wanderlust/all passports: Ταξίδι στο Μέγαρο Σλήμαν-Μελά και στο Ιντεάλ

Λίγο πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης wanderlust (φιλαποδημία)/all passports σήμερα στο Μέγαρο Σλήμαν-Μελά (Πανεπιστημίου 46, Αθήνα), οι δημοσιογράφοι είχαμε την ευκαιρία να ξεναγηθούμε στους χώρους της από τον επιμελητή της έκθεσης Κώστα Πράπογλου, ο οποίος προσκάλεσε 44 καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες σύγχρονης τέχνης από την Ελλάδα και το εξωτερικό να παρουσιάσουν έργα που ανταποκρίνονται στον χώρο (site-specific) και στο εννοιολογικό πλαίσιο (context-responsive).

Αναζητώντας αυτό ακριβώς που δηλώνεται στην περιγραφή του concept της έκθεσης, δηλαδή το ταξίδι (του Οδυσσέα) στον χώρο και τον χρόνο και ταυτόχρονα ένα βιωματικό συσχετισμό με το ιστορικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, πριν αυτό περάσει σε ένα άλλο κεφάλαιο ζωής με τη μορφή πια ενός ξενοδοχείου και πολιτιστικού πολυχώρου, στάθηκα στο έργο «Μνημείο Ψιθύρων» (2024) της Μαριάννας Στραπατσάκη.

Ιντεάλ

Το έργο της καλλιτέχνιδος συνδιαλέγεται απευθείας με το δικό μου κομμάτι μνήμης μέσα στο μέγαρο: τον κινηματογράφο Ιντεάλ. Αποσυναρμολογημένα καθίσματα από την κινηματογραφική αίθουσα στην οποία έζησα ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής ορθώνονται τώρα ως μνημείο μιας άλλης εποχής. Ψιθυρίζουν μυστικά, περικλείουν γέλια, κλάματα, θορύβους. Αποχαιρετώντας αυτό το κεφάλαιο ζωής, διαβάζω τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στο έργο: «καθίσματα κινηματογράφου ΙΝΤΕΑΛ, ανοξείδωτη λαμαρίνα, βίντεο, φως, ήχος, διαστάσεις μεταβλητές».

Η περιγραφή του «Μνημείου Ψιθύρων» σαφής: «Το έργο της Στραπατσάκη μας ωθεί να αναρωτηθούμε για τη συνύπαρξη μνήμης και προόδου, προκαλώντας μας να σκεφτούμε τις ιστορίες που αυτά τα αντικείμενα θα συνεχίσουν να αφηγούνται στο ταξίδι τους μέσα στον χρόνο». Βαθιά υπόκλιση, λοιπόν, σε αυτό το τοτέμ κινηματογραφικής και προσωπικής μνήμης με το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα.

Καθώς τα περασμένα χρόνια μπροστά από την οθόνη του Ιντεάλ γίνονται ένα με το φαντασιακό στην προσπάθεια να σχηματίσω νοερά τη μελλοντική μορφή του σινεμά των κινηματογραφικών μου διαδρομών, προχωράμε βαθύτερα στην έκθεση. Στο Ιντεάλ δεν θα μπούμε γιατί δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί ως εκθεσιακός χώρος, λόγω προβλημάτων στατικότητας (θυμίζουμε την πτώση τοίχου το 2022 κατά τη διάρκεια δημοσιογραφικής προβολής). Ο αποχαιρετισμός, λοιπόν, στην πρότερη μορφή του σινεμά είναι οριστικός.

Η βιωματική σύνδεση του επισκέπτη με τα έργα των καλλιτεχνών σε μια (οποιαδήποτε) έκθεση είναι απαραίτητη πολλές φορές για να κατανοήσει κανείς και τον σκοπό της και τη σύνδεση με τις έννοιες στις οποίες επιχειρείται εμβύθιση. Στους δύο ορόφους του Μεγάρου Σλήμαν-Μελά όπου εκτείνεται η έκθεση wanderlust/ all passports η ατμοσφαιρική συνύπαρξη καλλιτεχνών, ιδεών, κατασκευών και κτιρίου συμβάλλει σε αυτό.

Η ιστορική διαδρομή του κτιρίου

Όσοι ζούμε στην Αθήνα εξάλλου έχουμε με τον ένα ή τον άλλον τρόπο μία σχέση με αυτό το κτίριο στο πέρασμα των χρόνων. Η ιστορικότητα του κτιρίου, η αρχιτεκτονική σύλληψη και εκτέλεση της από τον Ερνέστο Τσίλλερ αλλά και η πολυδιάστατη, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του ερασιτέχνη αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν που έκανε την παραγγελία του μεγάρου στον Τσίλλερ, αποτελεί έναν από τους άξονες της έκθεσης.

Χτισμένο από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ (1837-1923) το 1890 για την οικογένεια του Ερρίκου Σλήμαν, το μέγαρο ξεκίνησε τη ζωή του ως συγκρότημα οικογενειακών κατοικιών. Ο Σλήμαν έφτασε στην Αθήνα από την Αμερική το 1869, μετά τον χωρισμό του από την πρώτη του σύζυγο και σε άμεση αναζήτηση μιας δεύτερης νεότερης. Την ίδια χρονιά, παντρεύτηκε την 17χρονη Σοφία Εγγαστρωμένου (1852-1932), με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, την Ανδρομάχη (1871-1962) και τον Αγαμέμνονα Σλήμαν (1878-1954). Η Ανδρομάχη παντρεύτηκε τον δικηγόρο και πολιτικό Λεωνίδα Μ. Μελά το 1892

Το κτίριο, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στέγασε το Αρσάκειο εκπαιδευτικό ίδρυμα, έγινε ξενοδοχείο για σύντομο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια μετατράπηκε σε γραφεία για δικηγόρους και συμβολαιογράφους ενώ φιλόξενησε και καταστήματα που άφησαν το αποτύπωμά τους. Στη συνέχεια του 20^ου αιώνα προστέθηκαν ο εμβληματικός κινηματογράφος Ιντεάλ και το ομώνυμο εστιατόριο, που έγιναν ιστορικά στέκια της Αθήνας. Σήμερα, όπως είναι γνωστό, το κτίριο βρίσκεται ξανά σε μετάβαση καθώς θα μετατραπεί σε ξενοδοχείο, με αποκατεστημένα όλα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και διακοσμητικά χαρακτηριστικά που χάθηκαν με την πάροδο του χρόνου.

Μέσα στην έκθεση wanderlust/ all passports 

Συνδεδεμένο με την ιστορία της Αθήνας και την εθνική ταυτότητα του ελληνικού κράτους σε πολλαπλά επίπεδα, το μέγαρο αναδιαμορφώνεται για ένα μήνα σε ζωντανό πολιτιστικό κύτταρο, προτού κλείσει για την έναρξη των εργασιών ανακαίνισής του. Εντός του έχει δημιουργηθεί ένα οπτικό, πολυμεσικό λεξιλόγιο με εγκαταστάσεις χώρου, βίντεο, γλυπτά και ζωγραφική. Σχεδόν όλα τα έργα είναι παραγωγές του 2024.

Σημειώνουμε ότι οι εικαστικοί που παίρνουν μέρος στην έκθεση προσεγγίζουν το ταξίδι όχι μόνο ως ρεαλιστικό γεγονός, αλλά και με τη διάσταση της Οδύσσειας και φυσικά ως εσωτερική διαδρομή του πνεύματος και της ψυχής. Όλα τα έργα ενεργοποιούν τους χώρους με μοναδικό τρόπο.

Πίσω από τις επιβλητικές πόρτες του μεγάρου ξεδιπλώνονται απίθανα αφηγήματα που περικλείουν όλη τη φθορά χρόνου. Μερικά παραδείγματα:

Ο Μανώλης Μπαμπούσης, με την εγκατάστασή του «Mon Repos – H ξεκούρασή μου» (εμπνέεται από τις έννοιες της αναψυχής, της ξεκούρασης και του ξενοδοχείου ως χώρου ανάπαυσης και ταξιδιού. Ο ίδιος χρησιμοποίησε φωτογραφίες είτε από ξενοδοχεία είτε από τη φύση. Ορισμένες που αλίευσε από το διαδίκτυο σχετίζονται με τις πρακτικές στα ξενοδοχεία. Τι συμβαίνει στα παρασκήνιά τους; Οι ξεσκονίστρες που ειρωνικά κρέμονται ως πολυέλαιοι είναι ένα σχόλιο για το τι συμβαίνει «πίσω από τις κουρτίνες».

Η Νεφέλη Μασία με την εγκατάστασή της «Κοσμικές Πτήσεις και Αυτοαναφλέξεις» (2024), αναδημιουργεί τον μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου, φέρνοντας στο προσκήνιο την υπερβολική φιλοδοξία που διακατέχει τον άνθρωπο. «Σήμερα, ο αρχαίος ελληνικός μύθος βρίσκει νέα απήχηση στη δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης είτε να δημιουργήσει την τέλεια μηχανή παρόμοια με τον άνθρωπο είτε να αναδείξει ένα νέο, πιο επικίνδυνο τέρας του Φρανκενστάιν», διαβάζουμε στην περιγραφή του έργου.

Στο έργο του Γιώργου Κοντονικολάου «Πέρασμα» (2024), ο θεατής εισέρχεται σε ένα επιμελώς κατασκευασμένο περιβάλλον, όπου το δάπεδο καλύπτεται εξ ολοκλήρου με μια περίτεχνη σύνθεση μαρμάρινων θραυσμάτων. «Ο θεατής δεν είναι απλώς παρατηρητής, αλλά μετατρέπεται και σε ενεργό συμμετέχοντα, περπατώντας πάνω στο δάπεδο όπως θα διέσχιζε το κτίριο».

Με την εγκατάσταση «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο» (2024), η Άντα Πετρανάκη ανατρέπειτ ην έννοια της ευτυχίας που συχνά στηρίζεται στις ζωηρές αναμνήσεις της νεότητάς μας. Η εντυπωσιακή παιδική χαρά εντός του χώρου έχει κάτι διαφορετικό και απατηλό.

Στην εγκατάσταση της Κλαίρης Τσαλουχίδη-Χατζημηνά «Check-in»(2024), ο θεατής δεν αντικρίζει απλώς ένα σωρό από βαλίτσες, αλλά έρχεται αντιμέτωπος με μια υλική εκδήλωση της ψυχικής διαδρομής του ανθρώπου.

Στο τέλος του διαδρόμου του πρώτου ορόφου, η εγκατάσταση «Beyond» (2024) της Λυδίας Ανδριώτη αποκαλύπτεται ως μια πολυδιάστατη εξερεύνηση της ύπαρξης και της υπέρβασης των ορίων της. από τη μία, ένας πλανήτης, από την άλλη, μια καθηλωτική ηχητική εμπειρία και το φίδι του ουροβόρουνα  υποδηλώνει τον αιώνιο κύκλο της δημιουργίας και της καταστροφής.

Στην εγκατάστασή της «I Changed My Route to Have Your Gaze» (2024), η Εοζέν Αγκοπιάν παρουσιάζει μια σύνθεση προσωπικής αφήγησης και αρχιτεκτονικού διαλόγου χρησιμοποιώντας νήματα και υφάσματα.  Το πολυδιάστατο περιβάλλον «αντανακλά το πλούσιο παρελθόν του κτιρίου, τις φθαρμένες επιφάνειές του που φέρουν απομεινάρια προηγούμενων εποχών».

Η εγκατάσταση «A Journey to Presence» (2024)της Susan Daboll είναι η προσωπική οδύσσεια της καλλιτέχνιδας, ένας φόρος τιμής στον άνθρωπο που την ενέπνευσε, τη γιαγιά της. Ειδικά σχεδιασμένο για τον συγκεκριμένο χώρο, το έργο μας μεταφέρει σε πέντε οικείους χώρους: την κουζίνα,το θέατρο, το γραφείο,το δωμάτιο του παρόντος εαυτούτης και το δωμάτιο-έξοδος.

Στην αυλή του κτιρίου, η εγκατάσταση «Αρχαιολατρία» (2024) της Εύης Σαββαΐδη αποπνέει «έναν βαθύ σεβασμό για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αντικατοπτρίζοντας μια φορτισμένη εμπλοκή και ενασχόληση με το αινιγματικό παρελθόν, ενοποιώντας το πάθος, την αγωνία και τη γοητεία της ανακάλυψης».

Στην «Χειμερία Νάρκη» του Νίκου Τρανού (βρίσκεται στην αυλή του κτιρίου, στο ισόγειο) βλέπουμε πώς ο εγκλωβισμός μιας μικρής καφέ αρκούδας—ενός προστατευόμενου είδους—στην Εγνατία Οδό στη βόρεια Ελλάδα γίνεται μια μεταφορά για την πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ χρόνου, χώρου, ζώων και φύσης. Εδώ οικιακά έπιπλα είναι «διακοσμημένα» με 150 κεραμικές φιγούρες αρκούδων βαμμένες σε χρώματα αυτοκινήτων και άλλες καλυπτόμενες με ανθρωπόμορφες μάσκες, συγκροτούν έναν ιδιαίτερο τόπο συνάθροισης.

Στο έργο της Αννίτας Καλημέρη «Χρονικό Μιας Κατακερματισμένης Πρόσοψης» (2024) παρατηρούμε 55 ξεχωριστούς καμβάδες ζωγραφισμένους με λάδι και μελάνι, που αντλούν έμπνευση από το αρχικό σχέδιο του Ερνέστου Τσίλλερ για το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά.

Ο ίδιος ο Σλήμαν, όπως και όλη του η οντότητα, «συμμετέχουν» ποικιλοτρόπως στην έκθεση. Ένα παράδειγμα είναι η κεραμική εγκατάσταση «Supermoon» (2024) της Λίας Πέτρου που αντλεί έμπνευση από τη σεληνιακή χαρτογράφηση του Johann Friedrich Julius Schmidt, ενός εξέχοντος αστρονόμου του 19^ου αιώνα. Ο Schmidt διορίστηκε διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών (1858-84) και πολύ σύντομα έγινε φίλος του Σλήμαν, όπως αναφέρει επανειλημμένα στο ημερολόγιό του.

Όπως διαβάζουμε στην περιγραφή του έργου: «Ο όρος supermoon(=υπερπανσέληνος), που επινοήθηκε από τον Αμερικανό αστρολόγο Richard Nolle το 1979, περιγράφει το νέο φεγγάρι ή την πανσέληνο που συμβαίνει στο πλησιέστερο σημείο της τροχιάς της προς τη Γη, εμφανιζόμενη εξαιρετικά φωτεινή. Το 2024, υπάρχουν τέσσερις υπερπανσέληνοι, με μία να συμπίπτει με τα εγκαίνια της έκθεσης Wanderlust στις 17 Οκτωβρίου, παρέχοντας ένα κατάλληλο αστρονομικό υπόβαθρο για αυτήν την εξερεύνηση της επιθυμίας μας για το άγνωστο.»

Προτού, λοιπόν, το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά περάσει σε μια νέα φάση ζωής (στην παρούσα φάση εκτελούνται μελέτες αποκατάστασης των αρχιτεκτονικών μορφολογικών στοιχείων, του ζωγραφικού και πλαστικού διακόσμου, καθώς και μελέτη αρχιτεκτονικής σύνθεσης του νέου αρχιτεκτονικού συνόλου, το οποίο θα στεγάσει ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων, το ιστορικό εστιατόριο Ιντεάλ, τον ιστορικό κινηματογράφο Ιντεάλ, καταστήματα, χώρους εικαστικών εκθέσεων, ψυχαγωγίας και αναψυχής), περιπλανηθείτε στους διαδρόμους της μνήμης που προσφέρει αυτή η έκθεση. Καθόλου απίθανο να ανακαλύψετε ένα δικό σας κομμάτι ζωής.

INFO “wanderlust / all passports” Επιμελητής: Κώστας Πράπογλου. Διοργάνωση: artefact athens. Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη – Παρασκευή -Σάββατο – Κυριακή: 15.30 – 20.30 Διάρκεια Έκθεσης: 17 Οκτωβρίου – 17 Νοεμβρίου Χώρος: Μέγαρο Σλήμαν-Μελά, Πανεπιστημίου 46, Αθήνα Mετρό σταθμός Ομόνοια / Πανεπιστήμιο Η είσοδος είναι δωρεάν