Ο Γιάννης Αλαβάνος υπήρξε πρόεδρος του φοιτητικού συλλόγου Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στα τελευταία χρόνια της Δικτατορία και μέσα στα ταραγμένα γεγονότα της περιόδου 1972 – 1973 που κορυφώθηκαν με τη Εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του Πολυτεχνείου το 1973.

Σήμερα, 51 χρόνια μετά, είναι ο δραστήριος συντονιστής της πολυσυλλεκτικής ομάδας ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών και καταβολών που ευθύνονται για το εντυπωσιακής ευρύτητας και ταυτόχρονα ακρίβειας πρόγραμμα «Ημέρες 1972-1973». Μία βάση δεδομένων 3585 τίτλων, 4198 σελίδων και 6452 προσώπων που συνδέονται με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου την περίοδο 1972-1973.

Διάγραμμα κατανομής των φοιτητικών ειδήσεων από Ιανουάριο 1972 ως Δεκέμβριο 1973. Πηγή: polytexneio73pedia.gr

Συναντηθήκαμε με πέντε από τα μέλη της ομάδας: τον Γιάννη Αλαβάνο, την Ελευθερία Αλαβάνου, δημοσιογράφο, τον Παναγιώτη Ιωαννίδη, αρχιτέκτονα λύσεων τεχνολογιών, επικοινωνιών και πληροφορικής ,τη Νίκη Μαυροειδή, ιστορικό – αρχαιολόγο, και την Ιωάννα Ποντικάκου, μόλις αποφοιτήσασα από τη Φιλοσοφική σχολή ΕΚΠΑ,  και συζητήσαμε για τον τρόπο πώς άνθρωποι διαφορετικών γενεών, καταβολών και τρόπου σκέψης συνεργάστηκαν για την ανάδειξη περισσότερο και λιγότερο γνωστών στιγμών και προσώπων μιας τόσο ιστορικής περιόδου. Πρώτη τους ύλη ζωντανές μαρτυρίες που κατέγραψαν συναντώντας ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα, και το Ιστορικό Αρχείο των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ».

Από αριστερά: Γιάννης Αλαβάνος, Ελευθερία Αλαβάνου, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Ιωάννα Ποντικάκου, Νίκη Μαυροειδή, Γιάννης Διαμαντής

Ένα γενναίο εγχείρημα

Πώς ξεκίνησε όλο αυτό;

Γιάννης Αλαβάνος
Η αρχική ιδέα γεννήθηκε από μία συνέντευξη που μου ζητήθηκε και έδωσα στην Ιωάννα Ποντικάκου ως φοιτήτρια, τότε, της Φιλοσοφικής για το μάθημα της Λαογραφίας, το 2021, σε σχέση με τα χρόνια του Πολυτεχνείου. Ήταν μια πολύ καλά δομημένη συνέντευξη που ξεκινούσε με στόχευση όχι μόνο στα γεγονότα του Πολυτεχνείου αλλά σε ένα ευρύτερο πεδίο, πχ. παρακολουθούσε τα γεγονότα και την προσωπική ζωή από τα παιδικά μου χρόνια έως και σήμερα.

Αυτό το πρότυπο συνέντευξης μού άρεσε πολύ και αφού το συζήτησα με συναδέλφους και παλιούς συμφοιτητές σκεφτήκαμε ότι  πρέπει να καταγράψουμε τις ιδιομορφίες που είχε η σχολή Αγρονόμων Τoπογράφων – Μηχανικών, όπως και η σχολή Χημικών Μεταλλειολόγων Μηχανικών, σε σχέση με τις άλλες σχολές στα χρόνια της Δικτατορίας και κυρίως μετά τις φοιτητικές εκλογές του 1972, όπου οι δύο σχολές ήταν οι μοναδικές που εξέλεξαν δημοκρατικό προεδρείο εν μέσω Χούντας.

Και επειδή την περίοδο που το συζητούσαμε πέθανε ο Μάκης Ποταμιάνος, αντιπρόεδρος στο διοικητικό μας συμβούλιο, είπαμε να μη χάσουμε χρόνο. Δεν μας παίρνει και πάρα πολύ, γιατί δεν χάνουμε μόνο ζωές, χάνουμε και μνήμες. Είναι και η εξασθένηση της μνήμης.

Ημέρες 1972 – 1973, polytexneio73pedia.gr

Είχατε αντιληφθεί τις δυσκολίες που θα συναντούσατε στην προσπάθεια κατασκευής μιας τέτοιας ψηφιακής πλατφόρμας;

Παναγιώτης Ιωαννίδης
Όχι. Η μόνη γνώση που είχα ήταν ότι, εκτός από την Ελευθερία, δεν ήταν άνθρωποι με εμπειρία στη λειτουργία ενός site και πως έτσι, θα υπήρχαν διάφορα προβλήματα και θα χρειάζονταν αμέριστη συμπαράσταση και υπομονή, πράγμα το οποίο αποδείχθηκε και στην πράξη.

Γιάννης Αλαβάνος
Ο Τάκης είναι φοβερά εφευρετικός στις λύσεις, οτιδήποτε να του ζητήσεις το λύνει τελικά.

Ελευθερία, Ιωάννα και Νίκη, μην έχοντας γεννηθεί την περίοδο του Πολυτεχνείου. Υπήρξε κάτι που αγνοούσατε και γνωρίσατε κατά τη διάρκεια της έρευνας ή κάτι που μετατόπισε την άποψή σας για τα γεγονότα εκείνα;

Η ιστορία του Γιάννη Ρέγκα

Ελευθερία Αλαβάνου
Αυτό που εμένα προσωπικά μου έκανε φοβερή εντύπωση ήταν η αφήγηση του Γιάννη Ρέγκα, μεγαλύτερου σε ηλικία από τη γενιά του Πολυτεχνείου. Ο πατέρας του ήταν εξόριστος στην Ικαρία με τον Μήτσο Παρτσαλίδη, τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη και στελέχη του ΚΚΕ της εποχής εκείνης και κάποια στιγμή κατάφερε να δραπετεύσει. Ο Γιάννης  και ο αδερφός του μεγάλωσαν σε ένα σπίτι, χωρίς πατέρα, τον πρωτογνώρισαν όταν ήταν ο Γιάννης 9 χρονών. Όλα εκείνα τα χρόνια η μάνα τους τους πήγαινε τακτικά σε έναν γιατρό, ο οποίος κάποια στιγμή κατάλαβαν ότι ήταν ο πατέρας τους. Δεν τους το έλεγε η μάνα τους γιατί αν ερχόταν η Ασφάλεια την επόμενη μέρα στο σπίτι και ρωτούσε «Πού πήγατε χθες;», εκείνα να απαντούν «Στον γιατρό».  Όταν βλέπεις έναν άνθρωπο που σήμερα είναι 75 – 80 ετών να έχει ζήσει κάτι τέτοιο πριν το Πολυτεχνείο, καταλαβαίνεις περισσότερο και τη συγκεκριμένη περίοδο.

Επίσης, αυτό που είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον και νομίζω ότι είναι κοινό και στις τρεις μας είναι ότι οριακά γνωρίζαμε ότι υπάρχει τμήμα Τοπογράφων – Μηχανικών στο Πολυτεχνείο. Αυτή ήταν όλη η ουσία της έρευνας, η αναγνώριση της συμβολής ενός παραγνωρισμένου τμήματος του Πολυτεχνείου μέσα στην εξέγερση. Εντυπωσιακό ήταν επίσης πως ένα από τα βασικά αιτήματα αυτών των φοιτητών, να γίνει η φοίτησή τους πενταετής από τετραετής, ένα κλαδικό αίτημα, ήταν αυτό που τελικά συνετέλεσε στην Εξέγερση. Ήταν λίγο πιο πεζά τα πράγματα και λιγότερο ρομαντικά.

«Δεν ήταν απλά παθιασμένοι φοιτητές. Είχαν ένα συγκεκριμένο στόχο για την καριέρα τους, το οποίο είναι ωραίο γιατί κάνει την Εξέγερση στα μάτια μας λίγο πιο πραγματική, τη γειώνει»

Εξέγερση Πολυτεχνείου, Νοέμβριος 1973

Απρόσμενη γνώση

Νίκη Μαυροειδή
Συμφωνώ. Θα συμπληρώσω μόνο ότι στα δικά μου μάτια το κάνει ρεαλιστικό, αυτό που έλεγε πριν η Ελευθερία ότι αυτά τα παιδιά, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που ήταν 18 – 20 χρονών, είπαν «Πάμε να διεκδικήσουμε την πενταετία, τα επαγγελματικά μας δικαιώματα» και κάπως έτσι το έχω εγώ, λίγο αστεία στο μυαλό μου, ότι λένε κάποια στιγμή, ναι ρε παιδιά, αλλά υπάρχει και χούντα, μήπως να τη ρίξουμε;

«Και αυτό μπορεί να είναι κάτι σαν αστείο, αλλά το κάνει ρεαλιστικό, γιατί η αφήγηση που είχαμε από το σχολείο ήταν ότι ήταν κάτι super wow, επαναστάτες και επαναστάτριες όλοι, που δεν είναι ρεαλιστικό».

Εμένα αυτό με συγκλονίζει. Κι αυτό που ήταν επίσης συγκλονιστικό, ήταν η φοβερή κατάρρευση διάφορων μύθων, όπως ότι υπήρχε ασφάλεια, ότι κοιμόντουσαν με τα παράθυρα ανοιχτά ή για τα οικονομικά της Χούντας.  Όλα αυτά λοιπόν νομίζω ότι για κάποιο λόγο δεν διδάσκονται στο σχολείο και για κάποιο λόγο δεν υπάρχουν στα βιβλία, όπως και ο Εμφύλιος, όπως και διάφορα.

Ιωάννα Ποντικάκου
Κι εγώ προφανώς ήταν πολλά αυτά που δεν γνώριζα σε σχέση με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, γιατί είναι ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας που δεν το διδασκόμαστε. Οπότε όποιες γνώσεις είχα πριν την ενασχόληση με αυτήν την ερευνητική εργασία προέρχονταν από το οικογενειακό μου περιβάλλον. Για παράδειγμα, ήξερα ότι έγιναν βασανισμοί, αλλά μέσα από τις αφηγήσεις των προσώπων και μέσα από τα συναισθήματα που δημιούργησαν αυτές οι αναμνήσεις, οι βασανισμοί αυτοί εντυπώθηκαν μέσα μου πιο βιωματικά και όχι ως απλή πληροφορία που μπορεί να άκουγα στις εορταστικές γιορτές στο σχολείο.

«Ήρθα σε επαφή με πολλά πρόσωπα και έζησα πιο βιωματικά την εξέγερση»

Εξέγερση Πολυτεχνείου, Νοέμβριος 1973

Συνύπαρξη γενεών

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να συνεργάζεσαι στενά και σε ένα όχι πολύ εύκολο εγχείρημα με ανθρώπους παλαιότερης γενιάς;

Νίκη Μαυροειδή
Εντάξει και από την εργασιακή εμπειρία, έχω ξαναβρεθεί σε τέτοια περιβάλλοντα. Το διαφορετικό σε αυτό το project υπήρξε το εξής, ότι με ένα χαλαρό τρόπο δεν υπήρχε κάποια ιεραρχία. Μπορεί να έδινε τη γραμμή ο Γιάννης, ας πούμε, να έλεγε, να δούμε αυτό να κάνουμε και να κινηθούμε προς τα εκεί, αλλά θεωρώ ότι δουλέψαμε σαν ομάδα και κάπως πιο αποκομμένα, ο Τάκης για παράδειγμα ήταν σε κομμάτι που εγώ δεν εμπλεκόμουν. Με τα κορίτσια, συνεργαστήκαμε πιο πολύ, αλλά και πάλι δεν είχαμε άμεση σχέση.

Λειτουργήσαμε όμως και με έναν τρόπο που εγώ η αλήθεια είναι ότι δεν έχω ξαναλειτουργήσει έτσι σε ομάδα. Συζητούσαμε με βάση την οπτική του καθενός. Οι φωνές που υπήρχαν μέσα στην ομάδα αλληλοσυμπληρώνονταν και μας δόθηκε και ένα βήμα ως νέα γενιά. Έξω στον εργασιακό χώρο πολλές φορές σού λέει ο διευθυντής σου, θα το κάνουμε έτσι. Δεν υπήρχε αυτό και εμένα μου λειτούργησε. Αισθάνομαι ότι στο τέλος όντως συζητήθηκαν πράγματα. Ήταν μία ευτυχής συγκυρία το να συνεργάζεσαι με ανθρώπους από την γενιά του Πολυτεχνείου, γιατί εγώ σκεφτόμουνα ότι συνομήλικοί μου εκείνη την εποχή κατάφεραν να δημιουργήσουν μια εξέγερση που αυτό ήταν η αρχή του τέλους της χούντας.

Από αριστερά: Ιωάννα Ποντικάκου, Νίκη Μαυροειδή, Γιάννης Διαμαντής, Γιάννης Αλαβάνος, Ελευθερία Αλαβάνου, Παναγιώτης Ιωαννίδης

Με τη γενιά του Πολυτεχνείου

Ιωάννα Ποντικάκου
Συμφωνώ 100% με τη Νίκη σε αυτά που είπε, και εγώ δεν ένιωσα να υπάρχει ιεραρχία. Πιο πολύ συνεργασία, το ένιωθα. Το να συνεργάζεσαι  με ανθρώπους της γενιάς του Πολυτεχνείου είναι μια ευτυχής συγκυρία, αναλογιζόμενη ότι συνομήλικοί μου εκείνη την εποχή πραγματοποίησαν μια εξέγερση που ήταν η αρχή του τέλους της Χούντας.

Ελευθερία Αλαβάνου
Όταν ξεκινήσαμε προτού γνωρίσω τον Τάκη, και προτού έρθει η Νίκη ήμασταν βασικά ο Γιάννης, η Ιωάννα, που ήταν ο αρχικός πυρήνας, και κάποιες συναδέλφισσες του Γιάννη τοπογραφίνες. Και είχε πάρα πολύ πλάκα, γιατί ο Γιάννης είναι μία γενιά πάνω από μένα και η Ιωάννα μία γενιά κάτω από μένα. Εγώ είμαι 41. Είμαι ακριβώς στη μέση. Ίσως λόγω ηλικίας, ίσως λόγω χαρακτήρα είμαι πολύ πιο ρεαλίστρια και πεζή και είχα αυτούς τους δύο φρικτά ρομαντικούς από πάνω και από κάτω και δεν άντεχα, γιατί το βλέπανε εντελώς ρομαντικά. Και συζητούσαν μήπως οι συνθήκες σήμερα είναι ανάλογες για νέα Πολυτεχνεία; Κι εγώ έλεγα «Ποια νέα Πολυτεχνεία ρε παιδιά, τι συζητάμε;» Δεν τους καταλάβαινα, αλλά ήταν πολύ αστείο γιατί ήταν και ο μεγαλύτερος και η μικρότερη στο ίδιο μήκος κύματος.

Η τρανή απόδειξη ότι ο ρομαντισμός συνεχίζει ακάθεκτος.

Ελευθερία Αλαβάνου
Απλά έχει ξεπεράσει τη δική μου γενιά. Ίσως είναι και η γενιά.  Γιατί η δικιά μας γενιά με τη Νίκη έχει περάσει και την μυθοποίηση και την αποκαθήλωση του Πολυτεχνείου λίγο πιο έντονα. Το έχουμε ζήσει πολύ και το πάνω του και το κάτω του. Τώρα μάλλον παίρνει μία νέα φρεσκάδα το Πολυτεχνείο.

Από αριστερά: Ιωάννα Ποντικάκου, Νίκη Μαυροειδή, Γιάννης Διαμαντής, Γιάννης Αλαβάνος, Ελευθερία Αλαβάνου, Παναγιώτης Ιωαννίδης

Οι παλιοί για τους νέους

Γιάννης Αλαβάνος
Εγώ, έχω εντυπωσιαστεί από δύο πράγματα. Πρώτον, από τη σχετική αρχική αδιαφορία των νεότερων για το Πολυτεχνείο, όχι της Ιωάννας που ήρθε επί τούτου. Δεύτερον και κυριότερο με έχει εντυπωσιάσει ειλικρινά, ο επαγγελματισμός που έδειξαν σε μία δουλειά που ουσιαστικά είναι εθελοντική. Τους ενδιέφερε τελικά πολύ το θέμα και το προχώρησαν πολύ και έκαναν και προτάσεις που ήταν εξαιρετικά ωφέλιμες.

Επηρέασε η ματιά των νεαρότερων για το Πολυτεχνείο τη δική σας ματιά;

Γιάννης Αλαβάνος
Απόλυτα.

«Η δικιά μου συλλογιστική είναι ότι αυτή η ιστοσελίδα δεν θα έπρεπε να γραφτεί με την οπτική της δικιάς μας γενιάς, αλλά με την οπτική των νέων»

Γιατί ουσιαστικά με το πέρασμα των χρόνων απευθύνεται σε αυτούς που δεν ήταν στο Πολυτεχνείο. Καταγράφουμε μεν τις διαδρομές, αλλά πρέπει να απαντήσουμε στα ερωτήματα των νεότερων που έρχονται και δεν έχουν καμία σχέση.

Παναγιώτης Ιωαννίδης
Κάποτε ήμουν κι εγώ 22. Σε πολλούς νέους αρέσει να το ψάχνουν και στη δική μας γενιά πολλά μάς τα είπαν μισά. Ποιος για παράδειγμα ασχολήθηκε με το πόσο υπέφεραν οι ίδιοι Γερμανοί από τη ναζιστική Γερμανία.

«Υπάρχουν τόσα πράγματα που και οι σημερινοί νέοι δεν τα γνωρίζουν. Είναι χαμένοι. Δεν φταίνε όμως οι νέοι. Ποτέ δεν φταίει ο νέος. Εσύ δεν του το έχεις πει, δεν τον έχεις οδηγήσει σωστά»

Το site ήταν μία ωραία πρόκληση για μένα, που είχα ξαφνικά να κάνω με τόσο διαφορετικούς ανθρώπους.

Πάντως ο ψηφιακός κόσμος είναι 100% το μέσον διατήρησης της σωστής μνήμης. Μπορείς να βρεις εύκολα όλες τις απόψεις και να βγάλεις και τη δική σου αλήθεια.

Συμμετοχικότητα

Γιατί, όμως, κύριε Αλαβάνε να δημιουργήσετε μία ερευνητική ιστοσελίδα για ένα θέμα για το οποίο έχουν γραφτεί και ειπωθεί σχεδόν τα πάντα;  

Γιάννης Αλαβάνος
Γιατί το Πολυτεχνείο, κατά την άποψή μου, χάνει και χάνεται στις επετείους, αν το βλέπουμε μόνο σαν ιστορικό γεγονός. Έχει κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία μπορούμε να τα βλέπουμε σε διάρκεια. Καταγράφουμε τη συμμετοχή του καθένα, ο οποίος ξεκίνησε στη Δικτατορία έχοντας την πίεση των γονιών του που μπορεί να ήταν αριστεροί αγωνιστές,  στον Εμφύλιο στην Αντίσταση και μπορεί να ήταν βέβαια και από την άλλη μεριά. Και οι δύο πλευρές, ο ηττημένος και ο νικητής έλεγαν στους νέους, «Δεν είναι δικό σου θέμα. Εσύ θα ρίξεις τη Δικτατορία;» Όπως τώρα λέμε εσύ θα αλλάξεις τον κόσμο;

Η πραγματικότητα είναι ότι αν ο καθένας δεν αισθανθεί ότι μπορεί να συμμετάσχει σε αυτή την αλλαγή, δεν θα γίνουν αλλαγές. Οι αλλαγές που έγιναν μέσω Πολυτεχνείου και στη Δικτατορία, έγιναν ακριβώς επειδή σε κάποια στιγμή, αυτές οι μοναχικές διαδρομές των πολλών συναντήθηκαν κάτω από συνθήκες συμμετοχής. Και αυτή η συνθήκη συμμετοχής οδήγησε στην αλληλεγγύη και στη συντροφικότητα και αυτό είναι νομίζω ένα παράδειγμα στάσης ενάντια σε κάθε εξουσία που έχει αντιδημοκρατικές σκέψεις το μυαλό της.

Εξέγερση Πολυτεχνείου, Νοέμβριος 1973

Μήνυμα διαρκές

Και αναφέρομαι και στη γραφειοκρατία του συνόλου των κομμάτων. Αν τα κόμματα θέλουν πραγματικά να προχωρήσουν και να αλλάξει η λογική της πολιτικής: δεν μπορεί παρά να στηρίζονται στη συμμετοχή των μελών τους και στις δυνάμεις της δημοκρατίας εσωτερικά.

Αυτό νομίζω ότι είναι το βασικό, διαρκές μήνυμα του Πολυτεχνείου.

Επιπλέον η ιστοσελίδα polytexneio73pedia.gr είναι ένα από τα παραδείγματα που μπορoύν να βοηθήσουν τα νέα παιδιά να έρθουν απευθείας σε διάλογο με την Ιστορία, με τις πηγές, τις πηγές της Ιστορίας και με την πραγματική Ιστορία και άρα να αλλάξουν, να διαμορφώσουν διαφορετική πολιτική σκέψη από αυτές που έχουμε διαμορφώσει εμείς, οι πολύ παλιότεροι αλλά και οι αμέσως επόμενες από εμάς γενιές.