κρύο «βαρβαρώνει», επιδεινώνοντας κατά πολύ τις καιρικές συνθήκες που του Αγίου Νικολάου εξελίσσονται σε βαρύ χιονιά.
