Μετά την δήλωση του πρωθυπουργού στο 28ο ετήσιο συνέδριο Government Roundtable του Economist: «Δεν υπάρχει τρόπος να φτάσουμε στο ουδέτερο ισοζύγιο εκπομπών χωρίς την πυρηνική ενέργεια. Επενδύουμε, λοιπόν, ως Ευρωπαίοι, στην επόμενη γενιά μικρών [αρθρωτών] πυρηνικών αντιδραστήρων;», έχει ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση στον δημόσιο διάλογο για το αν θα μπορούσε η πυρηνική ενέργεια, υπό την μορφή των Μικρών Αρθωτών Αντιδραστήρων (Small Modular Reactors), να γίνει κομμάτι του ενεργειακού μείγματος στην Ελλάδα.

Τι είναι, όμως, οι Μικροί Αρθρωτοί Αντιδραστήρες (SMRs) και γιατί γίνεται λόγος για αυτούς σήμερα;

Οι SMRs είναι ένας εξελιγμένος τύπος αντιδραστήρων μικρότερων σε μέγεθος και με ισχύ έως 300 MW (περίπου το ένα τρίτο της ισχύος των παραδοσιακών πυρηνικών αντιδραστήρων). Χαρακτηρίζονται ως αρθρωτοί (modular) γιατί μπορούν να κατασκευαστούν σε εργοστάσια και στη συνέχεια να μεταφερθούν στον χώρο λειτουργίας τους όπου συναρμολογούνται επιτρέποντας να προστεθούν σταδιακά κι άλλοι αντιδραστήρες ώστε να καλύψουν μεταβαλλόμενες ενεργειακές ανάγκες.

Η αρθρωτή σχεδίαση τους μπορεί να μειώσει τους χρόνους κατασκευής και το συνολικό κόστος εκμεταλλευόμενη τις οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή. Οι αντιδραστήρες αυτοί έχουν προηγμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας συμπεριλαμβανομένων παθητικών συστημάτων που βασίζονται σε φυσικές διαδικασίες, όπως η βαρύτητα και η μεταφορά θερμότητας χωρίς να χρειάζονται την ανθρώπινη παρέμβαση σε περίπτωση δυσλειτουργίας. Οι SMRs αναπτύσσονται τα τελευταία 15 χρόνια σε χώρες όπως ΗΠΑ, Καναδάς, Γαλλία, Κίνα, Ρωσία όπου αναμένεται να είναι διαθέσιμοι για χρήση στο πεδίο μέχρι το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας.

Οι φιλόδοξοι στόχοι που θέτει η Πράσινη Συμφωνία στα κράτη-μέλη της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 (σε σύγκριση με το 1990) και η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 απαιτούν την χρήση όλων των διαθέσιμων πράσινων τεχνολογιών. Η Ελλάδα έχει κάνει τεράστια βήματα στην παραγωγή πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας τα τελευταία χρόνια.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 57% της ηλεκτρικής ενέργειας το 2023 παράχθηκε από ΑΠΕ και Υδροηλεκτρικά ενώ αυτό το ποσοστό ήταν κάτω από το 10% το 2008. Εντούτοις, το ποσοστό χρήσης Φυσικού Αερίου και Λιγνίτη βρίσκεται στο περίπου 40% στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ στην κάλυψη της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας (που συμπεριλαμβάνει τις μεταφορές, την θέρμανση, αλλά και την κατανάλωση ενέργειας από βιομηχανίες) η χρήση Πετρελαίου παραμένει κυρίαρχη γύρω στο 50% από το 2012 μέχρι σήμερα.

Η αύξηση της εξάρτησης της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τις ΑΠΕ οδηγεί στην ανάγκη για καθαρό βασικό φορτίο ηλεκτρικής ενέργειας που θα μπορεί να συμπληρώνει τις ΑΠΕ όταν οι τελευταίες δεν είναι διαθέσιμες στο δίκτυο. Παράλληλα, οι εντυνώμενες απαιτήσεις για καθαρή ενέργεια με στόχο την απανθρακοποίηση των μεταφορών, της βιομηχανίας και της θέρμανσης και το ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον των τελευταίων ετών που οδηγεί στις απότομες μεταβολές των τιμών τους, καθιστούν τους SMRs μία επιλογή που πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να κάνουμε εδώ στην απανθρακοποίηση των θαλάσσιων μεταφορών οι οποίες χαρακτηρίζονται από στασιμότητα δεδομένων των τεχνολογικών δυσκολιών. Ένας από τους τρόπους μείωσης ή και εκμηδένισης των ρύπων είναι η χρήση SMRs για την πρόωση των πλοίων. Η συζήτηση αυτή καθώς και το θεσμικό πλαίσιο που θα επικρατήσει διεθνώς αφορούν άμεσα την Ελλάδα εφόσον ο Ελληνικός εφοπλισμός είναι πρώτος στον κόσμο και έχει στρατηγική σημασία για την χώρα μας ελέγχοντας το 21% (2022) του παγκόσμιου εμπορικού στόλου σε χωρητικότητα.

Οι SMRs πληρούν το τρίπτυχο ενεργειακή δικαιοσύνη, ασφάλεια και βιωσιμότητα. Οι SMRs έχουν χαμηλότερο αρχικό κεφαλαιουχικό κόστος και μικρότερο χρόνο ολοκλήρωσης σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μονάδες παραγωγής.

Αυτά τα χαρακτηριστικά τους, σε συνδυασμό με την συνεχή λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων και την μεγάλη διάρκεια ζωής τους, εξασφαλίζουν πρόσβαση σε μία σχετικά φθηνή σε βάθος χρόνου και αξιόπιστη πηγή ενέργειας για όλους. Η πυρηνική ενέργεια βελτιώνει την ενεργειακή ασφάλεια λόγω της χαμηλής χρήσης καυσίμου. Ένα γραμμάριο ουρανίου μπορεί να παράγει συνολική ενέργεια όσο 500 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ή 500 λίτρα πετρελαίου. Το ουράνιο είναι διαθέσιμο σε μεγάλες ποσότητες και φτηνό. Τέλος, οι SMRs είναι μια απολύτως βιώσιμη ενεργειακή επιλογή σύμφωνα με τον ΟΗΕ και την ΕΕ, έχοντας επίσης μικρό χερσαίο αποτύπωμα, ιδιαίτερα αν τους συγκρίνουμε με τις ΑΠΕ.

Η Ελλάδα δεν είναι μόνη της στον αγώνα για την γρήγορη και ασφαλή ενεργειακή μετάβαση. Οι ΗΠΑ μέσω του προγράμματος Phoenix σκοπεύουν στην παροχή τεχνογνωσίας σε χώρες το επιθυμούν για την μετατροπή μονάδων άνθρακα–παρόμοιων με τις Ελληνικές μονάδες στην Πτολεμαΐδα–σε σταθμούς παραγωγής ενέργειας με SMRs, δίνοντας προτεραιότητα στην επανεκπαίδευση και διατήρηση των τοπικών θέσεων εργασίας, κάτι που τόσο έχει ανάγκη παραδείγματος χάριν η Δυτική Μακεδονία.

Μετά από προσεκτική μελέτη των παραμέτρων, η Ελλάδα θα μπορούσε να ζητήσει την ένταξη της σε αυτό το πρόγραμμα. Παράλληλα, η ΕΕ μέσω της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για την Βιομηχανία των SMRs και στην οποία μπορούν να ενταχθούν θεσμικοί φορείς και ιδιωτικές επιχειρήσεις, έχει ως στόχο να επιταχύνει την έρευνα και ανάπτυξη των SMRs στο έδαφος της Ευρώπης ενώ παράλληλα ιδιαίτερη έμφαση δίνεται μέσω του προγράμματος Euratom στην εκπαίδευση νέου επιστημονικού προσωπικού σε θέματα ασφάλειας και νέων πυρηνικών τεχνολογιών.

Το πρώτο βήμα για την ασφαλή ανάπτυξη ενός πυρηνικού προγράμματος στην Ελλάδα, είναι ένα σύγχρονο ρυθμιστικό θεσμικό πλαίσιο. Βασικό στοιχείο αυτού του πλαισίου πρέπει να είναι η ίδρυση ενός ισχυρού ρυθμιστικού φορέα υπό την μορφή ανεξάρτητης αρχής σύμφωνα με το παράδειγμα του NRC (Nuclear Regulatory Commission) στις ΗΠΑ που θα ρυθμίζει μεταξύ άλλων την λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων και θα λογοδοτεί στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση επιστημονικού και εργατικού δυναμικού στα πλαίσια των ευρωπαϊκών προγραμμάτων που θα στελεχώσουν τις μελλοντικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής.

Οι SMRs μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα να πρωταγωνιστήσει στην ενεργειακή μετάβαση και να γίνει εξαγωγικός ενεργειακός κόμβος. Με την βοήθεια των εταίρων και συμμάχων μας, η Ελλάδα πρέπει να κάνει το πρώτο αποφασιστικό βήμα προς την νέα πυρηνική εποχή. Οι βάσεις για την ενεργειακή ασφάλεια του μέλλοντος μπαίνουν τώρα και «οι καιροί δεν μπορούν να περιμένουν».

O Δρ. Γιώργος Λάσκαρης είναι Πυρηνικός Φυσικός και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Πολιτικής “Δέον” (Deon Policy Institute) με έδρα την Βοστώνη των ΗΠΑ.