Πάντως, ανεξαρτήτως αποτελέσματος στις αμερικανικές εκλογές, το 2024 δεν πήγε και άσχημα για τον υποψήφιο πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ. Παρόλη τη καταδίκη του σε σωρεία αδικημάτων μέχρι στιγμής, δεν αποκλείστηκε από το να κατεβεί υποψήφιος. Ήδη από το πρώτο τρίμηνο του 2024, όταν και ξεκίνησαν οι δίκες του, κέρδισε 50 εκατομμύρια δολλάρια από διαδικτυακές δωρεές υποστηρικτών και ψηφοφόρων. Αντί να τον αποθαρρύνει η όλη διαδικασία της δίκης του, τον ενθάρρυνε να απειλήσει ευθέως ότι θα ποινικοποιήσει τους «πολιτικούς του αντιπάλους» όταν εκλεγεί (Δημοκρατικοί, δημοκράτες, όποιος δεν του αρέσει γενικώς – κάτι που έκτοτε κάνει ασταμάτητα).

Από δίπλα και ο στενός του σύμβουλος επί σειρά ετών, ο οποίος μόλις αποφυλακίστηκε μετά από 4 μήνες επειδή αγνόησε την κλήτευσή του από επιτροπή στο Κογκρέσο που ερευνούσε την επίθεση στο Καπιτώλιο. Ο Στιβ Μπάνον, ο οποίος τις πρώτες μέρες της φυλάκισής του δήλωνε «πολιτικός κρατούμενος» και «περήφανος που πάει φυλακή», ήταν επικεφαλής του ακροδεξιού think tank Breitbart, αλλά και μαέστρος στην συνωμοσιολογία και τον πολιτικό καιροσκοπισμό. Λίγο τραβηγμένα, θα έλεγε κανείς ότι θυμίζει τον Τζόκερ του Κρίστοφερ Νόλαν: το χάος, η συνεχής πυροδότηση ενός κλίματος αγανάκτησης και η αμφισβήτηση του οποιοδήποτε ηθικού κώδικα, απλά για να δει «τον κόσμο να καίγεται».

Όμως το παρασκήνιο πριν τις αμερικανικές εκλογές, όπως και η περίπτωση του ‘ασώτου γιου’ Μπάνον, έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Ενώ η ίδια η εκλογική καμπάνια του Τραμπ είναι αρκετά δαπανηρή (πολλά πάνε σε δικηγόρους), δεν μπορούμε να μιλάμε για παρόμοια ζημιά όσον αφορά την επιρροή που κερδίζει ο ακροδεξιός λόγος σε άλλους τομείς. Για μία ακόμη φορά, η θυματοποίηση των MAGA (Make America Great Again) και οι φωνασκίες για την woke ατζέντα που υποτίθεται ότι σκάβει τα θεμέλια της παραδοσιακής οικογένειας και θολώνει τα ‘καθαρά’ φυλετικά νερά (πως και με ποιον τρόπο; Άγνωστο και αδιάφορο για αυτούς που μυρηκάζουν την ύπαρξη της υποτιθέμενης ατζέντας), προκαλεί την συσσώρευση ενός αξιοπρόσεκτου, ακροδεξιού πολιτισμικού κεφαλαίου. Πρώτα για τον Τραμπ και μετά για τους υποστηρικτές του.

Ο «εσωτερικός εχθρός» για τον Τραμπ και για τύπους σαν τον Μπάνον είναι παντού: μετανάστες που τρώνε κατοικίδια, κρυφοισλαμιστές φοιτητές που κάνουν καταλήψεις, μη-έμφυλες τουαλέτες, ορδές Μεξικανών που πολιορκούν τα σύνορα, συνωμότες με ειδικά σπρει που θέλουν να κάνουν τους λευκούς μαύρους κλπ. Χαρακτηριστικά να πούμε ότι ο Μπάνον δήλωσε για τον (έγχρωμο) εισαγγελέα Alvin Bragg που έβγαλε στο φως τις απόπειρες του Τραμπ να πληρώσει την Stormy Daniels για να σωπάσει, ότι θα ‘μπει σίγουρα φυλακή’ όταν εκλεγεί ο Τραμπ.

Ένας ίσως πιο οικείος τρόπος να ερμηνεύσει κανείς το παρόν, είναι να κοιτάξει την ιστορία και τις θεωρίες συνωμοσίας στις ΗΠΑ. Σκέφτομαι ένα παλαιότερο δοκίμιο του Αμερικανού ιστορικού Richard Hofstadter, που στην πραγματικότητα ήταν ομιλία του στην Οξφόρδη στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου (the paranoid style in American politics, 1964). Το κείμενο παρουσιάζει μία ιστορική αναδρομή των θεωριών συνωμοσίας της αμερικανικής ιστορίας, από τους Illuminati του 18ου αιώνα, στην αντικομμουνιστική υστερία επί Μακάρθι δανειζόμενος εργαλεία από τη ψυχολογία. Αν δεν κάνω λάθος, ο Hofstadter είχε ξεχαστεί για πολλά χρόνια αλλά ανασύρθηκε στον ακαδημαϊκό (και μη) διάλογο επί προεδρίας Τραμπ. Και πραγματικά, πώς μπορεί κανείς να μην εντοπίσει ομοιότητες π.χ. μεταξύ της εμμονής επί κυβέρνησης Τραμπ να καταγραφούν όλοι οι μουσουλμάνοι στις ΗΠΑ με την περίοδο του Μακάρθι και τον «κόκκινο κίνδυνο» της δεκαετίας του 1950; Λίγο πολύ, αυτό που λέει ο Hofstadter είναι ότι ιστορικά οι θεωρίες συνωμοσίας και οι υπερβολές για ‘εσωτερικούς εχθρούς’ δεν είναι απλά οι περιστασιακές φωνασκίες 20 παλαβών που φοράνε αλουμινόχαρτο και πιστεύουν στην επίπεδη γη, αλλά προϊόν μίας ‘παρανοϊκής’ σκέψης και ενός εννοιολογικού ‘άλματος στη φαντασία’. Δηλαδή, απλά ένα άλλο στυλ πολιτικής το οποίο επιδιώκει να εκτιναχτεί στη κεντρική πολιτική σκηνή, η παράνοια να γίνει κοινοτυπία. Κάτι που ήδη έγινε με την παραμονή του Μπάνον στο πλευρό του Τραμπ, και βεβαίως με την επίθεση στο Καπιτώλιο τον Γενάρη του 2021.

Η πρόσεγγιση του Hofstadter ήταν ομολογουμένως λίγο μονοδιάστατη γιατί τείνει να παθολογικοποιεί τον πολιτικό αντίπαλο ή να διακρίνει δύο στρατόπεδα: τους λογικούς και τους παράλογους. Από την άλλη πλευρά όμως, μας εφιστά τη προσοχή στο πως μπορούν να μετασχηματιστούν επιμέρους συνωμοσιολογίες τύπου π.χ. μεταναστών που τρώνε κατοικίδια, σε κοινοτοπία. Κοινώς, μπορεί μεν να μας δίνει μία αίσθηση ηθικής υπεροχής το να εξηγούμε σε έναν συνωμοσιολόγο πως η γη δεν είναι επίπεδη, ή ότι η woke ατζέντα απλά δεν υπάρχει, αλλά είναι καμία φορά πιο ενδιαφέρον το να παρατηρεί κανείς και τον μηχανισμό πίσω από τις φωνασκίες. Είναι γενικά αναγκαίο, νομίζω, να αρχίσουμε να βλέπουμε τις θεωρίες συνωμοσίας όχι μόνο σοβαρά, αλλά και σε μία ιστορική διάσταση.

Ο κύριος Αγγελής Ζαρόκωστας είναι Λέκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης.