Το τοπωνύμιο Γοργοπόταμος φέρνει στη συλλογική μνήμη μία από τις πιο ένδοξες στιγμές της ελληνικής αντίστασης ενάντια στους γερμανούς κατακτητές: την ανατίναξη της γέφυρας Γοργοποτάμουπάνω, στο φαράγγι της Οίτης, στη Φθιώτιδα, από δυνάμεις των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ υπό την καθοδήγηση βρετανών κομάντος.

Το σαμποτάζ του 1942

Στόχος τους ήταν η καταστροφή της γέφυρας από την οποία διερχόταν η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθηνών με απώτερο σκοπό την ανάσχεση του ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων στη Βόρειο Αφρική.

Η ανατίναξη της γέφυρας, την οποία φρουρούσαν δεκάδες ιταλοί στρατιώτες, ήταν επιτυχής και παρά το γεγονός ότι στην πράξη δεν επέφερε τελικά κάποια ουσιαστικά αποτελέσματα στον ανεφοδιασμό των Γερμανών, το σαμποτάζ προκάλεσε διεθνώς τον θαυμασμό.

Η έκρηξη του 1964

Όμως, στις 29 Νοεμβρίου του 1964, μία άλλη, αναπάντεχη αυτήν τη φορά, έκρηξη, στο ίδιο σημείο, προκάλεσε βαθιά θλίψη.

Την ημέρα εκείνη, χιλιάδες πολίτες είχαν επισκεψθεί το σημείο για να τιμήσουν την ηρωική πράξη των ελληνών αντιστασιακών.

Ξάφνικά ο εκκωφαντικός θόρυβος μιας έκρηξης σπέρνει τον πανικό. Δεκατρείς άνθρωποι θα σκοτώθουν και θα τραυματιστούν δεκάδες.

Κανείς δεν γνώριζε από πού προήλθε η έκρηξη και αμέσως κυκλοφόρησαν φήμες για αγνώστου προελεύσεως επίθεση με πολιτικά αίτια.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 5.12.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 1ης Δεκεμβρίου 1964:

«Πολύνεκρος τραγωδία η οποία εβύθισεν εις πένθος ολόκληρον το Έθνος εγράφη προχθές την 1.20 μεσημβρινήν υπό τα βάθρα της θρυλικής γέφυρας του Γοργοποτάμου.

»Η πανηγυρική τελετή η οποία έγινε διά να τιμηθή η επέτειος της ανατινάξεως της γέφυρας υπό των ανταρτών κατά την κατοχήν, επεσφραγίσθη με την αιφνιδίαν έκρηξιν νάρκης, η οποία εσκόρπισε τον θάνατον εις την απότομον εκείνην χαράδραν της Φθιώτιδος».

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 5.12.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Τραγικές σκηνές

Ο ανταποκριτής του «ΒΗΜΑΤΟΣ» που κάλυπτε την τελετή έγινε τελικά αυτόπτης μάρτυρας τραγικών σκηνών.

»Δεκατρείς νεκροί με παραμορφωμένα τα σώματα και πεντήκοντα οιμώζοντες τραυματίαι, υπήρξεν ο απολογισμός της δραματικής εκρήξεως, την οποίαν διεδέχθησαν οι θρήνοι και αι αραί των οικειών των θυμάτων. (…)

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.11.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

»Ζωντανοί και νεκροί, πληγωμένοι και μη, χωροφύλακες και στρατιώται, επίσημοι και απλοί άνθρωποι, νήπια και γέροντες, άνδρες και γυναίκες, όλοι είχαν μεταβληθή διά μιάς εις όχλον πανικόβλητον, που με αγωνίαν θανάτου ζητούσε να σωθή με την φυγήν.

»Το αίμα που έτρεχε στο φαράγγι είχε αγριέψει τις ψυχές. Ποιος να συγκρατήση ποιον; Άλλοι έτρεχαν αλλόφρονες να σωθούν, άλλοι κουβαλούσαν κομματιασμένα κορμιά. Οιμωγές και κραυγές απελπισίας υψώνονταν μέχρι τον ουρανό για να μεταβάλουν την περιοχή σε σωστή κόλασι.

Αλλοφροσύνη

»Βρέθηκα τριάντα μέτρα από το σημείο που έγινε το κακό. Την ώρα εκείνη έπεφταν οι χτυπημένοι μπροστά μου σαν “στάχυα”. Γύρω μου αλλοφροσύνη. Νήπια με σπασμένα πόδια, γυναίκες πληγωμένες ούρλιαζαν φοβερά.

»Άνδρες με κομμένα μέλη κυλιόνταν στο έδαφος μουγκρίζοντας από τους πόνους. Φρίκη. Η μοίρα το θέλησε το γεφύρι της Αντιστάσεως να γίνη γεφύρι της συμφοράς και του πόνου.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.11.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κοσμοπλημμύρα

»Είχε μόλις λήξει η τελετή. Ώρα μία και τέταρτο το μεσημέρι. Λίγο νωρίτερα είχε ψαλή επιμνημόσυνη δέηση κάτω ακριβώς απ’ το γεφύρι. (…) Παρά πέραν χιλιάδες άνθρωποι. (…) Είχαν αναρριχηθή όπου μπορούσαν. Στα κιγκλιδώματα των βάθρων του γεφυριού και σε μικρούς βράχους.

»Πιο ψηλά οι γύρω ράχες είχαν κυριολεκτικά “μαυρίσει” από κόσμο. Αταξία απερίγραπτη. Οι εκατό χωροφύλακες που επιτηρούσαν τον χώρο ήσαν ανύπαρκτοι. Εδώ θα πρέπει να σημειωθή ότι η έλλειψι κάθε προβλέψεως από μέρους των αρμοδίων είχε φανή καθαρά πολύ νωρίτερα.

»Κατά την προσέλευσι των εκατοντάδων οχημάτων (πούλμαν, ΙΧ και τρικύκλων) που ανεμπόδιστα είχαν κατακλύσει την παρακαμπτήριο της Λαμίας που οδηγεί στον Γοργοπόταμο. Καμμία εποπτεία.  (…) Το σκηνικό συμπληρωνόταν από ελαχίστους στρατιώτες που “ωχρά” απένειμαν τιμές στους επισήμους».

Ένταση

Εκτός από την κοσμοπλημμύρα, αυτό που επιβάρυνε πολύ την κατάσταση ήταν η ένταση μεταξύ αρχών και αντιστασιακών οργανώσεων σχετικά με το ποιος θα κατέθετε στεφάνι και ποιος όχι.

«Οι επικεφαλής της οργανώσεως, καθώς και ο παριστάμενος υφυπουργός της Εθνικής Αμύνης κ. Μ. Παπακωνσταντίνου παρεκάλεσαν – αλλά και χωρίς να επιμείνουν – να μη συνεχισθή η κατάθεσις στεφάνων την στιγμή που είχε ήδη γίνει τούτο από τους εκπροσώπους όλων των κομμάτων, της στρατιωτικής ηγεσίας καθώς και του εκπροσώπου των οργανώσεων Εθνικής Αντιστάσεως στρατηγού Αυγερόπουλου.

»Μάταια όμως. Ένα άγριο πλήθος άρχισε να κραυγάζη:

– Όχι να καταθέσουμε και μεις
– Κι ο ΕΔΕΣ!
– Κι ο ΕΛΑΣ!

Πανδαιμόνιο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.11.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η μοιραία στιγμή

»Το πλήθος, το μεγάλο εκείνο “πλήθος” που είχε καταλάβει τα γύρω υψώματα έκανε τώρα προς τα κάτω. Ο τόπος μεσ’ το “φαράγγι” άρχισε να μαυρίζη. Κινδύνευαν να πατηθούν οι πάντες. Και οι καυγάδες για τα στεφάνια εντείνονταν επικίνδυνα.

(…)

»Βαδίσαμε μέχρι τα αυτοκίνητά μας και πριν προλάβουμε να μπούμε ακούσθηκε, δόνησε την ατμόσφαιρα κρότος κεραυνού. Αριστερά και μπροστά μου, περί τα 50 μέτρα, υψώθηκε ένας μικρός γκρίζος καπνός.

»Ευθύς έπεσαν τα πρώτα κορμιά. Επτά νεκροί επί τόπου. Συνταράχθηκε η περιοχή.

– Μας σκοτώνουν!
– Σώστε μας!
-Παναγιά μου!

»Αλλόφρονες οι περισσότεροι πηδούσαν τα πτώματα πανικόβλητοι και έφευγαν. Άλλοι έσκυβαν στους τραυματίες. Ένωναν τις κραυγές του και τις επικλήσεις τους.

-Βοήθεια χριστιανοί!
-Το πόδι μου, δεν το έχω πια!
-Το παιδάκι μου!…
-Σώστε μας!

(…)

«Χαλασμός κόσμου. (…) Μπροστά μου κείτονταν πτώματα, τραυματίες».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.11.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ανησυχία εις Αθήνας

 Όπως προαναφέρθηκε τις πρώτες ώρες της τραγωδίας, το τι είχε προκαλέσει την έκρηξη ήταν άγνωστο δημιουργώντας έντονη ανησυχία και αναταραχή, με το μυαλό όλων να φτάνει στο σενάριο μιας υπό εξέλιξη επίθεσης.

«Μόλις άρχισε η νύκτα (σ.σ. της 28ης Νοεμβρίου 1964), ισχυραί δυνάμεις αστυνομίας καταλαμβάνουν τον περίβολον και τας εισόδους της Βουλής, των υπουργείων, των δημοσίων κτιρίων και των γραφείων. Πυκναί αστυνομικαί περίπολοι κυκλοφορούν εις τους κεντρικούς δρόμους. Η κατάστασις είναι συγκεχυμένη και η ατμόσφαιρη ανήσυχη. Τα ληφθέντα προληπτικά μέτρα ήσαν απαραίτητα.

»Η επιφυλάκη της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής, αι έκτακται φρουραί εις τα δημόσια κτίρια και τας πρεσβείας διετηρήθησαν και καθ’ όλην την ημέραν χθες».

(…)

»Διατάσσεται επιφυλακή και απαγορεύονται οι συγκεντρώσεις εις ανοικτόν χώρον».

Η αιτία

Τελικά, όπως αποδείχθηκε, η αιματηρή τραγωδία οφειλόταν σε δυστύχημα.

«Εις τραγικήν τύχην και μόνον οφείλεται, κατά την εκτίμησιν των αρμοδίων, η πολύνεκρος και πολυαίμακτος τραγωδία, εις την οποίαν μετετράπη την μεσημβρίαν της παρελθούσης Κυριακής παρουσία 20.000 ατόμων ο πανηγυρικός εορτασμός εις τον Γοργοπόταμον, ενός ηρωικού κατορθώματος κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατοχής.

»Περί του ότι πρόκειται περί ατυχήματος και όχι εσκεμμένης ενεργείας, είναι ομόφωνος η διαπίστωσις των ιατροδικαστών και εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι συνέταξαν χθες επίσημον πρακτικόν – το οποίον ο πρωθυπουργός κ. Γ. Παπανδρέου θα αναγνώση σήμερον εις την Βουλήν – εις το οποίον αποφαίνονται ότι η εκραγείσα νάρκη, η οποία εφόνευσε 13 άτομα και ετραυμάτισεν υπερπενήκοντα ήτο παλαιά, εξ εκείνους με τας οποίας είχον ναρκοθετηθή κατά την διάρκειαν του συμμοριτοπολέμου τα πρανή της γέφυρας του Γοργοποτάμου.

»Ο κ. Παπανδρέου θα ανακοινώση επίσης προς την Βουλήν ότι η διαπίστωσις ότι επρόκειτο περί παλαιάς νάρκης προσεπιβεβαιούται και εκ του γεγονότος ότι ευρέθησαν και άλλαι παλαιαί νάρκαι».