Με 21 έργα (γύψινα προπλάσματα γλυπτών) του Γαλλο-Γερμανού Χανς Αρπ (1886-1966), ενός από τους πιο πολυσχιδείς και επιδραστικούς καλλιτέχνες του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, τα οποία συνιστούν δωρεά του Ιδρύματος Hans Arp, που πιστοποιεί το κύρος της Εθνικής Πινακοθήκης στο διεθνές περιβάλλον, η ΕΠΜΑΣ εμπλουτίζει τους θησαυρούς της και πορεύεται με ανανεωμένο προφίλ στο μέλλον.
Η είδηση έγινε γνωστή σήμερα, στην ανακοίνωση του καλλιτεχνικού προγράμματος της περιόδου 2024-2025 της Εθνικής Πινακοθήκης δια στόματος της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, παρουσία του Προέδρου του Ιδρύματος Hans Arp, Engelbert Büning.
Το Ίδρυμα Arp με την απόφαση να συμπεριλάβει την Πινακοθήκη στο παγκόσμιο δίκτυο δημόσιων μουσείων και ιδρυμάτων που έγιναν αποδέκτες της ισότιμης δωρεάς των έργων του Hans Arp σε Ευρώπη, Αμερική, Ασία και Αυστραλία, δίνει ώθηση στο διεθνές προφίλ της Εθνικής Πινακοθήκης. Όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού: «Η Πινακοθήκη μπορεί να συστήσει, πλέον τον Arp στο κοινό της. Όμως, η επιλογή εκ μέρους του Ιδρύματος και η δωρεά των έργων προς την Εθνική Πινακοθήκη πιστοποιεί το κύρος της Πινακοθήκης στο διεθνές περιβάλλον. Παράλληλα, αποκτά τη δυνατότητα να δημιουργεί συνέργειες με τα άλλα επιφανή μουσεία, τα οποία διαθέτουν έργα του Hans Arp. Χαίρομαι που η Εθνική Πινακοθήκη επισφραγίζει και ενδυναμώνει την εξωστρέφειά της, δείχνοντας την ανανεωμένη δυναμική της.»
Η επιφανής δωρεά από το Ιδρυμα Hans Arp είναι το αποτέλεσμα έρευνας και εργασίας της επιμελήτριας της Εθνικής Πινακοθήκης Άρτεμις Ζερβού, η οποία απευθύνθηκε στο Ίδρυμα Arp, με σκοπό να διερευνήσει την πιθανότητα να συμπεριληφθεί η Εθνική Πινακοθήκη στους λήπτες της δωρεάς των έργων του Αρπ. Κατόπιν συζητήσεων, το Ίδρυμα Arp αποφάσισε να δωρίσει στην Εθνική Πινακοθήκη 21 γύψινα γλυπτά, συμπεριλαμβάνοντάς την ισότιμα στο διεθνές δίκτυο των μουσείων (The Arp Network) που θα συνεργαστούν για την προστασία και τη διεθνή προώθηση του έργου του Hans Arp και της συζύγου του Sophie Taeuber-Arp, κυρίως μέσω της ανταλλαγής αποτελεσμάτων πρωτότυπης επιστημονικής έρευνας.
«Αυτή η γενναιόδωρη και δημοκρατική χειρονομία μας γεμίζει με ικανοποίηση και χαρά, καθώς και αίσθημα ευθύνης για την πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά που αναλαμβάνουμε να διαφυλάξουμε, να μελετήσουμε και να μοιραστούμε με τους επισκέπτες της Εθνικής Πινακοθήκης και την διεθνή επιστημονική κοινότητα.» σημείωσε η διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ, Συραγώ Τσιάρα.
Το παρασκήνιο της δωρεάς
Ποια ήταν η πρωτοπορία του Αρπ και ποια βήματα οδήγησαν στην πολύτιμη δωρεά του γερμανικού ιδρύματος στην Πινακοθήκη;
Από το 1930 και μετά, ο Αρπ, γλύπτης, ζωγράφος, καινοτόμος του κολάζ και του αναγλύφου, σχεδιαστής και ποιητής, κινήθηκε προς δύο κυρίως κατευθύνσεις: διερεύνησε την έννοια του τυχαίου με τα «σκισμένα χαρτιά» του, τα περίφημα papiers déchirés, και εξέλιξε τα ξύλινα αφηρημένα ανάγλυφά του από τις δεκαετίες 1910 και 1920 σε περίοπτα, ελεύθερα στον χώρο γλυπτά, πλασμένα στον γύψο. Χάρη σε αυτό κυρίως το γλυπτικό έργο, η τεχνοτροπία του οποίου είναι γνωστή με τον όρο «οργανική αφαίρεση», ο Arp καθιερώθηκε μεταπολεμικά ως εμβληματική μορφή της μοντέρνας τέχνης, το 1954 τιμήθηκε μάλιστα με το Μεγάλο Βραβείο Γλυπτικής στην Μπιενάλε της Βενετίας.
Η πρώτη ύλη της γλυπτικής του Arp ήταν ο γύψος, γεγονός που τον διαφοροποιεί από την πλειονότητα των ομότεχνων του, καθώς παραδοσιακά ένα γύψινο αντίτυπο αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο ανάμεσα στο πρόπλασμα, που συνήθως πλάθεται σε πηλό, και την τελική χύτευση στον μπρούντζο ή τη λάξευση στην πέτρα ή το μάρμαρο.
Hans (Jean) Arp (Στρασβούργο, 1886 – Βασιλεία, 1966) Φυτικός κορμός, 1962-1982 (σύλληψη: 1959) γύψος. Μορφή: 117 x 27 x 18 εκ. Βάση: 18 x ⌀ 8 εκ. αρ. έργου Π. 13796 (Trier 204) Δωρεά του Stiftung Arp e.V., Βερολίνο © VG Bild-Kunst, Bonn 2024 / ΟΣΔΕΕΤΕ, Αθήνα, 2024
Το πιο σημαντικό ωστόσο στην περίπτωση των συγκεκριμένων γλυπτών είναι ότι, κατά τη δημιουργία τους, ο Arp δεν αντλούσε έμπνευση μόνο από τα σχήματα του φυσικού κόσμου, αλλά και από τα ίδια τα έργα του, δηλαδή από τα γύψινα προπλάσματα, στα οποία επέστρεφε και τα οποία επεξεργαζόταν ξανά και ξανά, συχνά για διάστημα πολλών ετών.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που αντλούμε από την Εθνική Πινακοθήκη: Ο Arp δεν επιθυμούσε τα γύψινα γλυπτά του να κυκλοφορούν στην αγορά έργων τέχνης· ήθελε να ανήκουν αποκλειστικά σε μουσεία. Η δεύτερη σύζυγός του, Marguerite Hagenbach-Arp, ακολούθησε μετά τον θάνατό του τις οδηγίες του και δώρισε πλήθος γύψινων προπλασμάτων σε σημαντικά μουσεία, όπως τα Solomon R. Guggenheim, Hamburger Kunsthalle και Kröller-Müller, με βασικό σκοπό να αποφευχθεί κάθε μελλοντική, μη εξουσιοδοτημένη αναπαραγωγή τους.
Το γερμανικό Ίδρυμα Arp [Stiftung Hans Arp und Sophie Taeuber-Arp e.V., Βερολίνο και Remagen] ανέλαβε να συνεχίσει αυτή την παράδοση, μέσω της δωρεάς των περισσότερων από τα 300 περίπου γύψινα προπλάσματα της κατοχής του σε σημαντικά διεθνή μουσεία, που θα τα μοιράζονταν με ίσους όρους, συγκεκριμένα με κλήρωση. Η απόφαση αυτή ήρθε ως αποκορύφωμα της πολυετούς, διεπιστημονικής έρευνας για την ταυτοποίηση και την τεκμηρίωση του συγκεκριμένου γλυπτικού συνόλου, το οποίο συγκροτούν τόσο τα γύψινα προπλάσματα και αντίτυπα της περιόδου 1930-1966, όσο και εκείνα που φιλοτεχνήθηκαν μετά τον θάνατό του.
Hans (Jean) Arp (Στρασβούργο, 1886 – Βασιλεία, 1966) Σειρήνα, π. 1968-1969 (σύλληψη: 1942) γύψος, 45,5 x 34 x 23,5 εκ. αρ. έργου Π. 13786 (GW 071) Δωρεά του Stiftung Arp e.V., Βερολίνο © VG Bild-Kunst, Bonn 2024 / ΟΣΔΕΕΤΕ, Αθήνα, 2024
Το αρχικό σχέδιο του Ιδρύματος Arp συμπεριέλαβε δέκα κορυφαία διεθνή μουσεία –μεταξύ των οποίων τα Harvard Art Museums (Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη), Nasher Sculpture Center (Ντάλας, Τέξας), National Gallery of Victoria (Μελβούρνη, Αυστραλία), The Albertina Museum (Βιέννη, Αυστρία), The National Museum of Norway (Όσλο, Νορβηγία) – και ανακοινώθηκε στον διεθνή Τύπο τον Ιούνιο του 2023 ως μια «πρωτοφανής» σε κλίμακα και σπουδαιότητα δωρεά.
Οι εκθέσεις της σεζόν 2024-2025
Ποιες εκθέσεις όμως έχει να συστήσει η Εθνική Πινακοθήκη στους επισκέπτες της για την επόμενη χρονιά, μετά από την επιτυχημένη κατοχύρωση της δωρεάς των έργων του Αρπ;
Για το αμέσως επόμενο διάστημα η ΕΠΜΑΣ επενδύει στην αξιοποίηση, τεκμηρίωση και εκθεσιακή προβολή των μόνιμων συλλογών με σύγχρονες μεθόδους. Στο πλαίσιο αυτό ο τρίτος όροφος της Πινακοθήκης θα κλείσει για ένα διάστημα και δεν θα είναι επισκέψιμος προκειμένου να ανανεωθεί. Η έκθεση θα εστιάσει στην εξέλιξη της μεταπολεμικής ελληνικής τέχνη κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα διερευνώντας τις σχέσεις του σώματος με το χώρο και την κοινωνία.
Η νέα παρουσίαση της μόνιμης συλλογής στον τρίτο όροφο της Εθνικής Πινακοθήκης προσδιορίζεται να ανοίξει ξανά και να εγκαινιαστεί στο δεύτερο εξάμηνο του 2025.
Τι περιμένουμε να δούμε στην ΕΠΜΑΣ
Francisco Goya, Los Caprichos – Μόνιμη Συλλογή
Διάρκεια: Δεκέμβριος 2024 – Σεπτέμβριος 2025
Francisco Goya y Lucientes (Φουεντετόδος 1746-Μπορντώ 1828) Την τραβάει σωστά, 1797-98 – Εκτύπωση 1803 Οξυγραφία, στιλβωμένη ακουατίντα και καλέμι, 21,5 x 15,1 εκ.
Από τη σειρά «Los Caprichos»
H πρώτη που ανοίγει για το κοινό είναι η έκθεση Francisco Goya, Los Caprichos – Μόνιμη Συλλογή, με διάρκεια από τον Δεκέμβριο του 2024 ως τον Σεπτέμβριο του 2025 σε επιμέλεια της Κατερίνας Ταβαντζή. Θα παρουσιαστούν 80 χαρακτικά, οξυγραφίες σε χαρτί και ακουατίντα, που χρονολογούνται από το 1797-98, και θα συνοδεύονται από φωτογραφίες των προπαρασκευαστικών σχεδίων. Είναι η πρώτη χαρακτική σειρά του Goya και η μόνη που δημοσιοποιήθηκε όταν ο καλλιτέχνης ήταν εν ζωή. Η σειρά που έχει στην κατοχή της η Εθνική Πινακοθήκη είναι εκτυπωμένη το 1803 και αγοράστηκε το 1962 όταν ήταν διευθυντής ο Μ. Καλλιγάς.
Η Σαγήνη του Αλλόκοτου – Ενδιάμεσος Χώρος Ένα θεματικό αφιέρωμα στην ελληνική Τέχνη
Διάρκεια: Δεκέμβριος 2024 – Σεπτέμβριος 2025
Φίλιππος Τσιτσόπουλος. Είναι η τέχνη μοναχική; video/ 4k/ fULL HD 2018, Συλλογή ΕΠΜΑΣ
Σε συνομιλία με τα «Καπρίτσια» του Γκόγια, η ομαδική έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» σε επιμέλεια της Συραγώς Τσιάρα περιλαμβάνει έργα δέκα καλλιτεχνών που από διαφορετικές αφετηρίες εναγκαλίζονται και εικονίζουν το αλλόκοτο, το υβριδικό, και το γκροτέσκο. Θα παρουσιαστούν εικαστικές δημιουργίες που υλοποιούνται με ποικίλα μέσα (ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, σχέδιο, animation, performance), αξιοποιώντας το απόθεμα των συλλογών της ΕΠΜΑΣ. Στους καλλιτέχνες περιλαμβάνονται οι Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Γαΐτης, Σίλεια Δασκοπούλου, Μαριάννα Ιγνατάκη, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Χριστόφορος Κατσαδιώτης, Τάσος Μαντζαβίνος, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου, Φίλιππος Τσιτσόπουλος.
Παναγιώτης Τέτσης – Αίθουσα περιοδικών εκθέσεων « Ίδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός». Αναδρομική έκθεση. Διάρκεια: Απρίλιος – Σεπτέμβριος 2025
Παναγιώτης Τέτσης (Ύδρα 1925-Αθήνα 2016) Οι μπλε καρέκλες II, 1975 – 1976 Λάδι σε μουσαμά, 138 x 88 εκ. Δωρεά του καλλιτέχνη
Ο Παναγιώτης Τέτσης, ο πίνακας μνημειακών διαστάσεων του οποίου «Λαϊκή Αγορά» μας υποδέχεται στην είσοδο της Πινακοθήκης, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τις νέες εκθέσεις της, καθώς το 2025 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του. Η μεγάλη αναδρομική έκθεση της ΕΠΜΑΣ την άνοιξη του 2025 σε επιμέλεια της Έφης Αγαθονίκου είναι αφιερωμένη στο έργο του. Ο Π. Τέτσης, ζωγράφος, χαράκτης, δάσκαλος, ακαδημαϊκός, ο οποίος είχε διατελέσει και Πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες, ο οποίος με το έργο και τη διδασκαλία του διαμόρφωσε την ελληνική μεταπολεμική ζωγραφική. Στην έκθεση θα παρουσιαστούν περίπου 110 ζωγραφικά έργα και 50 χαρακτικά που προέρχονται από τις δωρεές του Τέτση στην Εθνική Πινακοθήκη, από ιδιωτικές συλλογές καθώς και από συλλογές οργανισμών.
Η ΦΑΡΜΑ – Εθνική Γλυπτοθήκη, Μόνιμη Συλλογή. Έναρξη: Άνοιξη 2025
Φρόσω Ευθυμιάδη-Μενεγάκη (1911- 1995) Μοσχαράκι, μετά το 1948 Μπρούντζος, 65 x 78 x 32 εκ. Κληροδότημα Φρόσως Ευθυμιάδη-Μενεγάκη © Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφία: Σταύρος Ψηρούκης)
Στην Εθνική Γλυπτοθήκη θα δούμε κάτι ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς στη Νεοελληνική Γλυπτική κυρίαρχο θέμα, στο πεδίο της αναπαράστασης, είναι η ανθρώπινη μορφή. Η ζωοπλαστική είναι ένα δευτερεύον θέμα, που καλλιεργήθηκε από ορισμένους γλύπτες, συνήθως περιστασιακά. Τα έργα που έχουν επιλεγεί για τη Φάρμα είναι μόνο εκείνα που το μέγεθος και το υλικό τους επιτρέπει την τοποθέτηση σε υπαίθριο χώρο. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1940 και φτάνοντας έως και τη δεκαετία του 1970, ζώα και πουλιά θα συνθέσουν μια πρωτότυπη παρουσίαση σε επιμέλεια της Τώνιας Γιαννουδάκη. Θα παρουσιαστούν έργα της Μπέλλας Ραφτοπούλου, του Αντώνη Καραχάλιου, του Γιάννη Αντωνιάδη, του Νικόλα Δογούλη, ιδιαίτερα, όμως, της Φρόσως Ευθυμιάδη Μενεγάκη, που ασχολήθηκε εκτεταμένα με τη ζωοπλαστική.
Φύση, Πόλη, Σύμπαν -Έργα από τη συλλογή Κωστάκη του ΜΟΜus – Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης – Αίθουσα περιοδικών εκθέσεων « Ίδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός» Έναρξη: Νοέμβριος 2025
Liubov Popova Γυναίκα που ταξιδεύει, 1915 Λάδι σε μουσαμά, 158,5 x 123 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Συλλογή Κωστάκη
Σε επιμέλεια της διευθύντριας του MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη), Μαρίας Τσαντσάνογλου και της διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης, Συραγώς Τσιάρα, η έκθεση «Φύση, Πόλη, Σύμπαν» έχει επετειακό χαρακτήρα καθώς πραγματοποιείται 30 χρόνια μετά την πρώτη έκθεση της συλλογής Κωστάκη στην Ελλάδα που εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη τον Δεκέμβριο του 1995 σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση. Η έκθεση του 1995 αποτέλεσε το πρώτο έναυσμα που οδήγησε στην αγορά της συλλογής από το Υπουργείο Πολιτισμού επί υπουργείας Ευάγγελου Βενιζέλου, η οποία ολοκληρώθηκε το 2000 και περιήλθε στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης (σήμερα MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη). Η συλλογή των 1277 έργων εμπλουτίστηκε έκτοτε από επιπλέον έργα και από ένα πολύ πλούσιο αρχείο. Στην έκθεση θα παρουσιαστούν περίπου 250 έργα τέχνης και αντικείμενα αρχείου προερχόμενα από τη συλλογή Κωστάκη (Ρωσική πρωτοπορία).
Ιστορίες από το Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης- Ενδιάμεσος χώρος Έναρξη: Οκτώβριος 2025
Κτήριο ΕΠΜΑΣ, Τμήμα Α’, 15.11.1969 | Φωτογραφικό Αρχείο ΕΠΜΑΣ
Η έκθεση βασίζεται στην έρευνα που διεξάγει η εικαστικός Νατάσα Μπιζά στο ιστορικό αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης. Η εικαστικός μέσα από την έρευνά της αναγνώρισε και ανέδειξε ενδιαφέρουσες ιστορίες από τις παρυφές της μουσειολογικής και θεσμικής ιστορίας του μουσείου, αλλά και της πολιτιστικής ιστορίας της Ελλάδας.Η συγκεκριμένη έκθεση σε επιμέλεια της Ελπινίκης Μεϊντάνη εντάσσεται στο πρόγραμμα περιοδικών εκθέσεων της ΕΠΜΑΣ «Ενδιάμεσος Χώρος». Στην έκθεση θα παρουσιαστεί ένα συμπληρωματικό αρχείο αφηγήσεων με θεματικούς πυλώνες το Κτήριο, τους Ανθρώπους και τις Συλλογές της ΕΠΜΑΣ. Πρόκειται για ιστορίες οι οποίες θα παρουσιαστούν μέσω φωτογραφιών, βιντεοπροβολών, εγκαταστάσεων και βιβλίων-εικαστικών έργων (artist’s book). Το εκθεσιακό αυτό εγχείρημα θα οικειοποιηθεί και θα κοινωνικοποιήσει για πρώτη φορά ιστορικό περιεχόμενο από το αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης.
INFO Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Βασ. Κωνσταντίνου 50, Αθήνα) Επισκεφθείτε το site της ΕΠΜΑΣ www.nationalgallery.gr
