Στο φως της Αφαίας: μια μυσταγωγική εμφάνιση του Σταύρου Ξαρχάκου

Δεν είναι μόνο η υπέροχη τοποθεσία στην οποία βρίσκεται ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα, που ειδικά την ώρα του ηλιοβασιλέματος μοιάζει να λούζεται στο ολόχρυσο φως. Είναι και το αινιγματικό όνομα της θεότητας στην οποία είναι αφιερωμένος, μιας θεότητας που ταυτίζεται με την κρητική Δίκτυννα ή Βριτόμαρτη. Σύμφωνα με μια σύμπτυξη ιστοριών από την ελληνική μυθολογία, ο βασιλιάς της Κρήτης Μίνως ερωτεύτηκε τη Βριτόμαρτη και την κυνηγούσε και εκείνη προκειμένου να γλιτώσει έπεσε στη θάλασσα. Την έσωσαν όμως ψαράδες που τη μετέφεραν στην Αίγινα, αλλά κι εκεί την πόθησε ένας από αυτούς και την πολιόρκησε επίμονα αναγκάζοντάς την να βρει καταφύγιο στο ιερό άλσος της Άρτεμης και να εξαφανιστεί με τη βοήθεια της θεάς. Όταν οι ντόπιοι την έψαξαν βρήκαν στη θέση της ένα άγαλμα κι έτσι την ονόμασαν Αφαία (δηλαδή άφαντη).

Στη θέση εκείνη ίδρυσαν αργότερα οι Αιγινήτες ένα ιερό και αργότερα χτίστηκε κανονικός ναός, ο οποίος χρονολογείται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., μετά όμως τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, στην οποία πήρε μέρος και το νησί. Πρόκειται για ένα πανέμορφο δείγμα αρχαϊκής αρχιτεκτονικής, δωρικού ρυθμού συγκεκριμένα, και πιστεύεται ότι αποτέλεσε τον ναό-πρότυπο για τους αρχιτέκτονες του Παρθενώνα, Ικτίνο και Καλλικράτη. Τα αετώματα του κτίσματος κοσμούνταν μάλιστα από υπέροχα γλυπτά, τα οποία μεταφέρθηκαν στην Ιταλία από τον Άγγλο αρχιτέκτονα Τσαρλς Ρόμπερτ Κόκερελ και τον Γερμανό βαρώνο Καρλ Χάλερ φον Χάλερσταϊν, που επισκέφθηκαν το χώρο και έκαναν ανασκαφές το 1811, εν συνεχεία πουλήθηκαν στον Λουδοβίκο Α’ της Βαυαρίας και έτσι το 1828 κατέληξαν στο Μόναχο, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα και εκτίθενται στη φημισμένη Γλυπτοθήκη της πόλης.

Είναι αναμενόμενο λοιπόν, ένας άνθρωπος όπως ο Σταύρος Ξαρχάκος, που αγαπά το φως και το κάλλος, να έχει αδυναμία σε αυτό το αξιοθέατο, ειδικά από τη στιγμή που βρίσκεται στην Αίγινα, ένα νησί το οποίο αποτελεί κάτι σαν δεύτερο σπίτι του. Και μόνο καθηλωτική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η εμπειρία να τον βλέπεις να διευθύνει απόλυτα συγκεντρωμένους στις νότες των συνθέσεων του, με την πλάτη γυρισμένη στο κοινό, τους μουσικούς του με φόντο τους αρχαίους κίονες, δίπλα ακριβώς στον ναό, στη συναυλία που δόθηκε εκεί στις 12 Οκτωβρίου με τις ερμηνείες των τραγουδιών να αποδίδονται δεξιοτεχνικά από τον Γιάννη Κότσιρα και την Ηρώ Σαΐα.

Οι φωνητικές δυνατότητες του Κότσιρα έλαμψαν ειδικά σε τραγούδια όπως η «Άσπρη Μέρα» (ένα κομμάτι που του επέτρεψε να φανερώσει την ευαισθησία του) αλλά και σε στιβαρές, καθαρόαιμα λαϊκές δημιουργίες όπως το «Από βυθό σ’ άλλο βυθό», ενώ η Σαΐα (σύζυγος του Ξαρχάκου) απέδειξε για άλλη μια φορά τη συνεχή εξέλιξη της τραγουδώντας εξαιρετικά πολλά δύσκολα άσματα όπως το «Νυν και Αεί» και το «Χάθηκε το Φεγγάρι».

200 περίπου άτομα, μεταξύ των οποίων η Χάρις Αλεξίου, ο Μάριος Φραγκούλης, o Κώστας Βαρώτσος και η Σμαράγδα Καρύδη, παραβρέθηκαν στην εκδήλωση και άκουσαν τα τραγούδια του σπουδαίου 85χρονου συνθέτη σε εμπνευσμένες, ολοζώντανες νέες ενορχηστρώσεις που έμπλεξαν το λαϊκό και το έντεχνο με τζαζ, φολκ ακόμη και progressive rock ήχους. Η βραδιά έκλεισε με τον Γιάννη Κότσιρα να ερμηνεύει τον «Ερωτόκριτο» είχε όμως προηγηθεί η αφήγηση του Σταύρου Ξαρχάκου ο οποίος μας είπε ότι κάποτε, πολλά χρόνια πριν, φιλοξένησε στην Αίγινα έναν πολύ καλό του φίλο και κορυφαίο τραγουδιστή. Κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στο νησί θέλησε να του δείξει τον Ναό της Αφαίας. Όταν έφθασαν, ο φίλος του αντίκρυσε το μνημείο κι έμεινε άφωνος από την ομορφιά του. Αφού έκανε τον γύρο του αρχαιολογικού χώρου μερικές φορές μαγεμένος, αποφάσισε να σταθεί σε σε μια πέτρα, γύρισε το κεφάλι και κοιτώντας τον Ναό άρχισε να μουρμουρίζει μια μελωδία. Φεύγοντας, ο τραγουδιστής ρώτησε τον συνθέτη: «Εϊ, Σταυρή, ποιανής θεάς είναι αυτός ο ναός;». Κι όταν ο Ξαρχάκος τού απαντά πως είναι της Αφαίας Αθηνάς εκείνος του λέει με νόημα: «Όι, είναι της Αρετούσας Αθηνάς…». Ο τραγουδιστής δεν ήταν άλλος από τον αξέχαστο Νίκο Ξυλούρη και η μελωδία δεν ήταν άλλη από αυτή του «Ερωτόκριτου».

Αξίζει να σημειωθεί πως η ξεχωριστή εκδήλωση διοργανώθηκε στο πλαίσιο του κύκλου συναυλιών με τίτλο «Ταξίδι στο φως» που πραγματοποιεί ο Σταύρος Ξαρχάκος σε επιλεγμένους αρχαιολογικούς και πολιτιστικούς χώρους της Ελλάδας με την ευγενική χορηγία της METLEN Energy & Metals του κ. Ευάγγελου Μυτιληναίου ο οποίος έδωσε το «παρών» στην Αφαία εκείνο το βράδυ. Η αρχή είχε γίνει στα μέσα Σεπτεμβρίου στον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο όπου αποκαλύφθηκε και ο νέος φωτισμός του μνημείου από την Ελευθερία Ντεκώ ενώ έχουν προγραμματιστεί για τους επόμενους μήνες συναυλίες στο Μουσείο της Ακρόπολης (11/11) και στους αρχαιολογικούς χώρους των Φιλίππων, των Δελφών, της Μεσσήνης και της Ελευσίνας. Η συναυλία αυτή – όπως και όλες που θα ακολουθήσουν τόσο μέσα στο 2024, όσο και το 2025 – έχει ως στόχο να γεφυρώσει το αρχαίο με το σύγχρονο και να φέρει το κοινό κοντά στην αέναη ελληνική παράδοση