Μουσείο Ακρόπολης: Στο φως θησαυροί της νότιας Ιταλίας και της Basilicata

Δόρατα, ξίφη, χάλκινα καλύμματα κεφαλής, πόρπες, στολίδια από χρυσό και άργυρο, περιδέραια με ήλεκτρο από τη Βαλτική και ελεφαντοστό, κοσμήματα από χαλκό και ήλεκτρο. Το εντυπωσιακό αγγείο που απεικονίζει τον μύθο του Βελλεροφόντη από την περιοχή Ινκορονάτα και το εντυπωσιακό περιδέραιο από ήλεκτρο με περίαπτο σε σχήμα δαιδαλικής κεφαλής από το Κιαρομόντε. Όλα πανέμορφα αντικείμενα, κτερίσματα σε γυναικείους και ανδρικούς τάφους, που μπορούμε να θαυμάσουμε από τις 18 Οκτωβρίου στην έκθεση «Οι αρχαίοι πολιτισμοί της Basilicata. Θησαυροί που έρχονται στο φως» στο Μουσείο Ακρόπολης.

Καρπός συνεργασίας επιστημόνων που στοχεύουν στην πολιτιστική ανάδειξη της περιοχής στη νότια άκρη της Ιταλίας, στο κέντρο του κόλπου του Τάραντα, της Οινωτρίας γης, της σημερινής Basilicata, η έκθεση παρουσιάζει στον επισκέπτη έναν αθέατο μέχρι σήμερα πολιτιστικό θησαυρό. Στην περιοχή αυτή βρέθηκαν οι Έλληνες από την Πελοπόννησο και τη νησιωτική αρχαία Ελλάδα στα μεγάλα ταξίδια τους για εγκατάσταση στη γη της Ιταλίας και της Σικελίας. Πρόκειται για το μέρος που ονομάστηκε μεταγενέστερα Μεγάλη Ελλάδα στο οποίο συνδέθηκαν Έλληνες και Ιταλοί.

Η έκθεση, την οποία επιμελήθηκαν ο Massimo Osanna, Γενικός Διευθυντής Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλίας και η Annamaria Mauro, Γενική Διευθύντρια των Εθνικών Μουσείων της Matera, και εγκαινιάζει απόψε η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, έχει ως στόχο να φωτίσει τον πολιτισμό της Basilicata από το τέλος της Εποχής του Χαλκού (11ος αι. π.Χ.) έως και τον 6ο αι. π.Χ.

Πάνω από 300 θησαυροί από νεκροπόλεις

Στην Αίθουσα των Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης εκτίθενται πάνω από 300 αντικείμενα από τις συλλογές του Εθνικού Μουσείου της Σιρίτιδας, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου του Μεταποντίου και των Εθνικών Μουσείων της Matera, τα περισσότερα από τα οποία φυλάσσονταν στις αποθήκες και έτσι, μέχρι τώρα, ήταν «αόρατα» στο κοινό. Είναι κτερίσματα σε ανδρικές και κυρίως γυναικείες ταφές από σημαντικές νεκροπόλεις, τα οποία μαρτυρούν τον πλούτο και τον ηγεμονικό ρόλο των προσώπων μέσα στις κοινότητές τους και αποκαλύπτουν τις πολιτιστικές και εμπορικές επαφές με τις περιοχές της ευρύτερης Αδριατικής, της Ετρουρίας (Τυρρηνίας) και του Αιγαίου. Σχέσεις, δοξασίες, ήθη και έθιμα έρχονται στο φως καταγράφοντας μια ολόκληρη κοινωνία.

Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στους Οινωτρούς, αρχαίο ιταλικό λαό που κατοικούσε από τον 9ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ. στο νότιο τμήμα της περιοχής, στην ακτογραμμή του Ιονίου και την ενδοχώρα του. «Η ανθρωπολογική κουλτούρα του θανάτου, όπως αντιπροσωπεύεται από τα ταφικά σύνολα, αποτελεί το πρωταρχικό στοιχείο για την κατανόηση της κοινωνικής ζωής αυτών των ανθρώπων.» σχολιάζει η Annamaria Mauro.

Η περιήγηση ολοκληρώνεται με μια σειρά από αντικείμενα που μαρτυρούν τη διείσδυση στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., όπως περιγράφει η Annamaria Mauro, μεταξύ των οποίων ο δίνος που απεικονίζει τον μύθο του Βελλεροφόντη από την Ινκορονάτα, και το εντυπωσιακό περιδέραιο από ήλεκτρο με περίαπτο σε σχήμα δαιδαλικής κεφαλής από το Κιαρομόντε, τα οποία αποτελούν υλικά τεκμήρια της αλληλεπίδρασης με το ελληνικό στοιχείο.

Ο δίνος, αγγείο υγρών με αμφικωνικό στήριγμα κατασκευασμένος από πηλό (Ματέρα, θέση Ινκορονάτα, οικισμός β΄μισό 7ου αι. π.Χ.), παρουσιάζει στην εμπρόσθετη όψη του την μυθολογική σκηνή με τον Βελλερεφόντη, έφιππο στον Πήγασο, να συγκρούεται με τη Χίμαιρα ενώ στην πίσω όψη του, ένα νεαρό ελάφι δέχεται επίθεση από δύο λέοντες.

Ο πολιτισμός της Οινωτρίας

Κατά πώς σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης: «Από τα πιο σημαντικά συνοδευτικά αντικείμενα των νεκρών είναι τα πρώιμα μεταλλικά τεχνουργήματα, όχι μόνον τα όπλα αλλά, κυρίως η χάλκινη σκευή των ενδυμάτων και των κοσμημάτων των γυναικών. Αυτή η τελετουργική επίδειξη του πλούτου κατά τη διάρκεια των ταφικών τελετών αντανακλούσε το κύρος όχι μόνον των τεθνεότων αλλά και τη δύναμη και τον πλούτο των «οίκων» τους, τη στιγμή μάλιστα που αυτά αποσύρονταν από τη χρήση για πάντα.

Τα γυναικεία χάλκινα, κυρίως, κοσμήματα συγκρίνονται με ανάλογα από τη βόρεια Ελλάδα και τη Μακεδονία, από τις Αιγές (Βεργίνα), και παραπέμπουν σε μετακινήσεις πληθυσμών με κάποιους τρόπους, όχι μόνον ομάδων, ή μέσω άλλων σχέσεων π.χ. εμπορικών αλλά και επιγαμιών. Βέβαια, η σχέση αυτή δεν αποκλείει, όπως φαίνεται κι από σπανιότερα ευρήματα λ.χ. από κεχριμπάρι, μέταλλα κ.ά. και μια σύνδεση με την Ετρουρία αλλά και ανατολικότερα με περιοχές της βόρειας και δυτικής Μικράς Ασίας.

Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία κεραμεικών όχι τόσο κατά την πρώιμη φάση (11ος-8ος αι. π.Χ.) όσον αυτής κυρίως του 8ου, 7ου και 6ου αι. π.Χ. εισηγμένης ή με επιρροές από νησιωτικά κέντρα του Ιονίου, της Πελοποννήσου (Κόρινθος) ή των Κυκλάδων (κυρίως Πάρου και Νάξου).

Στη δεύτερη αυτή φάση ξεχωρίζουν ομάδες αντικειμένων σε διάφορα μέρη της περιοχής της Basilicata, όπως λ.χ. το Chiaramonte, περιοχή όπου φαίνεται να συμβάλλουν διαφορετικά σύνολα ανθρώπων, τα τέσσερα έθνη που αναφέρονται από τον Στράβωνα και οι οικισμοί-πόλεις που αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή.»

Στόχος της έκθεσης είναι να ξεναγηθεί το κοινό στον υλικό πολιτισμό των ταφικών συνόλων της περιοχής και κατ’ επέκταση στον πολιτισμό της Οινωτρίας. Η περιήγηση ξεκινάει με την ενότητα: «10ος-8ος αιώνας π.Χ. Τα ιταλικά της Εποχής του Σιδήρου», με σημαντικά ευρήματα από τη νεκρόπολη του Τίμμαρι (11ος-10ος αι. π.Χ.), που τεκμηριώνει τη στιγμή της μετάβασης από τον προγενέστερο πρωτοβιλλανόβιο πολιτισμό, συνεχίζει με την αφήγηση του πολιτισμού της Οινωτρίας κατά τον 9ο και 8ο αιώνα π.Χ. και περνάει στη δεύτερη ενότητα με την πολιτιστική εξέλιξη που μαρτυρούν τα κτερίσματα «του 7ου αιώνα π.Χ. Τα ιταλικά της αρχαϊκής περιόδου».

Στη σημερινή συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση της έκθεσης έγινε αρκετός λόγος για την σημασία της πολιτιστικής διπλωματίας και τη θετική αλληλεπίδραση και σύνδεση των δύο χωρών της Μεσογείου, Ελλάδας και Ιταλίας, σε μια περίοδο αλλεπάλληλων κρίσεων, όπως είναι αυτή που διανύουμε.

Σημειώνεται ότι η έκθεση αποτελεί μέρος του προγράμματος «Εξιστορώντας την ομορφιά (Il racconto della bellezza)» του ιταλικού κράτους, στο πλαίσιο του οποίου διοργανώνονται εδώ και πάνω από έναν χρόνο περιοδεύουσες εκθέσεις στα Ιταλικά Μορφωτικά Ινστιτούτα σε όλο τον κόσμο. Το Μουσείο της Ακρόπολης φιλοξενεί την έκθεση μετά την περιοδεία της στα Ινστιτούτα του Αμβούργου, της Βαρσοβίας και της Βουδαπέστης και αφού αυτή εμπλουτίστηκε με περισσότερα εκθέματα και αναδιοργανώθηκε ως προς τον μουσειακό της σχεδιασμό, για να καταλήξει στην Αθήνα, με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ιταλίας στην Ελλάδα και του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου της Αθήνας.

Παράλληλα με την έκθεση στο Μουσείο Ακρόπολης θα παρουσιάζονται στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο της Αθήνας σε μία προθήκη περίπου 20 αντικείμενα από την περιοχή της Basilicata. Περισσότερες πληροφορίες: iicatene.esteri.it

INFO «Οι αρχαίοι πολιτισμοί της Basilicata. Θησαυροί που έρχονται στο φως» Μουσείο Ακρόπολης, Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων. Η είσοδος στην έκθεση θα είναι ελεύθερη για το κοινό. Απαραίτητη προϋπόθεση η έκδοση εισιτηρίου ελεύθερης εισόδου από τα ταμεία εισιτηρίων του Μουσείου. Από την Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2024, οι επισκέπτες του Μουσείου θα έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν σε εβδομαδιαίες ξεναγήσεις. Το πρόγραμμα των ξεναγήσεων είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα theacropolismuseum.gr