Στις 5 Αυγούστου η πρωθυπουργός του Μπανγκλαντές Σεΐχ Χασίνα παραιτείται από το αξίωμα, μετά από σχεδόν 16 χρόνια διακυβέρνησης, μπαίνει σε στρατιωτικό ελικόπτερο και πάει στην Ινδία, σε μια κίνηση που μέχρι πριν λίγες εβδομάδες θα φαινόταν αδιανόητη.

Διαδηλωτές μπήκαν στην πρωθυπουργική κατοικία στη Ντάκα, περιπλανήθηκαν στα δωμάτια, έβγαζαν φωτογραφίες και έφυγαν από τον χώρο με αρκετά κλοπιμαία ανά χείρας. Ο αρχηγός του στρατού Γουακέρ-ουζ-Ζαμάν έχει αναλάβει προσωρινά τα ηνία της χώρας και έχει δεσμευτεί να σχηματίσει προσωρινή κυβέρνηση πριν προκηρυχθούν εκλογές, αν και ο τρόπος που θα συγκροτηθεί μια κυβέρνηση παραμένει ασαφής.

Η πτώση της Χασίνα κλείνει ένα κεφάλαιο γεμάτο σκαμπανεβάσματα στην ιστορία του Μπανγκλαντές. Τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα είχε εξυμνηθεί ως πρότυπο της παγκοσμιοποίησης και της ανάπτυξης, με την οικονομία να αναπτύσσεται, τα εισοδήματα να αυξάνονται και διάφορους κοινωνικούς δείκτες να κινούνται προς θετικές κατευθύνσεις.

Και όμως τα θετικά στοιχεία συγκάλυπταν μόνιμες αδυναμίες, όπως η διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων, η υψηλή ανεργία των νέων και η στροφή προς την απολυταρχία υπό τη Χασίνα και το κόμμα της, την Αουάμι Λιγκ αναφέρει το δημοσίευμα του Foreign Affairs.

Η δύναμη της λαϊκής αγανάκτησης

Η δυσαρέσκεια κατά της κυβέρνησης ήταν μεγάλη με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν στις αρχές Ιουλίου διαδηλώσεις στη Ντάκα, οι οποίες εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα.

Στο παρελθόν η Χασίνα συνήθιζε να καταστέλλει τις διαδηλώσεις με συνοπτικές διαδικασίες. Μέσα σε λίγες εβδομάδες οι δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν εκατοντάδες διαδηλωτές. Στις αρχές Αυγούστου οι Αρχές σκότωσαν 90 ανθρώπους και αυτή η σφαγή ήταν που ξεχείλισε το ποτήρι της οργής. Οι πολίτες του Μπανγκλαντές είχαν αγανακτήσει και κατέκλυσαν τους δρόμους αναγκάζοντας τη Χασίνα να φύγει άρον άρον από τη χώρα.

Οι τελευταίες μέρες της πολιτικής ζωής του Μπανγκλαντές θα αποτελέσουν για τους ιστορικούς τροφή για σκέψη και μελέτη τα επόμενα χρόνια. Η φύση του καθεστώτος της Χασίνα φάνηκε πόσο εύθραυστη ήταν. Ένα καθεστώς που μέχρι πρότινος ήταν αδιαπέραστο από οποιαδήποτε πολιτική δύναμη κατέρρευσε μέσα σε λίγες ώρες.

Το πιο σημαντικό στοιχείo στην ανατροπή της Χασίνα είναι το γεγονός ότι αυτή επήλθε από το λαό, από ένα μαζικό κίνημα που δεν συνδέεται με κανένα κόμμα και ήταν ικανό να αναδιαμορφώσει το πολιτικό σκηνικό της χώρας. Η γνήσια λαϊκή βάση κατάφερε να εξουδετερώσει ένα φαινομενικά ανίκητο απολυταρχισμό. Μια τέτοια όμως εξέγερση δημιουργεί αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα. Ακόμα και αν οι Μπανγκλαντεσιανοί γιορτάζουν το τέλος της Χασίνα, έχουν λόγους να ανησυχούν για την επόμενη μέρα στη χώρα τους.

Η σιδηρά Κυρία της Ασίας

Η Χασίνα, κόρη του εθνικιστή σεΐχη Μουτζιμπούρ Ραχμάν (αποκαλούμενου Μουτζίμπ), ο οποίος ηγήθηκε του πολέμου απελευθέρωσης του Μπανγκλαντές το 1971, ήταν μέχρι την παραίτησή της η μακροβιότερη γυναίκα αρχηγός κράτους στον κόσμο. Το Time και το Forbes την έχουν επανειλημμένα ανακηρύξει ως έναν από τους ισχυρότερους ανθρώπους στον κόσμο. Χαρακτηρίστηκε από τον Economist ως «η σιδηρά κυρία της Ασίας», μια γυναίκα με μεγάλη δύναμη που συχνά χρησιμοποιούσε για κακό.

Από τότε που ξεκίνησε τη δεύτερη θητεία της ως πρωθυπουργός το 2008, το Μπανγκλαντές έπεσε κατακόρυφα σε διάφορους δείκτες που αφορούν τη Δημοκρατία και την Ελευθερία του Τύπου. Η Χασίνα συνέβαλε στον περιορισμό της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και στην καταστολή της κοινωνίας των πολιτών και του Τύπου. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης του Μπαγκλαντές και οι νέοι προσπάθησαν να αντιταχθούν σε αυτές τις τάσεις αρκετές φορές, αλλά η κυβέρνηση της Χασίνα αντιμετώπισε τις διαδηλώσεις με βία.

Ο αυξανόμενος αυταρχισμός της Χασίνα συνέπεσε με μια στροφή προς το χειρότερο στην οικονομία της χώρας. Τις προηγούμενες δεκαετίες το Μπανγκλαντές φαινόταν να έχει επιτύχει μια σημαντική οικονομική ανάπτυξη, αν και πολλοί οικονομολόγοι αμφισβητούν πλέον την αξιοπιστία των στατιστικών στοιχείων που παρέχει η κυβέρνηση. Ανεξάρτητα από την ανάπτυξη που έχει επιτύχει η χώρα, τα οφέλη παραμένουν συγκεντρωμένα στην κορυφή.

Η δυσαρέσκεια

  • Οι φοιτητές

Η λαϊκή εξέγερση του Ιουλίου αντανακλούσε τη σύγκλιση δύο κατευθύνσεων δυσαρέσκειας. Η πρώτη ήταν η δυσαρέσκεια των φοιτητών για ένα σύστημα ποσοστώσεων που δέσμευε το 56% των θέσεων εργασίας στο Δημόσιο για συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου του 30% όλων των θέσεων εργασίας για τους απογόνους των βετεράνων του πολέμου ανεξαρτησίας του 1971 κατά του Πακιστάν.

Το σύστημα, το οποίο η Χασίνα είχε καταργήσει το 2018 μετά από μήνες διαμαρτυριών, επανήλθε από το Ανώτατο Δικαστήριο τον Ιούνιο. Οι εξοργισμένοι φοιτητές βγήκαν στους δρόμους και οι διαμαρτυρίες τους εντάθηκαν αφότου η Χασίνα τους παρομοίασε με τους Ραζάκαρ -μια μισητή παραστρατιωτική δύναμη που υποστήριξε τον πακιστανικό στρατό κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας. Για τους φοιτητές το ζήτημα της ποσόστωσης ήταν απλώς η κορυφή ενός παγόβουνου, ένα σύμβολο ενός συστήματος που στρεφόταν εναντίον τους.

Από το 2010 η ανεργία των νέων στο Μπανγκλαντές έχει υπερδιπλασιαστεί από περίπου 6% σε πάνω από 15%. Περισσότερο από το 40% των Μπαγκλαντεσιανών ηλικίας 15 έως 24 ετών δεν σπουδάζουν, ούτε εργάζονται. Οι φοιτητές ξεχύθηκαν στους δρόμους και οι Αρχές τους αντιμετώπισαν με τον τρόπο που γνώριζαν πάντα, τη βία. Μέσα ενημέρωσης έκαναν λόγο για φοιτητές που βασανίζονταν, καταστολή των διαδηλώσεων με όπλα AK-47, κατά παράβαση των Συμβάσεων της Γενεύης που είχε υπογράψει το Μπανγκλαντές.

  • Η ακρίβεια

Η δεύτερη πηγή δυσαρέσκειας ήταν η βαθιά ριζωμένη αίσθηση αδικίας στον τομέα των οικονομικών. Τα τελευταία χρόνια ο μέσος όρος των Μπανγκλαντεσιανών ζούσε μια πολύ δύσκολη καθημερινότητα εξαιτίας των αυξήσεων των τιμών βασικών αγαθών, όπως το ηλεκτρικό ρεύμα. Και ενώ αυτοί ζούσαν σε δύσκολες συνθήκες η διαφθορά των κυβερνητικών αξιωματούχων άνθιζε, με την κυβέρνηση να διατάζει τον πολλαπλασιασμό των μεγάλων έργων υποδομής, έργων που κόστισαν πολύ περισσότερο από τις αρχικές εκτιμήσεις.

Σε ένα τέτοιο κλίμα οι πολίτες ένιωθαν ανήμποροι να επηρεάσουν την πολιτική ζωή της χώρας τους. Στις εκλογές του 2008 η Χασίνα βρήκε τρόπο να βγει νικήτρια αλλάζοντας τον τρόπο διαχείρισης της εκλογικής διαδικασίας, με τοπικούς και διεθνείς παρατηρητές να διαπιστώνουν παρατυπίες στη διεξαγωγή των εκλογών.

Η πτώση της αυτοκρατορίας

Στις αρχές Αυγούστου φοιτητές πραγματοποίησαν στην Ντάκα μαζική διαδήλωση, με τη συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Το συλλαλητήριο ήταν μια απόδειξη ότι, παρά τους εκατοντάδες θανάτους τις προηγούμενες εβδομάδες από το καθεστώς της Χασίνα, η κυβέρνηση δεν είχε καταπνίξει την αναταραχή.

Οι διαδηλωτές ζητούσαν την παραίτηση της και εκείνη φάνηκε να μην παίρνει πολύ στα σοβαρά όσα εκτυλίσσονταν στους δρόμους του Μπανγκλαντές. Πίστευε ότι αυτή η διαδήλωση ήταν μία από τις προηγούμενες που θα μπορούσε να διαλύσει για ακόμα μια φορά με τη βία. Οι φοιτητές όμως μετά τις αιματηρές καταστολές κάλεσαν σε εθνική πορεία στη Ντάκα, που έφερε χιλιάδες ακόμα στην πρωτεύουσα και έκανε τη Χασίνα να φύγει άρον άρον για την Ινδία, εγκαταλείποντας τη θέση της.

Η ταχύτητα με την οποία η Χασίνα μετατράπηκε από μακροβιότερη κυβερνήτης του Μπαγκλαντές σε εξόριστη είναι απίστευτη και υποδηλώνει ότι το καθεστώς ήταν πολύ εύθραυστο. Έφυγε όχι μόνο με τη φήμη της κουρελιασμένη, αλλά και με τη λατρεία προς τον πατέρα της, την οποία είχε καλλιεργήσει επιμελώς, να έχει λίγο πολύ εξαλειφθεί. Η Χασίνα προσπάθησε να κάνει τον Μουτζίμπ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1975, αθάνατο στη συνείδηση του λαού και εμβληματικό σύμβολο της ανδρείας της διακυβέρνησής της και του κόμματός της. Αλλά τώρα, με την αποπομπή της, αυτή η λατρεία απογυμνώθηκε από τη δύναμή της και δεν θα ασκεί την ίδια επιρροή στην πολιτική του Μπαγκλαντές.

Η ανατροπή της Χασίνα είναι μια ιστορική στιγμή, μια ακόμη απόδειξη ότι ακόμη και ο πιο αμείλικτος κυβερνήτης μπορεί να περιορίσει μόνο για λίγο τη δύναμη του δυσαρεστημένου λαού.

Και όμως, μέσα στην αισιοδοξία που έφερε η πτώση της Χασίνα, υπάρχουν αρκετοί λόγοι ανησυχίας. Ο στρατός διευθύνει τώρα ουσιαστικά την παράσταση, όπως έκανε μεταξύ 2007 και 2008. Ισχυρίζεται ότι νοιάζεται για τα συμφέροντα των κατοίκων του Μπανγκλαντές, αλλά στην πραγματικότητα είναι αποφασισμένος να διασφαλίσει ότι το κράτος λειτουργεί προς όφελός του. Ο στρατός θα ήθελε να διατηρήσει μεγάλο μέρος της υφιστάμενης κατάστασης και δεν θα συναινέσει σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Ελλείψει τέτοιων μεταρρυθμίσεων το Μπαγκλαντές μπορεί να βρεθεί στην ίδια θέση σε λίγα χρόνια.