Με ευχάριστη έκπληξη μάθαμε πρόσφατα ότι στο σχολείο της κόρης μου ότι θα ξεκινούσε στην 4η δημοτικού ένα νέο πρόγραμμα φιλοσοφίας για παιδιά ‘H Σοφία στο Σχολείο’. Μας έκανε εντύπωση και το σχολιάσαμε θετικά με τους γονείς πως όταν ξεκίνησαν τα παιδιά συζητούσαν μεταξύ τους μετά το σχολείο, αναπτύσσοντας διάφορους απλούς λογικούς συλλογισμούς και παράδοξα του τύπου “η κουκουβάγια είναι πουλί και πετάει, το drone πετάει, άρα το drone είναι πουλί” διορθώνοντας το ένα το άλλο.
Οταν ρώτησα την κόρη μου τι της έκανε εντύπωση σε αυτό το μάθημα μου είπε ότι ήταν αστείο. Δηλαδή; ρώτησα. “Να” μου λέει “η Σοφία η κουκουβάγια έχει πλάκα. Πρέπει κι εσύ να μπεις να τη δεις στο YouTube” και ανοίγοντας ένα browser μου έδειξε το βίντεο της πλατφόρμας εκμάθησης στο www.mysofia.gr συνεχίζοντας “για παράδειγμα σε ένα μάθημα μου άρεσε που ψάχναμε να βρούμε σε ένα δωμάτιο τι έσπασε η γάτα με λογικές σκέψεις”.
Έτσι αποφάσισα να γνωρίσω τον εμπνευστή της επιτυχημένης αυτής μεθόδου διδασκαλίας που ενθουσιάζει τα παιδιά γύρω από τους λογικούς συλλογισμούς σε μία εποχή όπου δυστυχώς η λογική και η κοινή λογική δεν είναι καθόλου “κοινές” για μικρούς και για μεγάλους. Ελπίζω ότι η λογική θα υπερισχύσει και στο σχολείο, καθώς είναι ένα σημαντικό εφόδιο στην ακαδημαϊκή και καθημερινή ζωή των παιδιών και των μετέπειτα ενηλίκων.
Ο εμπνευστής του πρωτοποριακού αυτού μαθήματος είναι ο Γιώργος Ν. Πολίτης, Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ και Διευθυντής Εργαστηρίου «Φιλοσοφία-Διακυβέρνηση-Οικονομία», www.ppelab.gr
Τι είναι το Πρόγραμμα «Η Σοφία στο Σχολείo»; Είναι μία τυποποιημένη και πιστοποιημένη μέθοδος διδασκαλίας φιλοσοφίας για παιδιά του Δημοτικού. Συνδυάζει ψηφιακή τεχνολογία και καινοτόμα μέσα: πρωτότυπα κινούμενα σχέδια, παιγνιοποίηση, ψηφιακά παιχνίδια μάθησης και διαδικασίες εξοικείωσης με σύνθετες φιλοσοφικές έννοιες Λογικής και Ηθικής. Αυτές οι πρακτικές ενθαρρύνουν την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών. Αιχμαλωτίζουν την προσοχή τους, διεγείροντας ταυτόχρονα μηχανισμούς βαθύτερης μάθησης και κατανόησης. «Η Σοφία στo Σχολείo», μαθαίνει στα παιδιά να σκέπτονται, να αμφιβάλλουν δημιουργικά και να αποτιμούν κριτικά πεποιθήσεις και αξίες.
Πως γεννήθηκε αυτή η ιδέα; Tο θεμελιώδες πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης, όπως αποτυπώνεται και σε διεθνείς έρευνες, είναι η απουσία κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Τα παιδιά δεν ξέρουν -και, κυρίως, δεν μαθαίνουν- να σκέφτονται ορθολογικά και συντεταγμένα. Αποτέλεσμα αυτής της αδυναμίας είναι ότι δεν μπορούν να αναγνωρίσουν και να αφομοιώσουν γνώσεις. Κατ’ επέκταση, δεν εξελίσσονται διανοητικά, γνωστικά και συναισθηματικά όσο θα μπορούσαν. Η νέα γενιά είναι εκτεθειμένη σε καταιγισμό πληροφορίας χωρίς να διαθέτει ικανότητα αξιολόγησης του περιεχομένου. Αυτό το πρόβλημα αντιμετωπίζει η μέθοδος «Η Σοφία στο Σχολείο».
Τι θα απαντούσατε αν σας έλεγαν ότι η φιλοσοφία είναι πολύ δύσκολη και απαιτητική και με έναν τρόπο «ακατάλληλη για μικρά παιδιά»; Πολλοί νομίζουν ότι οι φιλόσοφοι είναι μοναχικοί τύποι που μιλάνε με ακατανόητους γρίφους. Υπάρχουν και τέτοιοι. Εκφράζουν όμως μια μικρή τάση, όχι το σύνολο της φιλοσοφίας. Όπως γνωρίζουμε, ήδη από τον καιρό του Σωκράτη, οι φιλόσοφοι ζούσαν μέσα στον κόσμο, μελετούσαν πραγματικά προβλήματα πραγματικών ανθρώπων. Η φιλοσοφία δεν περιπλέκει: Καθαρίζει τα σκουπίδια που κρύβουν το δρόμο προς τη γνώση.
Εσείς μαθαίνετε στα παιδιά φιλοσοφία; Δεν μαθαίνουμε την ιστορία της -τι είπε ο ένας ή ο άλλος μεγάλος στοχαστής. Αξιοποιουμε τη φιλοσοφία ως μέθοδο επίλυσης προβλημάτων, μαθαίνουμε στα παιδιά να σκέφτονται πιο καθαρά. H ανάδειξη των διαφορών μεταξύ υπόθεσης και απόδειξης, θέσης και επιχειρήματος, καλλιεργεί την ανθεκτικότητα των νέων στην παραπλάνηση και τα fake news.
Πότε ξεκίνησε ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της «Σοφίας στo Σχολείo»; Σχεδιάστηκε το 2019 ως ερευνητική πρόταση του PPE Lab, του ΕΚΠΑ. Υποβλήθηκε στο Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας και εγκρίθηκε, καταλαμβάνοντας την 9η θέση μεταξύ 340 προτάσεων. Μέσω του Προγράμματος, η διδασκαλία της φιλοσοφίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε διευρυμένη κλίμακα (Ιδιωτικά και Δημόσια σχολεία Αθήνας και Περιφέρειας). Από το 2023 προσφέρεται ως ολοκληρωμένο, καινοτόμο, ψηφιακό εργαλείο μάθησης. Συνδυάζει τη διά ζώσης και την εξ αποστάσεως σύγχρονη και ασύγχρονη εκπαίδευση (ψηφιακή πλατφόρμα και λογισμικό, www.mysofia.gr). Δημιουργεί και ενορχηστρώνει ψηφιακές κοινότητες μαθητών, γονέων, σχολείων, εκπαιδευτικών, ερευνητών ΕΚΠΑ.
Πώς διδάσκεται το μάθημα; Μέσω ενός ειδικά σχεδιασμένου σεμιναρίου επιμόρφωσης Train the Trainers, που διεξάγεται στο ΕΚΠΑ, «Η Σοφία στo Σχολείo» εκπαιδεύει και πιστοποιεί τους εκπαιδευτικούς των σχολείων που την εντάσσουν στο πρόγραμμά τους. Το 2024 συμμετείχαν το Κολλέγιο Αθηνών, το Κολλέγιο Ψυχικού, τα Εκπαιδευτήρια Γείτονα και η Neue Schule Athen. Οι εκπαιδευτικοί διδάσκονται, βήμα προς βήμα, κάθε ένα από τα έντεκα σπονδυλωτά μαθήματα που αποτελούν το Πρόγραμμα και παραλαμβάνουν το σύνολο του ψηφιακού και φυσικού υλικού. Γίνονται, έτσι, διαμεσολαβητές της μεθόδου στους μαθητές τους.
Ποιος είναι ο αντίκτυπος της μεθόδου; Η πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος και η αξιοποίηση εργαλείων αξιολόγησης κατέγραψε αξιοσημείωτες μεταβολές. Σε ποσοτικό επίπεδο επιτυγχάνει θετική μετατόπιση στο επίπεδο της κριτικής σκέψης των παιδιών της τάξεως του 16.44%. Σε ποιοτικό επίπεδο οι μεταβολές εντοπίζονται στη δυνατότητα διατύπωσης παραγωγικών συλλογισμών, έγκυρων και ορθών κρίσεων και στην κατανόηση της σημασίας της ύπαρξης κανόνων ως προϋπόθεση για τον σεβασμό της ατομικής ελευθερίας. Σε ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά κατακλύζονται από πληροφορίες τις οποίες οι εκπαιδευτικοί πασχίζουν να μετατρέψουν σε γνώσεις, «Η Σοφία στο Σχολείο» δεν προσθέτει νέες πληροφορίες: Βοηθά τα παιδιά να προσεγγίσουν έναν τρόπο σκέψης, που τους επιτρέπει να διακρίνουν ανάμεσα στην έγκυρη γνώση και την υποκειμενική γνώμη.
Πώς σχεδιάζετε να αναπτύξετε τη «Σοφία στο Σχολείο»; Για την ανάπτυξη της Σοφίας, ιδρύσαμε τη LogoStart, την καινοτόμο εταιρεία Spin-Off του ΕΚΠΑ. Είναι η τέταρτη Spin-Off του ΕΚΠΑ και η μοναδική στην Ελλάδα που προέρχεται από το χώρο της φιλοσοφίας. Είναι ενταγμένη στο Εθνικό Μητρώο Νεοφυών Επιχειρήσεων. Πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις παραμένουν στο στάδιο της «ιδέας». Εμείς δημιουργήσαμε ένα ολοκληρωμένο ψηφιακό εργαλείο μάθησης. Γι’ αυτό και είμαστε ήδη σε συζητήσεις με επενδυτές, έτσι ώστε να επιταχυνθεί η διεθνής επέκταση της Logostart.
«Η Σοφία στο Σχολείο» προσφέρεται αποκλειστικά στα ιδιωτικά σχολεία; Όχι, βέβαια, κάθε άλλο! Ωστόσο, τα ιδιωτικά είναι πιο ευέλικτα. Έχουμε δεκάδες αιτήσεις δασκάλων και διευθυντών δημόσιων σχολείων. Εξετάζουμε το ενδεχόμενο χορηγίας προς ελληνόφωνα σχολεία του εξωτερικού, ιδίως σε μειονοτικές περιοχές. Στόχος μας είναι η γενικευμένη εφαρμογή του Προγράμματος και η ένταξη του στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Γι’ αυτό έχουμε υποβάλει από τον Ιούνιο στο Υπουργείο Παιδείας διεξοδική πρόταση δοκιμαστικής εφαρμογής της «Σοφίας στο Σχολείο» στα Πειραματικά Δημοτικά Σχολεία.
*Η κυρία Νίκη Καλογηράτου είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας και Επικοινωνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
