Ποτέ άλλοτε στη σύγχρονη ελληνική ιστορία ένα έργο υποδομής δεν κατάφερε να μετατραπεί σε ένα ιδιότυπο «συλλογικό τραύμα». Το μετρό Θεσσαλονίκης έγινε συνώνυμο του πιο σύντομου ανέκδοτου, μιας θεατρικής παράστασης, «γέννησε» νέες λέξεις, προκάλεσε ακόμη και απεργίες πείνας. Κατέστρεψε ζωές ανθρώπων.
Μία υπόγεια γραμμή 9,6 χιλιομέτρων, που μαζί με την επέκτασή της προς την Καλαμαριά κόστισε τρία δις. ευρώ και χρειάστηκε πάνω από 30 χρόνια να ολοκληρωθεί η αρχική ιδέα του έργου, παγίωσε την αίσθηση του ανεκπλήρωτου σε μία ολόκληρη πόλη, υπονομεύοντας οριστικά τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ της τοπικής κοινωνίας και της πολιτικής.
Από την «τρύπα του Κούβελα» τη δεκαετία του ‘80 μέχρι την τελετή εγκαινίων του Μετρό Θεσσαλονίκης, μία ολόκληρη γενιά πορεύτηκε με την ακλόνητη σταθερά της μη τήρησης των υποσχέσεων. Οι δύο μετροπόντικες, ο «Κωστίκας» και ο «Γιωρίκας», όπως είχαν βαφτιστεί από τον Γιώργο Σουφλιά, αυτές τις μέρες σίγουρα κάπου ξανασυναντήθηκαν και συνεχίζουν να λένε ιστορίες και ανέκδοτα για τις λαμαρίνες, τα εργοτάξια, την πορεία του έργου αλλά και τις… επεκτάσεις της βασικής γραμμής!
Οι «μετρόπληκτοι»
Η Ελένη Δεβετζή, 51 χρόνων, διατηρεί κατάστημα με παντόφλες απέναντι από το σταθμό «Ανάληψη» στην οδό Δελφών. Και μόνο στο άκουσμα της λέξης μετρό ξεσπά σε κλάματα. Ξεφυλλίζει τα ντοσιέ με αναρίθμητα έγγραφα, δημοσιεύματα και φωτογραφίες από κινητοποιήσεις που έκαναν οι καταστηματάρχες με μαύρες σημαίες και πανό.
«Ο Ζαφείρης Τζιούτζιας είχε κατάστημα υαλικών δίπλα από το δικό μου. Είχαμε κάνει μεγάλο αγώνα μαζί. Αυτός είχε κάνει και απεργία πείνας για να ευαισθητοποιήσει τους υπευθύνους. Λύση δεν δόθηκε ποτέ. Ο άνθρωπος έκλεισε το μαγαζί και έχει πεθάνει πια. Πήγαμε στα δικαστήρια, σε πολιτικούς. Τίποτα… Εδώ έχω ακόμη το έγγραφο της εταιρίας που λέει ότι τα έργα θα κρατούσαν 12 μήνες.
Ωστόσο από το 2009 που ξεκίνησαν τα σκαψίματα, οι εργασίες τελείωσαν το 2019. Όλα αυτά τα χρόνια έβλεπα λαμαρίνες. Πάθαινα ταχυκαρδίες, ήθελα να μεταναστεύσω. Από τα καταστήματα που υπήρχαν τότε εδώ στη γειτονιά μόνο τρία – τέσσερα κατάφεραν να παραμείνουν μέχρι σήμερα. Με έχει στοιχειώσει αυτό το έργο. Αυτό που περιμένω τώρα, επειδή είναι ιδιόκτητο το κατάστημα, είναι να μπορέσω να το νοικιάσω μετά τη λειτουργία του μετρό και να πάω στο σπίτι μου», δήλωσε η κ. Δεβετζή.
«Προσοχή: Εκτελούνται έργα»
Το Μετρό Θεσσαλονίκης για τη Νοεμή Βασιλειάδου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης καθώς σκηνοθέτησε μια θεατρική παράσταση για «το έργο που όλοι ακούνε αλλά κανείς δεν βλέπει».
«Ήμουν δέκα χρονών όταν ξεκίνησαν τα έργα. Μεγάλωσα σε μια πόλη-εργοτάξιο που εκπαιδεύτηκε να περιμένει «όσο χρειαστεί». Εξαγγελίες, αναβολές και παρατάσεις έμοιαζαν να γελούν πίσω από την πλάτη μας, υποτιμώντας τη νοημοσύνη μας και εξαρθρώνοντας εντελώς την ίδια την έννοια του χρόνου. Απέναντι στο συλλογικό τραύμα μιας γενιάς που μεγάλωσε σε συνθήκες «αναγκαίας στασιμότητας», αποφασίσαμε με την ομάδα ΤΡΟΧΙΕΣ, να απαντήσουμε δημιουργώντας την παράσταση «ΠΡΟΣΟΧΗ: ΕΚΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΕΡΓΑ», ένα δηλαδή δικό μας «έργο για το έργο».
Μέσα από ενδελεχή έρευνα, που ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2023, μάθαμε για μαγαζιά που έκλεισαν, περιουσίες που καταστράφηκαν, δικαστήρια που χάθηκαν, ευρήματα που τεμαχίστηκαν, υπέρογκες αποζημιώσεις που καταβλήθηκαν. Αναρωτηθήκαμε τι τελικά σημαίνει «ανάπτυξη», ποιους αφορά και πώς επηρεάζει τις ζωές μας. Μπορεί το θεατρικό μας έργο να μην είχε «κατασκευαστικές εγγυήσεις», κατάφερε όμως να συμπληρώσει 65 παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα, αφήνοντας πίσω του και ένα βιβλίο, με αποσπάσματα από την έρευνα και το κείμενό μας. Θα είναι κάπου για να μας θυμίζει πώς φτάσαμε ως εδώ», εξηγεί η ίδια.
«Πρέπει να το ζήσω για να το πιστέψω»
Η Χάρις Χριστοδούλου ήταν φοιτήτρια όταν ξεκίνησε η δημόσια συζήτηση για την κατασκευή του μετρό στη Θεσσαλονίκη. Τώρα διδάσκει στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Παρά το γεγονός ότι ήδη έχει ξεναγηθεί μαζί με τους φοιτητές της σε έναν από τους σταθμούς του μετρό, δυσκολεύεται να πιστέψει ότι το έργο έχει ολοκληρωθεί.
«Η αίσθησή μου είναι ότι η πόλη δεν το πιστεύει ακόμη και δεν ξέρω αν το εμπιστεύεται κιόλας. Προσωπικά νιώθω απευαισθητοποιημένη. Πρέπει να το ζήσω για να το πιστέψω. Κατά την άποψή μου η πόλη δεν είναι οργανωτικά έτοιμη για να ξεκινήσει η λειτουργία του μετρό. Πιστεύω ότι όλη η πόλη τρέχει πίσω από το μετρό, ενώ έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο. Ένα παράδειγμα για το πώς σχεδιάζεται το μετρό, ώστε να εξυπηρετεί την πόλη, είναι αυτό της Βιέννης», ανέφερε η κ. Χριστοδούλου.
«Γίνονταν βήματα στα τυφλά»
Πριν από 20 χρόνια, το μακρινό 2004 ο Γιάννης Τόσκας, συγκοινωνιολόγος, ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (ΣΑΣΘ). Σήμερα από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου του Οργανισμού Συγκοινωνιακού Έργου Θεσσαλονίκης (ΟΣΕΘ) βλέπει να ολοκληρώνεται ένα έργο το οποίο όπως λέει «τον ενέπνευσε ως φοιτητή τη δεκαετία του ΄80».
«Θυμάμαι ακόμη τις συζητήσεις στα αμφιθέατρα με τον καθηγητή Γιώργο Γιαννόπουλο. Κατά τη γνώμη μου η Θεσσαλονίκη δεν ήταν προετοιμασμένη για να ξεκινήσει η κατασκευή του μετρό. Γίνονταν βήματα στα τυφλά. Πρόκειται για ένα έργο το οποίο κόστισε, όχι μόνο οικονομικά αλλά και στην ψυχοσύνθεση της πόλης. Παραμένει ένα ψυχολογικό «αγκάθι» για τη Θεσσαλονίκη.
Ακόμη και σήμερα πολλοί συμπολίτες μας πιστεύουν ότι δεν θα…λειτουργήσει! Προσωπικά νιώθω ένα ρίγος αλλά και ένα δημιουργικό άγχος με την ολοκλήρωση του έργου. Θεωρώ ότι το μετρό αν δεν βοηθηθεί από την αστική συγκοινωνία δεν έχει το βηματισμό που όλοι θέλουμε. Ας ελπίσουμε ότι φύγαμε οριστικά από τις δύσκολες χειμωνιάτικες μέρες που ζήσαμε συλλογικά στην πόλη και μπαίνουμε οριστικά πλέον σε ένα συγκοινωνιακό ξέφωτο», σημειώνει ο κ. Τόσκας.
«Άσπρισαν τα μαλλιά μας»
Ο Τάσος Τασιούλας στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 ως «άγουρος» δημοσιογράφος άρχισε να γράφει για το μετρό της Θεσσαλονίκης στην εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς». Πριν λίγες ημέρες, με γκρίζα μαλλιά πλέον, μπήκε σε έναν από τους συρμούς που κάνουν δοκιμαστικές διαδρομές, εκπροσωπώντας διαδικτυακή ενημερωτική ιστοσελίδα της Θεσσαλονίκης.
«Ένα ανέκδοτο που έγινε πραγματικότητα. Αυτό είναι το μετρό για τη Θεσσαλονίκη. Με μια άλλη οπτική, ένα όνειρο που έγινε πράξη. Με καθυστέρηση που μπορεί να διεκδικήσει άνετα την αντικατάσταση του χαρακτηρισμού «γεφύρι της Άρτας» σε «μετρό Θεσσαλονίκης». Μπήκα με μαύρα μαλλιά στη δημοσιογραφία το 1989 και 35 χρόνια μετά ήρθε η ώρα να μπω στο έργο για το οποίο έγραψα αναρίθμητα κείμενα, με άσπρα μαλλιά πια. Ο υπόγειος σιδηρόδρομος έγινε μετρό.
Θυμάμαι το διχασμό «μετρό ή τραμ», τις προειδοποιήσεις για τις αρχαιότητες στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας και πώς θα αποφεύγαμε τον πολυετή πόλεμο στην πόλη με έναν σταθμό στην Αριστοτέλους. Το 2006 που άρχισε η κατασκευή, το νέο διχασμό «ή μετρό ή αρχαία», το πάγωμα και την επανεκκίνηση. Η Θεσσαλονίκη το άξιζε το μετρό. Εκείνο που δεν άξιζε ήταν η ταλαιπωρία για το μετρό. Ένα από τα φαντάσματα που στοίχειωναν την πόλη και πια δεν τη στοιχειώνουν. Πάμε παρακάτω. Καλή αρχή και καλύτερη συνέχεια…», λέει ο Τάσος Τασιούλας.
«Τυχερή που θα το ζήσω. Άλλοι δεν πρόλαβαν…»
Η Μαρία Χατζηγρηγορίου, κειμενογράφος και ιδιοκτήτρια διαφημιστικής εταιρίας στη Θεσσαλονίκη, θυμάται το έργο της κατασκευής του μετρό ως ένα “τέρας” που κατάφερε να «καταπιεί» αγαπημένους της δρόμους και να αλλοιώσει τη φυσιογνωμία της πόλης.
«Πήγαινα ακόμη στο σχολείο όταν ξεκίνησε η κουβέντα για το μετρό. Ήμουν νια και γέρασα… Θυμάμαι το εργοτάξιο στην οδό Εγνατία που «εξαφάνισε» έναν από τους αγαπημένους μου δρόμους. Ένας δρόμος, ο οποίος για μένα ήταν συνδεδεμένος με όμορφες αναμνήσεις, «έσβησε» για χρόνια. Ήταν αδιάβατος. Λαμαρίνες και εργοτάξια. Το έργο του μετρό έγινε εδώ στη Θεσσαλονίκη το πιο σύντομο ανέκδοτο και έκανε τους πολίτες να νιώθουν παρακατιανοί. Πραγματικά αναρωτιέμαι αν άξιζε όλη αυτή η ταλαιπωρία που βίωσε η πόλη. Τουλάχιστον εγώ είμαι τυχερή που θα το ζήσω. Άλλοι δεν πρόλαβαν…», επισήμανε η κ. Χατζηγρηγορίου.
Μετρό Θεσσαλονίκης: « Στην πραγματικότητα, σε αυτό το έργο έχουν φανεί όλες οι αδυναμίες που σημάδεψαν διαχρονικά την ελληνική πολιτική ζωή αλλά και την ελληνική οικονομική πραγματικότητα τις προηγούμενες δεκαετίες», όπως περιέγραψε ο Νίκος Ταχιάος, υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών, σε δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια μιας δοκιμαστικής διαδρομής που πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες πριν από τα επίσημα εγκαίνια.
