Εξέγερση του Πολυτεχνείου: Το δραματικό διήμερο 16ης και 17ης Νοεμβρίου

Στις 16 Νοεμβρίου 1973 και ως τις πρώτες πρωινές ώρες της 17ης Νοεμβρίου το δράμα της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου κορυφώνεται. Εντός των κτιρίων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχενείου, στην οδό Πατησίων, βρίσκονται εκατοντάδες φοιτητές αλλά και πολίτες που από τις 14 Νοεμβρίου έχουν εξεγερθεί κατά του δικτατορικού καθεστώτος.

Η Αθήνα και το Πολυτεχνείο βρίσκονται στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, καθώς οι διαδηλώσεις και η κατάληψη της σχολής από τους φοιτητές έχουν λάβει πλέον διαστάσεις εξέγερσης την οποία σπεύδει να υποστηρίξει ένα γενικευμένο κύμα πολιτών, κατακλύζοντας τους γύρω δρόμους.

Στις 16 Νοεμβρίου η Δικτατορία αντιλαμβάνεται ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει και επιχειρεί να απομονώσει την περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο και να εξαναγκάσει τους καταληψίες φοιτητές να εκκενώσουν το κτίριο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 17ης Νοεμβρίου 1973, δημοσιεύει όσα αναφέρει το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press.

«Το πρακτορείον Ασσόσιεϊτεντ Πρες μετέδωσε από τας Αθήνας τα ακόλουθα:

“Συμπλοκαί εξέσπασαν μεταξύ χιλιάδων φοιτητών διαδηλωτών και αστυνομίας εις την ελληνικήν  πρωτεύουσαν, την νύκτα της Παρασκευής όταν οι νέοι εκινήθησαν εις μιαν προσπάθειαν που εφαίνετο να αποσκοπεί εις την ανατροπήν του ελληνικού καθεστώτος.

“Οι εκφωνηταί μετέδιδον από τον ραδιοσταθμόν ο οποίος εκπέμπει από το Πολυτεχνείον, το οποίον κατέχεται από τους σπουδαστάς ότι ‘Απόψε είναι η νύκτα μας!’. Ο εκφωνητής εξέπεμπε οδηγίας δι’ ομάδας διαδηλωτών να κινηθούν στο μέσον της πόλεως και προσέθεσε: ‘Μη φοβάσθε την αστυνομία, η Χούντα καταρρέει απόψε’.

Στο διεθνές επίκεντρο

«Αι συγκρούσεις μεταξύ των διαδηλωτών οι οποίοι έφεραν ξύλα και ρόπαλα και των αστυνομικών οι οποίοι έφεραν γκλομπ, εσημειώθησαν εις όλας σχεδόν τας πλατείας της πόλεως.

Εντός ολίγων λεπτών η πόλις έχασε την ατμόσφαιραν της ησυχίας και κατέστη πεδίον μάχης καθώς ομάδες από αστυνομικούς, οι οποίοι κράδαιναν γκλομπς, διέτρεχαν τας οδούς κτυπώντας αδιακρίτως όποιον εύρισκαν εμπρός των«.

»Το Ασσόσιεϊτεντ Πρες μετέδωσεν ότι διαδηλωταί συνεκεντρώθησαν εις την πλατείαν Μεταξουργείου έμπροσθεν του κτιρίου του Στρατοδικείου και επεχείρησαν να θέσουν πυρ εις απορρίμματα έμπροσθεν της εισόδου.

»Εν τούτοις, αστυνομικοί με κράνη έσπευσαν επί τόπου και διέλυσαν τους διαδηλωτάς χρησιμοποιούντες γκλομπς. Όλοι οι δρόμοι που οδηγούν προς την πλατείαν Συντάγματος, όπου και το κτίριον της Βουλής, έχουν αποκλεισθεί υπό της αστυνομίας. Η κυκλοφορία δεν επιτρέπεται εις το κέντρον της πόλεως και οι πεζοί εντέλλονται να εξαφανισθούν. Εις τα γραφεία της Νομαρχίας, η αστυνομία λέγεται ότι έρριψε δακρυγόνους χειροβομβίδας, εις μίαν προσπάθειαν να εκδιώξει εκατοντάδας διαδηλωτών που έχουν καταλάβει το κτίριον.

»Πολλοί εκ των τραυματισθέντων εις την Πολυτεχνικήν Σχολήν ευρίσκονται εις πρόχειρον αίθουσαν περιθάλψεως, ενώ εκφωνηταί του ραδιοφωνικού σταθμού των φοιτητών καλούν Ιατρούς και ζητούν φάρμακα. Επίσης δίδουν οδηγίας επί του τρόπου προστασίας ενός εκάστου εκ των δακρυγόνων.

Συνεχείς εκκλήσεις

Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ»: «Από τις 7.30 εζητούντο βελόνες για ραφές, ράμματα, λαβίδες, χειρουργικά γάντια και ψαλίδια κλπ.

«Προς τον Ερυθρό Σταυρό και όλους τους ιατρούς. Κάνουμε έκκληση. Στείλτε μας επειγόντως αυτά που χρειαζόμαστε» έλεγε ο εκφωνητής.

Από τις 8 και έπειτα οι φοιτητές μετέδιδαν συνεχώς εκκλήσεις στους πολίτες να τους εφοδιάσουν με φιάλες οξυγόνου και αντιασφυξιογόνες μάσκες. Έδιναν επίσης οδηγίες πώς να αντιμετωπίζονται τα δακρυγόνα:

«Μην τρίβετε τα μάτια. Όχι νερό, μόνο λίγη βαζελίνη, λάδι ή κραγιόν. Στις πόρτες του Πολυτεχνείου υπάρχουν άνθρωποι που θα σας εφοδιάσουν με λεμόνια για να κάνετε εισπνοές…

Προσέξτε τις φωτιές που ανάφθηκαν για την διάλυση των δακρυγόνων. Αποφεύγετε επίσης τις προκλήσεις. Εξυπηρετούν άλλα συμφέροντα» τονιζόταν από τον πομπό.

Λεπτό προς λεπτό

»Στις 12 μεταδίδεται ότι από Πατησίων και Αλεξάνδρας κατεβαίνει τεράστια διαδήλωση. Γίνεται επίσης έκκληση προς την Εκκλησία για βοήθεια. Ζητούνται δε επειγόντως ορροί Γλυκοζέ των 10 και 20. Επίσης γίνεται έκκληση προς τις πρεσβείες να στείλουν παρατηρητάς στον χώρο των συγκεντρώσεων και ακολουθεί έκκληση στα γαλλικά.

»Έκκληση στην Αρχιεπισκοπή και σε όλες τις Χριστιανικές Εκκλησίες καθώς και το Βατικανό για συμπαράσταση. Επίσης σε όλα τα ιδιωτικά αυτοκίνητα να πάρουν τραυματίες.

»»Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός μάς έστειλε μόνο δύο ασθενοφόρα». Μετεδόθη ότι στην Στουρνάρα υπάρχει πρόχειρος σταθμός Α’ Βοηθειών. Επίσης γίνεται έκκληση σε όλο το λαό να φέρει πράγματα στο Πολυτεχνείο.

»Ακολουθεί ανακοίνωση στα γαλλικά και ελληνικά στην οποία τονίζεται ότι ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός έστειλε μόνο δύο ασθενοφόρα. Ζητούνται δε τα αυτοκίνητα των πρεσβειών για να παραλάβουν φοιτητές που είναι βαρειά τραυματισμένοι.

«Θέλουμε γιατρούς. Ακόμη και φοιτητές της Ιατρικής».

»Οι εκκλήσεις για ασθενοφόρα, φάρμακα και γιατρούς επαναλαμβάνονται ακατάπαυστα. Το Δημαρχείο του Αιγάλεω κατελήφθη. Στο Πολυτεχνείο, στην Κάνιγγος και Χαλκοκονδύλη, Στουρνάρα υπάρχουν πλήθη κόσμου.

«Είμαστε άοπλοι. Δεν έχουμε ούτε πέτρες.

Δεν πιστεύουμε ότι τ’ αδέλφια μας θα γυρίσουν τα όπλα τους επάνω μας.

Θα μείνουμε όλη τη νύχτα ξάγρυπνοι να διαδηλώσουμε το φρόνημά μας.

Ο σταθμός μας δεν θα σταματήσει να μεταδίδη όλο το πρωί».

»Ακριβώς τα μεσάνυχτα πολλοί τραυματίες είχαν μεταφερθεί στο πεζοδρόμιο της οδού Πατησίων, εμπρός από την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου, ενώ μια σειρά από 6 ασθενοφόρα του Ερυθρού Σταυρού και πολλά Ι.Χ. ανέμεναν να τους παραλάβουν και να τους μεταφέρουν σε νοσοκομεία. Εν τούτοις, κείνη τη στιγμή η αστυνομία έρριξε βόμβες δακρυγόνων αερίων στον χώρο με τους τραυματίες».

Βράδυ 16ης Νοεμβρίου

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 17ης Νοεμβρίου 1973:

«Λεωφορεία, τρόλλεϋ, Ι.χ. από το χίλτον είχαν ακινητοποιηθή, και οι περισσότεροι επιβάτες κατέβαιναν και συνέχιζαν με τα πόδια προς Σύνταγμα, την ακαδημία και τις άλλες κεντρικές περιοχές.

»Ώρα 8 η οδός Πατησίων από του Μαρινόπουλου ως την Λεωφόρο Αλεξάνδρας είχε κατακλυσθή από κόσμο. Εκατοντάδες αστυνομικοί ήλεγχαν την Πανεπιστημίου. Πλήθη κόσμου είχαν καταλάβει την περιοχήν των Χαυτείων και την αρχή της οδού Αιόλου.

»Τα συνθήματα ξεκινούσαν από το Πολυτεχνείο και έφταναν μέχρι την Ομόνοια. από Μπουμπουλίνας και μέχρι 3ης Σεπτεμβρίου, η περιοχή ήταν ασφυκτικά γεμάτη από κόσμο.

»Στις 8.30 άρχισαν να πέφτουν δακρυγόνα στην περιοχή Ομονοίας. Ο κόσμος άρχισε να τρέχη στους γύρω δρόμους. Η μεγαλύτερη μάζα κινήθηκε προς το Πολυτεχνείο.

»Σε πολλές περιπτώσεις, τα δακρυγόνα (που εκτοξεύονταν από αυτοκίνητα) δημιουργούσαν την εντύπωση πυροβολισμών. Τα αυτοκίνητα αυτά κατεδίωξαν τους διαδηλωτές μέχρι τον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών.

»Οι διαδηλωτές συγκεντρώνονταν πάλι στην πλατεία Βάθης και την πλατεία Εξαρχείων απ’ όπου όμως, έφευγαν αμέσως γιατί η αστυνομία συνέχιζε να ρίχνη δακρυγόνα.

»Στις 9 το βράδυ ο κύριος όγκος των διαδηλωτών είχε απομακρυνθή από το κέντρο της αθήνας. Η αστυνομία, όμως, συνέχιζε να ρίχνη δακρυγόνα για να απομακρυνθούν γρηγορότερα καταστηματάρχες και υπάλληλοι.

»Περί τις 9 το βράδυ, η Σταδίου και η Πανεπιστημίου είχαν αδειάσει και υπήρχαν στο κατάστρωμα της οδού και τα πεζοδρόμια εγκαταλελειμμένα παπούτσια και πανωφόρια, που άφησε το πλήθος.

Χαυτεία

»Την ίδια ώρα, στα Xαυτεία, επενέβη ισχυρά αστυνομική δύναμη για να διαλύση διαδηλωτάς, ρίπτοντας και πυροβολισμούς στον αέρα.

»Στην πίεση των αστυνομικών υπεχώρησαν οι διαδηλωτές και έπεσαν στις προθήκες του ζαχαροπλαστείου Μανχάταν και του καταστήματος Νεωτερισμών Μιράζ. Ύστερα από λίγο, μπροστά στα καταστήματα, υπήρχαν αίματα.

»Στο μεταξύ ανάφτηκαν φωτιές στην οδό Πατησίων, έξω από το «Μινιόν». Aμέσως κινήθηκε προς τα εκεί αστυνομική δύναμη και με θωρακισμένο αυτοκίνητο ερρίφθησαν διακρυγόνες βόμβες, για να διαλυθούν οι διαδηλωταί».

Οι πρώτοι νεκροί

Ο πρώτος νεκρός του Πολυτεχνείου είναι ο πρώην βουλευτής της Ενώσεως Κέντρου, Σπυρίδων Κοντομάρης, που πεθαίνει στην οδό Σταδίου πεθαίνει από καρδιακή προσβολή, που του προκλήθηκε από τη ρίψη δακρυγόνων.

Ο πρώτος νεκρός από σφαίρα στο Πολυτεχνείο αφήνει την τελευταία του πνοή λίγο αργότερα. Είναι ο Διομήδης Κομνηνός που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Μάρνη και Αβέρωφ και βοηθούσε στη μεταφορά τραυματιών στο ιατρείο της κατάληψης. Πυροβολήθηκε από άνδρες της φρουράς του υπουργείου Δημόσιας Τάξης.

Στις εφημερίδες δημοσιεύονται ονόματα νεκρών.

Το φύλλο των «ΤΩΝ ΝΕΩΝ» της 17ης Νοεμβρίου, προλαβαίνει πριν το τυπογραφείο και όσα συνέβησαν κατά την περικύκλωση του Πολυτεχνείου από άρματα μάχης αλλά και την εισβολή που έφερε με βάναυσο τρόπο την εκκένωση και λήξη της κατάληψης.

Οι σημερινοί αναγνώστες ας έχουν υπόψιν τους ότι ναι μεν η λογοκρισία τις ημέρες εκείνες, λόγω της προσπάθειας «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, ήταν πιο χαλαρή, όμως δεν έπαυε το γεγονός οι πληροφορίες που έρχονταν από τις αρμόδιες αρχές στον Τύπο να είναι πληροφορίες που διοχέτευε η Χούντα.

Έρχονται τα τανκς

«Άρματα μάχης, προερχόμενα από τέσσερις συγκλίνουσες κατευθύνσεις, πλαισίωσαν μετά τα μεσάνυχτα μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση ισχυρών αστυνομικών και ειδικών στρατιωτικών δυνάμεων στο χώρο του Πολυτεχνείου, αφού προηγήθηκαν πολύωρες οδομαχίες στους γύρω δρόμους και σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων, με πολυάριθμες ομάδες σπουδαστών και πολιτών.

(…)

»Η τελική φάση για την εκκένωση του Πολυτεχνείου άρχισε γύρω στα μεσάνυχτα, οπότε εμφανίστηκαν στον κόμβο Αμπελοκήπων τα πρώτα τανκς τα οποία προέρχονταν από το Γουδί και τον Διόνυσο. Την ίδια στιγμή, ολόκληρη περιοχή ακτίνος 2-3 χιλιομέτρων, με κέντρο το Πολυτεχνείο, βρισκόταν υπό τον έλεγχο των φοιτητών και πολιτών, οι οποίοι και έδιναν σκληρές μάχες με τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις που προσπαθούσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή.

»Τα τανκς κινήθηκαν άλλα μεν προς την λεωφόρο Αλεξάνδρας, άλλα δε προς την Βασιλίσσης Σοφίας και την Πανεπιστημίου.Τα τανκς που κινήθηκαν από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας εγκλωβίστηκαν στην περιοχή της «Σόνιας», η οποία είχε αποκλεισθή από αυτοκίνητα που είχαν τοποθετηθή κάθετα στο δρόμο.

»Αποκλεισμένη με αυτοκίνητα, οικοδομικά υλικά και τρόλλεϋ ήταν και ολόκληρη η περιοχή μεταξύ των οδών Πειραιώς, Καποδιστρίου, Ηπείρου, Μάρνη, πλατείας Βάθης, Στουρνάρα, Χαλκοκονδύλη και Πατησίων, μπροστά από το Πολυτεχνείο όπου είχαν τοποθετηθεί καθέτως λεωφορεία και τρόλλεϋ.

Για να μπορέσουν να κινηθούν τα τανκς και να φθάσουν στο Πολυτεχνείο, χρειάστηκε να μετακινήσουν τα αχρηστευμένα λεωφορεία και τα τρόλλεϋγερανοφόρα οχήματα της αστυνομίας.

Την ίδια στιγμή, οι αστυνομικές δυνάμεις έδιναν σκληρές μάχες με ισχυρές δυνάμεις διαδηλωτών, κυρίως στην περιοχή Μουστοξύδη και λεωφόρου Αλεξάνδρας καθώς και Πατησίων και Ιθάκης, όπου στις 2.10’ χίλιοι πεντακόσιοι περίπου διαδηλωτές είχαν οχυρωθεί πίσω από οδοφράγματα.

Σκληρές μάχες

»Σκληρές επίσης συγκρούσεις έγιναν στη διασταύρωση των οδών Ηπείρου και Πατησίων όπου, σύμφωνα με πληροφορίες προερχόμενες από την αστυνομία, οι αστυνομικοί εδέχθησαν πολλές επιθέσεις και επί είκοσι λεπτά είχαν περιέλθει σε τραγική κατάσταση. Τελικά χρειάσθηκαν να καταφθάσουν ισχυρές ενισχύσεις για τη διάσωσή τους, όπως οι ίδιοι υποστηρίζουν.

»Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, συγκρούσεις έγιναν στην Πειραιώς, στην πλατεία Βάθης, όπου και σημειώθηκαν εμπρησμοί αυτοκινήτων. Από αστυνομική πηγή επίσης ελέγετο ότι κατά τα μεσάνυκτα επυροβολήθη υπαστυνόμος στην περιοχή των Χαυτείων από άτομο με κυνηγετικό όπλο. Ο υπαστυνόμος τραυματίσθηκε ελαφρά, αλλά τελικά μετεφέρθη σε παρακείμενο κατάστημα από αδελφή συναδέλφου του.

»Αστυνομικές πηγές ανέφεραν, εξ άλλου, ότι προεκλήθησαν ζημιές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών και στα υπουργεία Δικαιοσύνης, Κοινωνικών Υπηρεσιών και Δημοσίας Τάξεως, το οποίο εδέχθη τρεις επιθέσεις με βόμβες Μολότωφ. Στην περιοχή του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως διεξήχθησαν και σκληρότατες συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών.

Αστυνομικές δυνάμεις με κράνη και οπλισμό φρουρούσαν όλα τα αστυνομικά κτίρια στο κέντρο της Αθήνας, τα κτίρια όπου στεγάζονται κρατικές υπηρεσίες και διάφοροι οργανισμοί καθώς και νευραλγικά σημεία των οδών όπου διεξήγοντο συγκρούσεις.

Στη 1 μετά τα μεσάνυχτα έφθασε στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Αθηνών κ. Φαφούτης. Νωρίτερα είχε μεταβεί εκεί ο αρχηγός της ΥΠΕΑ στρατηγός κ. Θωμόπουλος. Στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών βρισκόταν από νωρίς συνταγματάρχης των ΛΟΚ με πολιτική περιβολή.

Στις 2.15 ο αστυνομικός διευθυντής Αθηνών ειδοποιήθηκε να μεταβή στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» απέναντι από το Μουσείο, όπου έφθασε μετά από δέκα λεπτά περίπου.

Η τελευταία πράξη

»Η τελική φάση της επιχειρήσεως άρχισε με έφοδο την 3η πρωινή και περατώθηκε μέσα σε μισή ώρα, με συμπλοκές όχι ιδιαίτερης σημασίας. Την στιγμή της εμφανίσεως των τανκς –20 τον αριθμό– γύρω από το Πολυτεχνείο, αρμόδια κυβερνητική πηγή ανακοίνωνε ότι η επέμβαση του στρατού έγινε ύστερα από επείγον αίτημα της Αστυνομίας.

»Η πρωτεύουσα πέρασε μια νύχτα τραγικά αγχώδη ύστερα από μια μέρα που διέρρευσε με αιματηρές συγκρούσεις και σημαντικές υλικές καταστροφές, σε οικήματα και αυτοκίνητα, κυρίως.

»Έγιναν πολυάριθμες συλλήψεις, τόσο εντός, όσο και εκτός του Πολυτεχνείου, ενώ τα θύματα ανέρχονται συνολικά σε 4 νεκρούς και 130 περίπου τραυματίες. Επίσημη ανακοίνωση για τον ακριβή απολογισμό δεν έγινε ακόμη.

»Αρμόδια πηγή δήλωσε τις πρωινές ώρες ότι τα άρματα μάχης κατήλθαν χθες μετά τα μεσάνυχτα, στην πρωτεύουσα προς ενίσχυση του έργου της Αστυνομίας, για την αποκατάσταση της τάξεως. Η ίδια πηγή πρόσθεσε ότι η Αστυνομία εζήτησε την βοήθεια αυτή απευθυνθείσα προς την ΑΣΔΕΝ.

Τα τανκς έφτασαν

»Τα πρώτα τανκς, που έκαναν την εμφάνισή τους γύρω στα μεσάνυκτα στον κόμβο της λεωφόρου Αλεξάνδρας, έφθασαν μπροστά στο Πολυτεχνείο στις 2 παρά 15’.

Γαντζωμένοι στα κάγκελλα οι φοιτητές άρχισαν να ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο και να φωνάζουν ρυθμικά: «Ο στρατός μαζί μας», «Είσαστε αδέλφια μας», «Όχι αδελφικό αίμα», ενώ οι προβολείς των τανκς φώτιζαν όλο το χώρο του Πολυτεχνείου.

»Η ατμόσφαιρα ήταν εκρηκτική και γινόταν ακόμη πιο συγκεχυμένη από τους πυροβολισμούς που έπεφταν στον αέρα».

Mόνο που οι πυροβολισμοί δεν έπεφταν στον αέρα. Αυτοί ήταν οι ισχυρισμοί της Χούντας. Οι πυροβολισμοί έπεφταν στο ψαχνό των φοιτητών και πολιτών από ακροβολισμένους ελεύθερους σκοπευτές της δικτατορίας.

Επί μιάμιση ώρα συνεχώς οι φοιτητές με τις κάννες των τανκς στραμμένες πάνω τους, δεν σταμάτησαν να κραυγάζουν τα συνθήματα «Ο Στρατός με τον Λαό», «Είσαστε αδέλφια μας», «Στρατός και Λαός μαζί» και να ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο.

Το τανκ εισβάλει

«Λίγο πριν από τις 3, οι παριστάμενες αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές επανέλαβαν για μία ακόμα φορά με τηλεβόα την πρόσκληση να εκκενώσουν οι φοιτητές τον χώρο του Πολυτεχνείου.

»Στις 3 ακριβώς ένα από τα άρματα μάχης έπεσε πάνω στην κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου, την γκρέμισε, έκανε πίσω και άφησε ελεύθερο τον χώρο για να εισβάλουν αστυνομικοί και άντρες των ΛΟΚ, ενώ συγχρόνως ερρίπτοντο ριπές πολυβόλων στον αέρα.

»Μέσα στο προαύλιο του Πολυτεχνείου έγιναν συμπλοκές αστυνομικών και φοιτητών, ενώ οι περισσότεροι από τους συγκεντρωμένους έσπευδαν να διαφύγουν από άλλες εξόδους προς τους γύρω δρόμους, όπου και συγκροτούσαν αμέσως διαδηλώσεις.

Οι τελευταίες συμπλοκές

»Συμπλοκές έγιναν και μέσα στις αίθουσες του Πολυτεχνείου, όπου βρισκόταν και ο κύριος όγκος των φοιτητών. Στις συμπλοκές αυτές, όπως και σ’ όλες όσες διαδραματίσθηκαν μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου, δεν έλαβαν μέρος οι άνδρες των ΛΟΚ, που είχαν εισβάλει. Τελικά απεχώρησαν, μόλις η αστυνομία έθεσε υπό τον έλεγχό της την κατάσταση. Όσοι διέφυγαν την σύλληψη και κατάφερναν να βγουν από το Πολυτεχνείο, συγκροτούσαν διαδηλώσεις και κατευθύνονταν προς την πλατεία Βικτωρίας και τα Πατήσια.

»Στις 3.30 ακριβώς είχαν εκκενωθή όλοι οι χώροι του Πολυτεχνείου, αμέσως δε ασθενοφόρα άρχισαν να μεταφέρουν τους τραυματισθέντες τόσο κατά την διάρκεια της εφόδου όσο και προηγουμένως.

»Στις 4.30 συνεχίζονταν ακόμη σποραδικές διαδηλώσεις μικροομάδων σε διάφορα σημεία της Αθήνας, κυρίως στην Πατησίων και την λεωφόρο Αλεξάνδρας. Παράλληλα και ενώ συνεχίζονταν να ρίπτωνται πυροβολισμοί, προς εκφοβισμό, συνεργεία προέβαιναν στον καθαρισμό των δρόμων.

»Την ίδια ώρα ο διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών κ. Χριστολουκάς μετέβη στο Πολιτικό Γραφείο και ενημέρωσε τον πρωθυπουργό κ. Μαρκεζίνη για την εξέλιξη της καταστάσεως και τα μέτρα τα οποία έλαβαν οι αστυνομικές δυνάμεις.

(…)

»Σε όλη την διάρκεια των συγκρούσεων χιλιάδες άτομα είχαν βγη από τα σπίτια τους στους δρόμους, ενώ ταυτόχρονα σήμαιναν επί ώρες οι καμπάνες εκκλησιών.

Γύρω στις 5 το πρωί τα άρματα μάχης απεσύρθησαν από το Πολυτεχνείο προς το Πεδίο του Άρεως. Την ίδια ώρα είκοσι περίπου άρματα συνοδευόμενα από «Τζαίημς» με στρατιώτες κατήρχοντο την λεωφόρο Κηφισίας κατευθυνόμενα προς το κέντρο».

Τέλος

Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου έληξε τα χαράματα της 17ης Νοεμβρίου. Βρίσκοντας ένα τέλος αιματηρό. Σύμφωνα με τον προσωρινό κατάλογο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, και ενώ η σχετική έρευνα συνεχίζεται, οι επώνυμοι νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973, φτάνουν τους 24.

Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν έριξε, όπως προσδοκούσε τη Δικτατορία, όμως με τρόπο πρωτόγνωρο κατέστησε σαφές, εντός και εκτός συνόρων, ότι η Ελλάδα βρισκόταν υπό αιχμαλωσία και πως μια σημαντικότατη μερίδα του ελληνικού λαού δεν δίσταζε να αγωνιστεί για την ελευθερία και τη Δημοκρατία.

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 25 Νοεμβρίου, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος θα ανατραπεί από τον ταξίαρχο και διοικητή της στρατιωτικής αστυνομίας ΕΑΤ – ΕΣΑ, Δημήτριο Ιωαννίδη, ο οποίος θα εγκαθιδρύσει το δικό του δικτατορικό καθεστώς.

Η Ελλάδα θα απαλλαγεί από τη Χούντα λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1974, καθώς η δικτατορική εξουσία θα αποχωρήσει υπό το βάρος της εθνικής τραγωδίας της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.