Η κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες από το Β Παγκόσμιο και έπειτα πάντα καθορίζει τις εξελίξεις στην Ευρώπη και συνολικά στο Δυτικό κόσμο, σε οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά θέματα και σαφώς στις διεθνείς σχέσεις.
Είναι αυτή ακριβώς η θέση των ΗΠΑ που βρίσκονται στην πρωτοπορία η οποία τις χαρακτηρίζει ως μία παραγωγική μηχανή που παράγει από τεχνολογική, επιστημονική και στρατιωτική εξέλιξη ως την μόδα, το σινεμά, τη μουσική και εν γένει τον τρόπο που ζούμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη απλώς ακολουθεί αλλά κατά βάση θα πρέπει να συνθέσει και να αξιοποιήσει στην δική της εκδοχή η κάθε χώρα τα όσα παράγουν οι ΗΠΑ.
Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων και πολιτικής οικονομίας η Ευρωπαϊκή Ένωση σαφώς και υπολείπεται σε ισχύ από τις ΗΠΑ ενώ οι πρόσφατες εξελίξεις του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχουν αναγκάσει την Ευρώπη συνολικά να επανεξετάσει τη θέση της στον κόσμο αλλά και εσωτερικά σε μία σειρά θεμάτων από το περιβάλλον ως τις κοινωνικές δομές.
Καθώς βιώνουμε την οργισμένη δεκαετία του 2020 όπως έχει χαρακτηριστεί και από τον συγγραφέα Alec Ross, οι ανισορροπίες στις αγορές και η κυριαρχία μονοπωλιακών πολυεθνικών έναντι της πολιτικής και συνολικά επί των δημοκρατικών θεσμών της κοινωνίας δημιουργεί εντάσεις, στρεβλώσεις και καθορίζει ανάγκες που πρέπει να επιλυθούν, χωρίς όμως να είναι σαφής η κατεύθυνση των λύσεων.
Σε αυτή τη βάση οι εξελίξεις στις ΗΠΑ αναδεικνύουν ακριβώς αυτά τα ερωτήματα και τις διαδικασίες που απαιτούν απαντήσεις σε συνδυασμό με την παρακαταθήκη και την αντίληψη ενός Αμερικάνικου Ονείρου που έχει θρέψει για δεκαετίες τις γενιές των νέων στις ΗΠΑ αλλά και διεθνώς όπου όλοι όσοι προσέρχονται στην Αμερική είναι εν δυνάμει επιτυχημένοι μέσα από σκληρή προσπάθεια στη βάση της λειτουργίας κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών θεσμών. Ακόμα και από την περίοδο του Προέδρου Bush του νεότερου στις αρχές του 2000 το κρίσιμο ερώτημα και η ανάγκη για έμπνευση και για κοινωνική εξέλιξη και ενδυνάμωση του ατόμου, υπήρχε στις ΗΠΑ σε έντονο βαθμό. Η ανάγκη του ατόμου να βρει μία θέση ισχύος ανάμεσα σε ακμάζουσες εταιρίες με ογκώδη κέρδη την ώρα που οι μισθοί και το μερίδιο στην ανάπτυξη αυξανόταν ανισομερώς, ήρθε η κρίση του 2008 και έδωσε την πολιτική της έκφραση στην “Ελπίδα” του Ομπάμα.
Το μήνυμα εξάλλου εκείνης της περιόδου ήταν η ελπίδα για καλύτερες μέρες, για προοπτική ενάντια στα λάθη, στα προβλήματα και στα αδιέξοδα των οικονομικών κολοσσών και του χρηματιστηρίου που έφεραν δυσκολίες στην καθημερινή ζωή του μέσου Αμερικανού και της ανάγκης για μία διαβίωση ασφαλή, προσιτή, και κυρίως με προοπτική. Το μείγμα αυτό έψαχνε από τότε την απάντηση του και στην περίοδο της πληροφορίας μέσα από τα social media, ο Trump – πρόσωπο με ήδη επιρροή στα παραδοσιακά ΜΜΕ, βρέθηκε να δώσει την απάντηση που αυτός επιδιώκει να εκφράσει ως απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα με τη δική του στρατηγική που παρουσιάζεται πίσω από ένα πέπλο που το ονομάζει MAGA – Make America Great Again.
Κατ αυτόν οι απαντήσεις που δίνονται μοιάζουν απλές μπροστά σε σύνθετα προβλήματα επιδιώκοντας να σχηματοποιήσει ένα αφήγημα που κατ αυτόν η κοινωνία χρειάζεται το οποίο δεν θα περιορίζεται μόνον σε μία καθαρά εκλογική επιλογή, αλλά θα αφορά ένα σύνολο κοινωνικών θεμάτων που απασχολούν την αμερικανική κοινωνία.
Επιδιώκει δηλαδή το σχηματισμό μιας κουλτούρας, μιας κοσμοθεωρίας για το πώς πρέπει να προχωρήσει η αμερικανική κοινωνία και για αυτό εξάλλου έχουν τεθεί σε πρώτη γραμμή θέματα μεταναστών, οπλοκατοχής, τα δικαιώματα των γυναικών, και συνολικά θέματα που τίθενται με έντονες διαχωριστικές γραμμές μέσα στην κοινωνία καθιστώντας την σύνθεση αντιλήψεων εξαιρετικά δύσκολη.
Η βασική θεώρηση της κουλτούρας του MAGA
Η βασική θεώρηση της κουλτούρας του MAGA επιδιώκει να ασκήσει άμεση επιρροή στον μέσο Αμερικανό και ιδιαίτερα στον χαμηλόμισθο και στις απαιτήσεις του ώστε να μπορέσει τον κάνει να νιώσει ότι μπορεί κι αυτός να συμμετέχει στις εξελίξεις δια μέσω ενός βροντερού εκφραστή – του Trump, και μέσω αυτού να έχει κι αυτός λόγο στις ογκώδεις οικονομικές εξελίξεις και στις διεθνείς προκλήσεις.
Η βάση του MAGA δομείται στην αντίληψη ότι στις διεθνείς σχέσεις οι ΗΠΑ έχουν μειωμένο ηγετικό ρόλο και θα πρέπει να γίνουν πιο ισχυρές ώστε οι άλλες χώρες να μην τολμούν να σκεφθούν να προκαλέσουν εντάσεις και στο εσωτερικό ότι ένα διεφθαρμένο γραφειοκρατικό σύστημα δεν ακούει τον μέσο αμερικανό και τις παραδοσιακές αξίες και ότι θα πρέπει πλέον να ακούσει μέσω από αλλαγές που αφορούν τους μετανάστες και την αστυνομική λειτουργία συν μια σειρά προτάσεων οικονομικού προστατευτισμού μπροστά στις διεθνείς τεχνολογικές εξελίξεις. Και αν ο Trump δέχτηκε έντονη κριτική για την πρώτη θητεία του ως Πρόεδρος την περίοδο 2016-2020 και τις επιλογές που τότε έκανε από την αρχή ως την αντιμετώπιση του Covid, κατά την παρούσα δεκαετία με τις αλλαγές που αυτή έχει ήδη φέρει και με όσες ανοίγονται μπροστά, η κοινωνία στις ΗΠΑ πάλλεται όπως ένα τεντωμένο σχοινί όπου η ατζέντα του MAGA επιδιώκει να γίνει η κυρίαρχη κουλτούρα. Όμως ακόμη δεν είναι ευδιάκριτο αν αυτό το πλαίσιο επικρατεί κοινωνικά ή αν η κοινωνία κινείται μεν σε μία ένταση αλλά ακόμη είναι άγνωστη η κατεύθυνσή της.
Σε όλες τις μελέτες και τις έρευνες για το μέλλον είναι σαφές ότι ο συνδυασμός τεχνολογικών αλλαγών, διεθνών σχέσεων και οικονομικών διεργασιών του οικονομικού συστήματος έρχεται και απαιτεί απαντήσεις και αυτές πιέζουν το άτομο και την κοινωνία ώστε να δει ποιες θα είναι τελικά αυτές και αν είναι δυνατόν να δει πέρα από την οργή για τα λάθη του παρελθόντος αλλά και την οργή για το συναίσθημα του αποκλεισμού.
Οι κοινωνικές ομάδες που δεν συμμετέχουν όπως θα ήθελαν στην αναπτυξιακή πορεία, που βιώνουν τον πληθωρισμό, που δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις διεθνείς σχέσεις μιας και η Ευρώπη και οι υπόλοιπες χώρες βρίσκονται μακριά τους και ενώ ζουν μεν στη χώρα που για δεκαετίες οδηγεί το Δυτικό κόσμο, αλλά οι ίδιοι μοιάζουν να μένουν πίσω από τις οικονομικές εξελίξεις επιζητούν μια απάντηση και εδώ έρχεται η ανάγκη να γίνει ενδελεχής ανάλυση του τι τελικά επιδιώκει, τι εισηγείται η αναδυόμενη κουλτούρα του MAGA.
Η κατεύθυνση του Τράμπ
Και σε αυτή την κατεύθυνση το νόημα γιατί ο Trump και η πρόταση του για το MAGA τίθεται όχι απλά ως πολιτική ατζέντα αλλά ως συνολική νοοτροπία και αντίληψη, συνοψίζεται ίσως σε ένα σημείο της ομιλίας του στο Green Bay του Wisconsin στις 31 Οκτωβρίου 2024, όπου εκεί ντυμένος με στολή εργάτη απορριματοφόρου παρουσιάζει μια ομιλία όπου εξηγεί με περιγραφή κοινωνικών ταυτοτήτων διάφορων κοινωνικών ομάδων ότι η πρόταση του καλωσορίζει όσους εργάζονται σκληρά και κάνουν τη χώρα να κρατιέται (επανάληψη του μηνύματος των εκλογών του 2016), περιγράφονται οι βετεράνοι και οι στρατιωτικοί, όσοι βρίσκονται στα συνδικάτα, οι αγρότες, οι εργαζόμενοι στις μεταφορές, (δηλαδή πρόσωπα της εργατικής και μικροαστικής τάξης τα οποία επιδιώκει να εκφράσει προνομιακά) οι πατριώτες πατέρες και μητέρες που εργάζονται σκληρά, (εδώ αναφέρεται στους γονείς και τη συζήτηση που έχει ανοίξει στις ΗΠΑ για τη λειτουργία της οικογένειας) και συνεχίζει αναφέροντας περιγραφικά το μωσαϊκό της αμερικανικής κοινωνίας όπως αυτή έχει διαμορφωθεί τα τελευταία 200 χρόνια, κάνοντας λεπτομερή αναφορά σε φυλετικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά για όσους αποτελούν ιστορικά τις προελεύσεις των αφροαμερικανών, των ασιατών, των ισπανόφωνων, των αραβόφωνων, των χριστιανών, των μουσουλμάνων, των ιουδαίων, των καθολικών, των ευαγγελιστών, των μορμόνων, και καταλήγει αναφέροντας εν τέλει τον καθένα που θέλει απλά να κάνει την Αμερική σπουδαία ξανά.
Δηλαδή στο πλαίσιο του MAGA φαινομενικά χωράνε όλες οι προελεύσεις και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, κάτι που είναι λογικό για μία χώρα που έχει γεννηθεί και δομηθεί στη βάση ενός μωσαϊκού φυλών, χρωμάτων και θρησκειών καθώς μόνον η ένταξη όσων περισσότερων μπορεί να δώσει προοπτική σε μια τέτοια κουλτούρα, μόνον αν μπορεί να εκφράσει πολλούς και ασχέτως ποιος μπορεί να βρίσκεται σε πιο μειονεκτική θέση από κάποιον άλλον και ενδεχομένως με μεγαλύτερη ανάγκη προστασίας και ενίσχυσης. Η ένταση της αναφοράς στοχεύει όμως κατά βάση στις χαμηλότερες οικονομικά κοινωνικές ομάδες και σε όσους νιώθουν να συμμετέχουν λιγότερο στις εξελίξεις καθώς η στρατηγική του MAGA επιδιώκει την προνομιακή αντιπροσώπευση τους χωρίς όμως να τίθενται σαφείς λύσεις για δημοκρατικές τομές και εμβάθυνση των δημοκρατικών θεσμών ως απάντηση στις κατηγορίες για ένα διεφθαρμένο σύστημα.
Η βάση της αναδυόμενης αυτής κουλτούρας φαινομενικά ανάγεται σε μια περίοδο προ 60 ετών, όπου με το μισθό του ο σκληρά εργαζόμενος μπορούσε να αποκτήσει κατοικία και ένα σεβαστό επίπεδο ζωής, όμως καθώς οδεύουμε στο 2030 όπου η ζωή η ίδια πλέον συμπεριλαμβάνει πολλά περισσότερα ζητήματα που αφορούν πολυεπίπεδα θέματα και η εξεύρεση λύσεων είναι τόσο δύσκολη όπου οι απαντήσεις θα πρέπει να είναι σύγχρονες ή ακόμη και με στόχευση στο μέλλον. Πλέον είναι σίγουρο ότι η κοινωνία των ΗΠΑ και κατ επέκταση και οι κοινωνίες της Ευρώπης επιζητούν μια απάντηση που να εμπεριέχει πολλές περαιτέρω απαντήσεις, απέναντι στις προκλήσεις που βιώνουμε καθώς οι τεχνολικές εξελίξεις σε συνδυασμό με την ανισομερή κατανομή πλούτου και την έντονη επίδραση της οικονομίας και των ογκωδών διεθνών εταιρικών κολοσσών, έχουν δημιουργήσει την ανάγκη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου είτε πιο ανθρώπινου προς όφελος των περισσότερων είτε ενός απάνθρωπου προς χάρη ελαχίστων.
Ασχέτως των εκλογών του 2024 στις ΗΠΑ και του αποτελέσματος τους, η συζήτηση για την πορεία του μέλλοντος έχει μόλις ανοίξει και οι πολίτες που μεγάλωσαν είτε βιώνοντας οι ίδιοι είτε διαβάζοντας για τις εικόνες μίας περιόδου όπου όλα ήταν πιο προσιτά μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, ζώντας ύστερα τον ψυχρό πόλεμο και τη λήξη του και προσγειώθηκαν απότομα λίγο μετά το 2000 και την οικονομική κρίση, καθώς και οι νεότερες γενιές που ζουν τις κοσμογονικές αλλαγές του ίντερνετ και της τεχνολογίας, θέλουν απαντήσεις.
Οι βάσεις για την καθιέρωση μιας νέας κουλτούρας έχουν ήδη τεθεί μιας και είναι αντιληπτό ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ και το ερώτημα είναι αν η αναδυόμενη μέσα και από τα social media κουλτούρα του MAGA θα γίνει κυρίαρχή στις ΗΠΑ ή αν μπορούν οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις να δώσουν μια άλλη ολοκληρωμένη πρόταση που ξεκινάει από τις γειτονιές των αστικών μεγαλουπόλεων, περνάει από τις αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές και φθάνει στην διαχείριση των διεθνών εξελίξεων.
Και η απάντηση αυτή δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ αλλά αφορά όλο το Δυτικό κόσμο συνολικά και θα πρέπει οι κοινωνίες στην Ευρώπη να επιδιώξουν να δώσουν και αυτές τις δικές τους προτάσεις και να μην επαφίονται μόνον σε όσες έτοιμες προτείνονται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, δηλαδή να έρθουν και οι ευρωπαϊκές κοινωνίες προ των ευθυνών τους.
Ο Σταύρος Τασιόπουλος είναι Δικηγόρος Παρ Αρείω Πάγω
