Τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ διαχειρίστηκε τις πρωτόγνωρες προκλήσεις στο τοπίο της ενεργειακής πολιτικής, εξοπλίζοντας την ΕΕ με ένα κανονιστικό πλαίσιο για την επιδίωξη της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια περιγράφει η έκθεση για την Κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης, η οποία δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η Κομισιόν επισημαίνει ότι η ΕΕ κατάφερε να αντέξει κρίσιμους κινδύνους για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της, να ανακτήσει τον έλεγχο της αγοράς και των τιμών ενέργειας και να επιταχύνει τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.
Ειδικότερα:
Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σπάει νέα ρεκόρ δυναμικότητας. Το πρώτο εξάμηνο του 2024, το ήμισυ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ προερχόταν από ανανεώσιμες πηγές.
Το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις εισαγωγές της ΕΕ μειώθηκε από 45% το 2021 σε 18% έως τον Ιούνιο του 2024, ενώ οι εισαγωγές από έμπιστους εταίρους όπως η Νορβηγία και οι ΗΠΑ έχουν αυξηθεί.
Η ζήτηση φυσικού αερίου μεταξύ Αυγούστου 2022 και Μαΐου 2024 μειώθηκε κατά 138 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Η ΕΕ πέτυχε τον στόχο της χειμερινής αποθήκευσης φυσικού αερίου κατά 90% στις 19 Αυγούστου 2024, πολύ πριν από την προθεσμία της 1ης Νοεμβρίου.
Οι τιμές της ενέργειας είναι πιο σταθερές και παραμένουν σημαντικά κάτω από τα επίπεδα αιχμής της ενεργειακής κρίσης του 2022.
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ μειώθηκαν κατά 32,5% από το 1990 έως το 2022, ενώ η οικονομία της ΕΕ αυξήθηκε κατά περίπου 67% την ίδια περίοδο.
Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ ηγήθηκε της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για τον τριπλασιασμό της ικανότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη διπλή βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης ως μέρος της μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα, η οποία εγκρίθηκε από όλα τα μέρη στο COP28 στο Ντουμπάι.
Η πρόοδος στις ΑΠΕ
Σύμφωνα με τη έκθεση, στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος.
Η αιολική ενέργεια ξεπέρασε το φυσικό αέριο και έγινε η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ μετά την πυρηνική ενέργεια, και μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2024 οι ανανεώσιμες πηγές παρήγαγαν το 50% της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Το 2022 η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ ανανέωσε την πτωτική της τάση, μειούμενη κατά 4,1%.
Ωστόσο, σύμφωνα με την Κομισιόν, οι προσπάθειες ενεργειακής απόδοσης θα πρέπει να ενταθούν περαιτέρω προκειμένου η ΕΕ να επιτύχει τον στόχο μείωσης της τελικής κατανάλωσης ενέργειας κατά 11,7% έως το 2030. Απαιτείται περαιτέρω βελτίωση, ιδίως όσον αφορά την ηλεκτροδότηση του εξοπλισμού θέρμανσης σε όλα τα επίπεδα και το ποσοστό ανακαίνισης των κτηρίων.
Απαιτούνται ενισχυμένες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών της ενέργειας . Αυτό είναι το κλειδί για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της ΕΕ και για την επιτάχυνση των επενδύσεων στα ολοκληρωμένα δίκτυα υποδομής της Ευρώπης, τα οποία είναι απαραίτητα για την ηλεκτροδότηση της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Τα εθνικά σχέδια
Η έκθεση υπενθυμίζει ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν τα τελικά ενημερωμένα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα το συντομότερο δυνατό , για να διασφαλίσουν τη συλλογική επίτευξη των στόχων για την ενέργεια και το κλίμα για το 2030.
Η αξιολόγηση των σχεδίων επικαιροποιημένων NECP που δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο του 2023 δείχνει ότι τα κράτη μέλη έχουν κάνει ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση , αλλά αυτό δεν είναι ακόμη αρκετό για τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 και πρέπει να λάβουν υπόψη τις συστάσεις της Επιτροπής για τα τελικά τους σχέδια.
Η Επιτροπή δημοσίευσε επίσης μια έκθεση σχετικά με τη λειτουργία του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και τη Δράση για το Κλίμα , η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο κανονισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της πορείας της ΕΕ για την επίτευξη των στόχων της για το 2030 κάνοντας προγραμματισμό και πιο συνεκτικές, ολοκληρωμένες και απλούστερες αναφορές.
Νέες και αναδυόμενες προκλήσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο μέλλον, όπως το τρέχον κενό φιλοδοξίας στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τους στόχους ενεργειακής απόδοσης, η αύξηση της ενεργειακής φτώχειας, η διαφορά στις τιμές της ενέργειας σε σύγκριση με άλλους παγκόσμιους ανταγωνιστές και ο κίνδυνος νέων στρατηγικών κρίσιμων εξαρτήσεων . Θα απαιτήσουν μια αποφασιστική πολιτική απάντηση και μια σταδιακή αλλαγή των προσπαθειών σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών , μέσω περισσότερου συντονισμού, ολοκλήρωσης της αγοράς και κοινής δράσης.
Η στήριξη στην Ουκρανία
Η Κομισιόν στην έκθεσή της υπενθυμίζει ότι η ΕΕ συνέχισε να στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας εν μέσω των ανελέητων ρωσικών επιθέσεων στο ενεργειακό της σύστημα. Ο συγχρονισμός των δικτύων της Ουκρανίας και της Μολδαβίας με το Ηπειρωτικό Ευρωπαϊκό Δίκτυο βοήθησε στη σταθεροποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας και η χωρητικότητα για ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας έχει πλέον φτάσει τα 1,7 GW για το εμπορικό εμπόριο. Επιτρέπει επίσης στην Ουκρανία να επωφεληθεί από τις εισαγωγές έκτακτης ανάγκης. Έως τις 31 Ιουλίου 2024, πάνω από το 40% όλων των δωρεών από τα κράτη μέλη αφιερώθηκε στον ενεργειακό τομέα, με τη συνολική συνεισφορά του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της Ένωσης να εκτιμάται σε πάνω από 900 εκατομμύρια ευρώ.
Το Ταμείο Ενεργειακής Υποστήριξης της Ουκρανίας (UESF) κινητοποίησε επίσης πάνω από 500 εκατομμύρια ευρώ έως τον Ιούνιο του 2024. Επιπλέον, η διευκόλυνση της ΕΕ για την Ουκρανία των 50
δισεκατομμυρίων ευρώ θα παρέχει συνεπή χρηματοδότηση για να βοηθήσει την ανάκαμψη της Ουκρανίας και τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη έως το 2027.
Ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και ανταγωνιστικότητας
Οι συντάκτες της έκθεσης επισημαίνουν ότι οι κατασκευαστές της ΕΕ αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό σε τεχνολογίες net zero στις παγκόσμιες και εγχώριες αγορές. Η Έκθεση υπενθυμίζει τη σημασία του νόμου περί Net-Zero Industry Act και του νόμου περί κρίσιμων πρώτων υλών , παράλληλα με τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.
Η έκθεση αναγνωρίζει επίσης την ανάγκη να βασιστούν σε εταιρικές σχέσεις με τη βιομηχανία για να επιταχυνθεί η ανάπτυξη τεχνολογιών καθαρού μηδέν και να ενισχυθεί η κατασκευαστική βάση της ΕΕ. Βιομηχανικές συμμαχίες όπως η European Battery Alliance, European Clean Hydrogen Alliance, Solar PV Industry Alliance, Renewable and Low-Carbon Fuels Industrial Alliance και Alliance on Small Modular Reactors θα παίξουν σημαντικό ρόλο. Οι διάλογοι καθαρής μετάβασης της Επιτροπής με τη βιομηχανία και τους κοινωνικούς εταίρους θα υποστηρίξουν την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Το Ταμείο Καινοτομίας , με τον εκτιμώμενο προϋπολογισμό του περίπου 40 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2030, διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Υδρογόνου , που χρηματοδοτείται από το Ταμείο Καινοτομίας της ΕΕ ETS, βρίσκεται σε λειτουργία και έχει πραγματοποιήσει έναν πρώτο επιτυχημένο γύρο δημοπρασιών της ΕΕ με ανάθεση σχεδόν 720 εκατομμυρίων ευρώ σε 7 έργα ανανεώσιμων πηγών υδρογόνου στην Ευρώπη.
Ενδυνάμωση των καταναλωτών στην καθαρή μετάβαση
Με τη νέα νομοθεσία για την αγορά ενέργειας, όπως ο αναθεωρημένος Σχεδιασμός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, οι πιο ευάλωτοι θα προστατεύονται καλύτερα από την αποσύνδεση. Σε περίπτωση κρίσης των τιμών του φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν μέτρα για την προστασία των καταναλωτών και τη διασφάλιση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ενέργεια και βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτό περιλαμβάνει παρεμβάσεις στις ρυθμίσεις τιμών σε επίπεδο λιανικής για την προστασία των καταναλωτών από υπερβολικά υψηλές τιμές.
Το Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος θα αποτελέσει επίσης βασικό μέσο, για την κινητοποίηση τουλάχιστον 86,7 δισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2026-2032, που θα χρηματοδοτηθεί από έσοδα του ETS και τουλάχιστον 25% από τη συγχρηματοδότηση των κρατών μελών. Το Ταμείο θα υποστηρίξει διαρθρωτικά μέτρα και επενδύσεις σε ανακαινίσεις ενεργειακής απόδοσης, πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και ενεργειακά αποδοτική στέγαση, καθαρή θέρμανση και ψύξη και ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και στην κινητικότητα και τις μεταφορές μηδενικών και χαμηλών εκπομπών. Υπάρχει επίσης μια επιλογή παροχής προσωρινής άμεσης εισοδηματικής στήριξης.
