Του Αρη Ραβανού

Η μετακίνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας στην Προεδρία της Δημοκρατίας τον Μάιο του 1980 αποτέλεσε ένα καίριο πλήγμα στην κεντροδεξιά παράταξη, η οποία εισήλθε σε βαθιά φάση εσωστρέφειας.

Η εκλογή του Γεωργίου Ράλλη στην προεδρία προκάλεσε πολλαπλές παρενέργειες στο εσωτερικό της. Ο Κερκυραίος πολιτικός δέχθηκε σκληρό εσωκομματικό υπόγειο πόλεμο την περίοδο της προεδρίας του κι ενόσω το ΠαΣοΚ υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου κάλπαζε.

Ο Ράλλης προσπαθούσε, αλλά μάταια. Τον Ιούνιο του 1981 και ενώ ο άνεμος της «αλλαγής» κυριαρχούσε στην πολιτική ζωή του τόπου διεξήχθη το έκτακτο συνέδριο της ΝΔ, το οποίο ενέκρινε το νέο πρόγραμμα που εισηγήθηκε ο Ράλλης, ενόψει και των εθνικών εκλογών.

Μόνο που το ρεύμα ήταν με τον Ανδρ. Παπανδρέου. Έτσι τα προγράμματα και οι διακηρύξεις δεν έπαιζαν κανένα ρόλο. Ως εκ τούτου η συντριβή του Οκτωβρίου του 1981 ήταν αναπόφευκτη. Για πρώτη φορά η Νέα Δημοκρατία, μετά την ίδρυσή της, βρίσκεται στα έδρανα της αντιπολίτευσης.

Η ΝΔ συγκέντρωσε ποσοστό 35,86% και εξέλεξε 115 βουλευτές, αναδεικνυόμενη σε Αξιωματική Αντιπολίτευση. Στις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια μέρα η Νέα Δημοκρατία έλαβε ποσοστό 31,34% και εξέλεξε 8 ευρωβουλευτές.

Ο Ράλλης δεν ανέμενε το κύμα αμφισβήτησης και ο ίδιος έθεσε θέμα εμπιστοσύνης στην κοινοβουλευτική ομάδα, η οποία και αποφάσισε ότι πρέπει να πορευτεί με άλλο πρόεδρο κάνοντας μια νέα αρχή.

Ηπειρώτικη ρεβάνς

Η ώρα του Ευάγγελου Αβέρωφ, του ηττημένου στις εκλογές που έγιναν στην ΚΟ το 1980, σήμανε. Τον Δεκέμβριο του 1981 ο Ράλλης έθεσε ο ίδιος θέμα εμπιστοσύνης. Η Κ.Ο. τον καταψήφισε και δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για την εκλογή του νέου αρχηγού.

Υποψήφιοι ήταν ο Ευ. Αβέρωφ, ο Κωστής Στεφανόπουλος και ο Ιωάννης Μπούτος. Το κλίμα ήταν υπέρ του Αβέρωφ και στο γραφείο του στην οδό Δημοκρίτου, αριθ. 8, επικρατούσε ενθουσιασμός.

Τα λάθη του 1980 δεν επαναλήφθηκαν και τελικά ο Ηπειρώτης πολιτικός επικράτησε άνετα με 67 ψήφους, αν και το περιβάλλον του Κ. Καραμανλή ούτε ευνόησε ούτε στήριξε την εκλογή του. Ακολούθησε ο Κ. Στεφανόπουλος με 32 και ο Ι. Μπούτος με 12.

Υπό την ηγεσία Αβέρωφ, η Νέα Δημοκρατία συσπειρώθηκε και άσκησε πολύ σκληρή αντιπολίτευση, συγκρατώντας με αυτό τον τρόπο τις δυνάμεις της. Κατηγορήθηκε μάλιστα για τη δράση των ομάδων Ρέιντζερς που δρούσαν στη Νεολαία επί προέδρου της ΟΝΝΕΔ, Βασίλη Μιχαλολιάκου.

Ουσιαστικά ο Αβέρωφ κράτησε όρθια τη ΝΔ, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι αναγκάστηκε να πωλήσει ένα κτήμα του για να συνεισφέρει στον προεκλογικό αγώνα. Άλλα ήθη, άλλες εποχές.

Στις ευρωεκλογές του 1984 το σύνθημα ήταν «Αβέρωφ σημαίνει δύναμη». Όμως το ΠαΣοΚ διατήρησε την πρωτιά και ο Αβέρωφ, αν και η Νέα Δημοκρατία αύξησε τα ποσοστά της, αποφάσισε να εγκαταλείψει τον Αύγουστο του 1984.

Το χρίσμα του Αβέρωφ

Τη μάχη της διαδοχής κέρδισε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Είχε καιρό πριν αναπτύξει δυναμική και είχε αρχηγικές φιλοδοξίες, αν και μόλις έξι χρόνια στο κόμμα, αφού πρώτα (το 1978) είχε διαλύσει το Κόμμα των Νεοφιλελεύθερων για να προσχωρήσει στη ΝΔ.

Πιο πιθανός διάδοχος του Αβέρωφ εμφανιζόταν ο Κ. Στεφανόπουλος που όμως έκανε ένα μεγάλο λάθος, όπως αποδείχθηκε. Στην πολιτική κάποιες μικρές κινήσεις κάνουν τη διαφορά.

Ο Αβέρωφ είχε φύγει για θερινές διακοπές στην Κέρκυρα και στον νεαρό τότε δημοσιογράφο της Μεσημβρινής, Νίκο Χατζηνικολάου, γνωστοποίησε ότι προτίθεται να παραιτηθεί από πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας. Αμέσως σήμανε συναγερμός στα διάφορα επιτελεία και κυρίως στις ομάδες των δυο βασικών διεκδικητών: του Κ. Μητσοτάκη και του Κ. Στεφανόπουλου.

Μετά την ξεκούρασή του στο νησί των Φαιάκων ο Αβέρωφ επέστρεψε. Ήταν Σάββατο βράδυ στο αεροδρόμιο του Ελληνικού κι εκεί βρίσκονταν μεγάλος αριθμός στελεχών και βουλευτών. Εκεί και ο Κ. Μητσοτάκης, απουσίαζε όμως ο Κ. Στεφανόπουλος.

Η συγκίνηση του Αβέρωφ, όπως ειπώθηκε εκ των υστέρων, ήταν πολύ μεγάλη και θα έλεγε κάποια στιγμή σε γεύμα που παρέθεσε στη Φάνη Πάλλη – Πετραλιά, όπως η ίδια εξιστορεί: «Το Σάββατο που γύριζα από την Κέρκυρα, αρχηγός της Ν.Δ. ήταν ο Στεφανόπουλος. Μέσα σε λίγες μέρες όμως, το κλίμα άλλαξε άρδην υπέρ του Μητσοτάκη» (βιβλίο της με τίτλο «Σαράντα χρόνια τώρα»).

Η κίνηση του Κ. Μητσοτάκη ήταν στρατηγικής σημασίας κι επέδρασε στη στάση του Αβέρωφ, ο οποίος και τον στήριξε.

Αρχές Σεπτεμβρίου 1984 ο Κρητικός πολιτικός εκλέχθηκε αρχηγός της Ν.Δ. με 70 ψήφους έναντι 40 του Κ. Στεφανόπουλου. Η κατάσταση όμως στο πολιτικό σκηνικό δεν μεταβλήθηκε και το ΠαΣοΚ κέρδισε άλλη μια μάχη στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 1985.

Η Νέα Δημοκρατία παρέμεινε αξιωματική αντιπολίτευση, αν και αύξησε το ποσοστό της συγκεντρώνοντας 40,85% κι εκλέγοντας 126 βουλευτές. Ο Κ. Μητσοτάκης για να προλάβει γενικευμένη αντίδραση, ζήτησε ο ίδιος στις 24 Αυγούστου από την ΚΟ την ανανέωση της εμπιστοσύνης της. Στις 29 του μηνός την απέσπασε.

Ο μονόδρομος του Στεφανόπουλου

Ο Αχαιός πολιτικός που ηττήθηκε δεύτερη φορά σε διαδικασία εκλογής αρχηγού, διαφώνησε με τη διαδικασία ανανέωσης της εμπιστοσύνης προς το πρόσωπο του Κ. Μητσοτάκη και τον Σεπτέμβριο εγκατάλειψε τη Νέα Δημοκρατία με εννέα βουλευτές. Κατόπιν ίδρυσε τη Δημοκρατική Ανανέωση (ΔΗΑΝΑ).

Η προσπάθεια του Κ. Καραμανλή να τον μεταπείσει, μέσω τρίτου προσώπου που του μετέφερε προσωπικό του μήνυμα, απέτυχε. Ο Κ. Στεφανόπουλος, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας με πολύ μεγάλη αποδοχή, ήταν αποφασισμένος.

Μαζί του αποχώρησαν για τη ΔΗΑΝΑ, το νέο κόμμα, οι Νίκος Αναστασόπουλος, Δημήτρης Βρεττάκος, Θεόφιλος Γάτσος, Κώστας Γιατράκος, Μαλεβίτης, Διάκος Μανουσάκης, Γεώργιος Μουτζουρίδης, Κώστας Πρίντζος και Στρατής Στρατήγης. Λίγο αργότερα, με την προσθήκητου Δημήτρη Νιανιά έγιναν έντεκα.

Τότε ειπώθηκε η περίφημη φράση του Αβέρωφ: «Το πρόβατο που φεύγει από το μαντρί το τρώει ο λύκος».

Το στοίχημα Μητσοτάκη

Αντίθετα, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης κέρδισε ένα μεγάλο προσωπικό του στοίχημα: το 1978 προσχώρησε στη ΝΔ μαζί με τον Αθανάσιο Κανελλόπουλο και έγινε υπουργός Συντονισμού (οικονομικό υπουργείο τότε), ενώ κατάφερνε να κερδίσει την ηγεσία.

Η μεταπήδησή του στη ΝΔ έγινε μετά από πολλές συναντήσεις του με τον Κ. Καραμανλή που ήθελε να ενισχύσει και το κεντρώο τμήμα του κόμματος. Όλες σχεδόν οι συναντήσεις τους είχαν γίνει επί της οδού Ηρώδου Αττικού, στο σπίτι του Καραμανλή που τον άφησαν αδιάφορες ορισμένες φράσεις του Μητσοτάκη, όπως π.χ. στις εκλογές του 1977: «Το σύνθημα δεν είναι Καραμανλής ή χάος αλλά Καραμανλής σημαίνει χάος».

Η έλευση του Κ. Μητσοτάκη στη Νέα Δημοκρατία προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ΠαΣοΚ και της ΕΔΗΚ. «Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για την αποστασία. Τώρα έχουμε αίσθημα αηδίας. Είναι τόσο ανεύθυνη, επιτέλους, η Δεξιά, τόσο ανεύθυνος ο Καραμανλής;» θα πει ο Ανδρ. Παπανδρέου με τον οποίο είχε πολυετή αντιπαράθεση ο Κ. Μητσοτάκης.

Για νέα αποστασία θα μιλήσει ο αρχηγός της ΕΔΗΚ Ιωάννης Ζίγδης.

Επί των ημερών Κ. Μητσοτάκη προέκυψε και η σύγκρουση «μητσοτακικών» και «καραμανλικών». Ο ίδιος κάποια στιγμή είχε εκμυστηρευθεί ότι ήταν πάντα ξένο σώμα σε αυτή την παράταξη, αλλά πρόσθετε με νόημα: «Ήμουν ο μόνος που, παρ’ ότι κεντρώος, κέρδισα εκλογές με τη ΝΔ».

Σε ένα αποκαλυπτικό αφιέρωμα πριν από πολλά χρόνια, το 1999, στο Βήμα της Κυριακής, σχετικά με την ιστορία της Ν.Δ. υπήρχε η εξής καταγραφή:

Μετά την εκλογή του Κ. Μητσοτάκη στην ηγεσία του κόμματος το 1984, αρκετοί «καραμανλικοί» εξανέστησαν και επέκριναν τον Κ. Καραμανλή διότι τον έφερε στη Ν.Δ.: «Εγώ δεν σας τον έφερα για αρχηγό. Εσείς τον εκλέξατε» λέγεται ότι απάντησε ο Κ. Καραμανλής.

Ο Κ. Μητσοτάκης προχώρησε στην αναδιοργάνωση του κόμματος και άρχισε λυσσαλέος πόλεμος στο ΠαΣοΚ και προσωπικά στον μεγάλο του αντίπαλο, Ανδρ. Παπανδρέου.

Τον Φεβρουάριο του 1986 διενεργήθηκε το δεύτερο συνέδριό της στη Θεσσαλονίκη, όπου ο Κ. Μητσοτάκης έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στις φιλελεύθερες ιδέες.

Το σημάδι της εκλογικής νίκης του 1990

Σιγά – σιγά το κλίμα άλλαζε για τη Νέα Δημοκρατία, η οποία πολιτικοποίησε τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 1986 και κέρδισε τους τρεις μεγαλύτερους δήμους της χώρας: την Αθήνα με τον Μιλτιάδη Έβερτ, τη Θεσσαλονίκη με τον Σωτήρη Κούβελα και τον Πειραιά με τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο.

Ουσιαστικά έβαζε τότε τις βάσεις για την εκλογική νίκη του 1990 έναντι του ΠαΣοΚ.