Ντιέγκο Ριβέρα: Ο επαναστάτης ζωγράφος με τον ταραχώδη βίο

Στις 24 Νοεμβρίου πεθαίνει ο Ντιέγκο Ριβέρα, ένας από τους πιο επιδραστικούς μεξικανούς ζωγράφους του 20ου αιώνα. Έμεινε στην ιστορία για τις περίτεχνες – μεγάλης κλίμακας τοιχογραφίες του σε κτίρια του Μεξικού και των ΗΠΑ, για τη σύνδεσή του με το Κομμουνιστικό Κόμμα και για τη θυελλώδη σχέση του με την ομότεχνό του, Φρίντα Κάλο.

Τα πρώτα χρόνια

Ο Ντιέγκο Ριβέρα γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1886 στο Γκουαναχουάτο του Μεξικού. Οι γονείς του πολύ γρήγορα εντοπίζουν το καλλιτεχνικό του ταλέντο και τον γράφουν, σε ηλικία των 12 ετών, στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σαν Κάρλος.

Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, και μετά από μια σειρά επιτυχημένων εκθέσεων, το 1907 λαμβάνει κυβερνητική χορηγία για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ευρώπη, όπου μελετά έργα ισπανών και φλαμανδών κλασικών ζωγράφων.

Το διάστημα που ακολουθεί, ο Ριβέρα εξελίσσεται καλλιτεχνικά, εμπνεόμενος από το ρεύμα του κυβισμού που αναπτυσσόταν εκείνη την περίοδο στο Παρίσι, χάρις στους εμβληματικούς καλλιτέχνες Πάμπλο Πικάσο και Ζωρζ Μπρακ.

Ο μεξικανός ζωγράφος έζησε αρκετά χρόνια στο Παρίσι και συναναστράφηκε με πολλούς φιλόδοξους καλλιτέχνες που είχαν μεταναστεύσει εκείνη την περίοδο στην Πόλη του Φωτός. Ανάμεσα σε αυτούς και ο Αμαντέο Μοντιλιάνι, με τον οποίο ο Ριβέρα ανέπτυξε φιλία.

Ωστόσο, όπως αναφέρει «ΤO BHMA» της 28ης Νοεμβρίου 1957:

«Η Σχολή του Παρισιού δεν ήσκησεν επάνω του ιδιαιτέραν επίδρασιν και επέστρεψεν εις την πατρίδα του το Μεξικόν, με την πεποίθησιν ότι ο αληθινός καλλιτέχνης οφείλει να δημιουργήση μόνος του την δικήν του γλώσσαν».

Στις 30 Νοεμβρίου 1957 το περιοδικό «Tαχυδρόμος» γράφει:

«Το έργο του συνίσταται κυρίως από μνημειώδεις, ρωμαλέες και τολμηρές συνθέσεις, ιδίως τοιχογραφίες, εμπνευσμένες συνήθως από τις επαναστατικές του πεποιθήσεις. Ο περιορισμένος χώρος δεν μας επιτρέπει, δυστυχώς, να παρουσιάσουμε στον αναγνώστη καμμία από τις μεγάλες συνθέσεις του Ριβέρα, αλλά η ελαιογραφία “Μάνα Μεξικό” (1953), που δημοσίευσε, θεωρείται ένα από τα ωραιότερα έργα του».

Στο Κομμουνιστικό Κόμμα

Ο ζωγράφος εντάχθηκε σε νεαρή ηλικία στο κομμουνιστικό κόμμα της χώρας του και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του πιστός στην μαρξιστική – λενινιστική ιδεολογία.

«ΤO BHMA» της 24ης Δεκεμβρίου 1957, γράφει:

« …ήτο εκ πεποιθήσεως μαρξιστής από την πρώτην νεότητά του, όταν έμενεν εις το παρισινόν Μονπαρνάς προ του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, μαζί με κάποιον Βλαδίμηρον Ουλιάνωφ, επιλεγόμενον «Λένιν», κάποιον Λέοντα Μπρονστάιν, επιλεγόμενον «Τρότσκυ» και με μίαν νεαράν και ωραίαν επαναστάτιδα ονόματι Αντζελίνα Μπιελώφ, που κατείστη η πρώτη σύζυγος του».

Το 1921 επιστρέφει στο Μεξικό και μετά από προτροπή της μεξικανικής κυβέρνησης συμμετέχει σε μια πολιτιστική κίνηση, που αργότερα θα έμενε γνωστή ως «η μεξικανική αναγέννηση στην τοιχογραφία».

Τα επόμενα χρόνια, συνεχίζοντας το κίνημα αυτό, κοσμεί με τα έργα του τα δημόσια κτίρια του Μεξικού, συνδυάζοντας στοιχεία της γαλλικής και προκολομβιανής ζωγραφικής, αντλώντας έμπνευση από την μεξικανική ιστορία και παράδοση και τις επαναστάσεις.

Το 1929, ο ζωγράφος διαγράφεται από το Κομμουνιστικό Κόμμα μετά από συνεχείς αντιπαραθέσεις με την αστική κυβέρνηση, εξαιτίας της απειθαρχίας του στις αναθέσεις που δεχόταν.

Μετά τη διαγραφή του, ο Ριβέρα φαίνεται να αποκτά στενές σχέσεις με τον Λέων Τρότσκι, τον οποίο μάλιστα φιλοξένησε με την τότε σύζυγό του, Φρίντα Κάλο, ενόσω ο ρώσος πολιτικός βρισκόταν σε εξορία. Εκείνο το διάστημα η Κάλο και ο Τρότσκι ερωτεύονται και η σχέση τους αποτέλεσε την αφορμή για την οριστική ρήξη του Ριβέρα με τον Τρότσκι, που όμως είχαν ήδη αρίσει να απομακρύνονται για πολιτικους λόγους.

Η επιστροφή στο κόμμα

Ο ζωγράφος, λίγα χρόνια, μετά επειδιώκει την επανένταξη του στο Κομμουνιστικό Κόμμα, και τελικά γίνεται δεκτός το 1954.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 10ης Δεκεμβρίου 1955 αναφέρει:

«Ο Ριβέρα εγένετο δεκτός εις το κομμουνιστικόν κόμμα του Μεξικού μετά τον θάνατον Στάλιν. Ο Ρώσος δικτάτωρ ουδέποτε συνεπάθησε τον Μεξικανόν κομμουνιστήν, διότι ούτος είχε συνεναίσει το 1936 εις την παροχήν πολιτικού ασύλου εις Μεξικόν προς τον Λέοντα Τρόσκυ, εκδιωχθέντα από την Ρωσσίαν υπό του Στάλιν».

Τα έργα του προκαλούν

Το 1930, φτάνει στις ΗΠΑ και συνεχίζει το έργο του με τη δημιουργία τοιχογραφιών, η θεματολογία των οποίων συχνά προκαλούσε έντονες αντιδράσεις. Η ριζοσπαστική του ματιά φαινόταν προκλητική και ενοχλούσε τους πιο συντηρητικούς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα υπήρξε η τοιχογραφία του «Άνθρωπος στο σταυροδρόμι», που δημιούργησε όταν η οικογένεια Ροκφέλερ τον προσέλαβε για να ζωγραφίσει τον τοίχο της κεντρικής υποδοχής του Κέντρου Νέλσον Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης.

Η τοιχογραφία απεικόνιζε ανθρώπους όλων των κοινωνικών τάξεων και περιελάμβανε σκηνές από την καθημερινή αστική ζωή. Το έργο του είχε συγκεντρώσει πληθώρα θετικών σχολίων, μέχρι την απόφαση του Ριβέρα να προσθέσει σε κεντρικό σημείο της τοιχογραφίας μια σοβιετική ρωσική παρέλαση της Πρωτομαγιάς και τη φιγούρα του Λένιν να κρατιέται χέρι χέρι με μια πολυφυλετική ομάδα εργατών.

Οι Ροκφέλερ μπαίνουν σε διαδικασία διαπραγματεύσεων με τον ζωγράφο, ο οποίος αρνείται να αφαιρέσει το πρόσωπο του ρώσου ηγέτη. Αντ’ αυτού προτείνει να ζωγραφίσει στην άλλη πλευρά του έργου το πορτραίτο του Αβραάμ Λίνκολν με την οικογένεια να διαφωνεί και να καταστρέφει τελικά την τοιχογραφία. Η απόφαση αυτή οδήγησε σε διαμαρτυρίες πολιτών και διανοούμενων, αφού θεωρήθηκε ασέβεια προς τον καλλιτέχνη.

Όπως αναφέρει ο «Ταχυδρόμος» της 29ης Ιουλίου 1992,

«Στο βιβλίο του “Η τέχνη μου, η ζωή μου” γράφει:“Ήθελα η ζωγραφική μου να αντανακλά την κοινωνική ζωή του Μεξικό έτσι όπως την έβλεπα και, μέσω του δικού μου οράματος για την αλήθεια, να δώσω στις μάζες ένα περίγραμμα του μέλλοντος”».

Η ιστορία του Μεξικού

Η προσπάθειά του αυτή του Ριβέρα γίνεται ολοφάνερη μέσα από την τοιχογραφία του «Η Ιστορία του Μεξικού».

H επίσημη σελίδα του ζωγράφου δίνει μια πλήρη περιγραφή της:

«Η τοιχογραφία της Ιστορίας του Μεξικού του Ντιέγκο Ριβέρα είναι ένα αριστούργημα που απεικονίζει ολόκληρη την ιστορία του Μεξικού από την Κατάκτηση και την Μεξικανική Επανάσταση μέχρι τις μέρες μας. Η τοιχογραφία βρίσκεται στο μεγάλο κλιμακοστάσιο του Εθνικού Παλατιού στην Πόλη του Μεξικού και εκτείνεται σε τρεις μεγάλους τοίχους.

»Η τοιχογραφία παραπέμπει σε εκατοντάδες χρόνια ιστορίας του Μεξικού και ο Ριβέρα επικεντρώθηκε σε θέματα που υπογραμμίζουν με την μαρξιστική ερμηνεία της ιστορίας βάσει των ταξικών συγκρούσεων, του αγώνα του μεξικανικού λαού ενάντια σε ξένους εισβολείς και της ανθεκτικότητας των αυτόχθονων πολιτισμών.

»Η τοιχογραφία αντιπροσωπεύει κεντρικές σκηνές από την ιστορία του σύγχρονου έθνους-κράτους, συμπεριλαμβανομένων σκηνών από την ισπανική κατάκτηση, τον αγώνα για την ανεξαρτησία από την Ισπανία, τον μεξικανοαμερικανικό πόλεμο, τη μεξικανική επανάσταση και ένα φανταστικό μέλλον του Μεξικού στο οποίο η εργατική επανάσταση θριάμβευσε».

«Ήτο άνθρωπος ασταθής και συχνά φαντασιόπληκτος»

«ΤO BHMA», μετά τον θάνατο του ζωγράφου, στο φύλλο της 24ης Δεκεμβρίου 1957,  κάνει λόγο για «αστάθεια» και «φαντασιοπληξία» του Ριβέρα, καθώς ισχυριζόταν ότι ήταν μιγάς, τριών διαφορετικών προελεύσεων, «κατά το τρίτον Εβραίος, κατά το τρίτον Ερυθρόδερμος και κατά το τρίτον Κινέζος. Ουδέν τούτου αναληθέστερον».

Στην πραγματικότητα ήταν αμιγώς ισπανικής καταγωγής, ενώ είναι πολύ πιθανό οι ισχυρισμοί του για ισραηλιτική ή κινεζική καταγωγή να οφείλονταν στον θαυμασμό του για τον Τρότσκι και τον Μάο Τσε Τουνγκ.

«Όσον αφορά τον επίσης αναληθή ισχυρισμό ότι ήτο κατά το ένα τρίτον Αζτέκος, εξηγείται από την “φιλοϊθαγενή” στάσιν την οποίαν ο Ριβέρα υιοθέτησεν από της νεότητός του διά να εξηγήση το Μεξικόν, πλαστογραφήσας την Ιστορίαν και παραστήσας τον κατακτητήν του Μεξικού Φερδινάδρον Κορτές ως απαίσιον και λυσσώντα ληστήν. Κατ’ αυτόν, παν ό,τι καλόν υπάρχει εις το Μεξικόν προέρχεται απ΄τους Ερθροδέρμους και ό,τι είναι κακόν προέρχεται από τους Ισπανούς».

Η Φρίντα Κάλο και η πολυτάραχη ερωτική ζωή

Οι λιγότερο φιλότεχνοι ίσως γνωρίζουν τον ζωγράφο λόγω της σχέσης του με τη Φρίντα Κάλο, με την οποία είχαν συχνά εντάσεις λόγω της ασταθούς ερωτικής του ζωής. Παρόλο που η εξωτερική του εμφάνιση δεν ανταποκρινόταν στο στερεότυπο του «ωραίου» άνδρα, ο αριθμός των γυναικών που συνευρέθηκαν μαζί του υπήρξε εντυπωσιακός.

Ο πρώτος του γάμος με την Αντζελίνα Μπιελώφ καταλήγει πολύ σύντομα και τη θέση της «ωραίας επαναστάτιδος» παίρνει η μεξικανή Γκουανταλούπε Μαρίν, με την οποία απέκτησε δύο κόρες.

Αποφασίζει να χωρίσει τη δεύτερη συζυγό του για να παντρευτεί την ερωμένη και μαθήτριά του Φρίντα Κάλο. Ο γάμος «ενός ελέφαντα με μία περιστέρα», ήταν το σχόλιο της μητέρας της Κάλο, η οποία δεν ενέκρινε ποτέ τον Ριβέρα λόγω της μεγάλης διαφοράς ηλικίας τους και των συνεχών εξωσυζυγικών του σχέσεων.

Παντρεύονται το 1929 και μετά από 10 χρόνια γεμάτα εντάσεις και αμοιβαίες απιστίες χωρίζουν. Πολύ σύντομα σμίγουν και πάλι και ξαναπαντρεύονται, ώσπου η σουρεαλίστρια ζωγράφος πεθαίνει το 1954.

Σύμφωνα με «ΤΟ BHMA» της 24ης Δεκεμβρίου 1957, ο Ριβέρα, ετών 68 τότε, ήταν απαρηγόρητος. Ωστόσο, πολύ γρήγορα προτείνει γάμο στην «γνωστήν και ωραιοτάτην ηθοποιόν» Μαρίαν Φελίξ, η οποία όμως αρνείται.

Το φθινόπωρο του 1955 λίγο πριν μεταβεί στη Μόσχα για θεραπεία κατά του καρκίνου, παντρεύεται την Έμμα Ουρτάδο, ιδιοκτήτρια εκδοτικού οίκου.

Το τέλος

Η υγεία του Ριβέρα επιδεινώνεται και δύο μήνες μετά την άφιξή του στη Μόσχα «ΤΟ ΒΗΜΑ» γράφει:

«Ο Ριβέρα ευρίσκεται εις την Μόσχαν από του παρελθόντος Αυγούστου, υφιστάμενος εντατικήν θεραπείαν του καρκίνου με ραδιενεργόν κοβάλτιον. Κατά την διάρκειαν της παραμονής του εις το νοσοκομείον όπου ενοσηλεύετο, ο σενιόρ Ριβέρα επερνούσε τον καιρόν του σκιτσάροντας τους ιατρούς και τας… ωραίας αδελφάς που τον επεριποιούντο».

Ο Ριβέρα επιστρέφει στο Μεξικό δηλώνοντας ότι χάρις στη θεραπεία έχει νικήσει τον καρκίνο, από τον οποίο τελικά πεθαίνει, λίγες μέρες πριν συμπληρώσει το 71ο έτος της ηλικίας του.

Στις 24 Δεκεμβρίου 1957 «ΤΟ ΒΗΜΑ» γράφει:

« “Είναι γέρων άλλ’ η κράσις του είναι ισχυρά. Ας ελπίσωμεν λοιπόν ότι θα τελειώση την διακόσμησιν του τάφου του πριν αποθάνει. Αν ήτο δυνατόν να ταφή εδώ, το πράγμα θα απετέλει θαυμάσιαν τουριστική ‘ατραξιόν’ δια το χωρίον…” Έτσι εξεφράζοντο προ ολίγων ακόμη εβδομάδων, με αρκετόν χιούμορ οι κάτοικοι του μικροσκοπικού χωρίου Πεντρεγκάλ ντε Σαν Αντζέλ, βλέποντας τον περίφημον επαναστάτην ζωγράφον Ντιέγκο Ριβέρα να κατασευάζη τον… τάφον του και να διακοσμή τα τοιχώματά του.

»Δυστυχώς, διά το χωρίον, ο θάνατος κατέλαβε τον ζωγράφον, που έγινε γλύπτης εις ηλικίαν 71 ετών, πριν αποπερατώση το φαραωνικόν έργον του».

Η καταστροφή του καλλιτεχνικού του έργου

«Φαίνεται ότι εκτός των αναμνήσεων αυτών μιας λίαν τρικυμιώδους ζωής, ελάχιστα απομένουν τελικώς από το καλλιτεχνικόν έργον του Ντιέγκο Ριβέρα. Αι μεγάλαι τοιχογραφίαι τας οποίας εξετέλεσεν εις το “Ράδιο Σίτυ” της Νέας Υόρκης απηλείφθησαν διότι απετέλουν φλογερόν κατηγορητήριον κατά του καπιταλισμού. Όσον αφορά τας μεγάλας τοιχογραφίας που εξετέλεσεν εις το Μεξικόν, απειλούνται με ανεπανόρθωτον καταστροφήν.

.

»Ο Ριβέρα είχε χρησιμοποιήσει εις τα έργα του την τεχνικήν και τα υλικά των αρχαίων Ίνκας. Αλλό ηπατήθη όσον αφορά την αναλογίαν των υλικών, με συνέπειαν να έχη ήδη αρχίσει η καταστροφή των προ εικοσαετίας τοιχογραφιών του. Μία άλλη τολμηρά αλλ’ ατελέσφορος καινοτομία ήτο η “υποβρύχιος ζωγραφική”, με την οποίαν το 1951 ο Ριβέρα είχε καλύψει τον πυθμένα της δεξαμενής ύδατος του Ντολόρες, πλησίον του Μεξικού.

»Είχε χρησιμοποιήσει προς τούτο ειδικά χρώματα εισαχθέντα από τας Ηνωμένας Πολιτείας. Τα χρώματα άνθεξαν εις την υγρασίαν άλλ’ όχι εις την άμμον, η οποία, ενεργούσα ως γυαλόχαρτο, έσβυσε τελείως το έργο του».