Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος και ο γάμος του με την «κοινή θνητή» Ασπασία Μάνου

Στις 7 Αυγούστου 1972 πεθαίνει στη Βενετία, η Ασπασία Μάνου. Στον Τύπο των επόμενων ημερών δεν αφιερώθηκαν για εκείνη παρά λίγες γραμμές. Κι όμως κάποιες δεκαετίες νωρίτερα η Ασπασία Μάνου υπήρξε η πρωταγωνίστρια μιας ερωτικής ιστορίας, με την οποία ασχολήθηκαν, βασιλείς, πρωθυπουργοί και φυσικά εκατομμύρια κόσμου.

Η Ασπασία Μάνουν, αν και «κοινή θνητή», χωρίς βασιλική καταγωγή, υπήρξε η σύζυγος του Βασιλιά Αλέξανδρου. Ο Αλέξανδρος, που βρέθηκε στον ελληνικό θρόνο διαδεχόμενος τον έκπτωτο πατέρα του Βασιλέα Κωνσταντίνο, και που λίγο αργότερα γνώρισε τραγικό θάνατο όταν τον δάγκωσε μία μαϊμού στους βασιλικούς κήπους του Τατοϊού, ερωτεύτηκε την Ασπασία σφοδρά και, παρά τις εξίσου σφοδρές αντιρρήσεις της εξόριστης τότε οικογένειάς του, την παντρεύτηκε, «χαρίζοντας» στην ελληνική κοινωνία μία από τις πιο πολυσυζητημένες ερωτικές ιστορίες του 20ου αιώνα .

Ιστορικό πλαίσιο

Βρισκόμαστε εν μέσω του Εθνικού Διχασμού, της διαμάχης δηλαδή μεταξύ του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου και του βασιλία Κωνσταντίνου για το αν η Ελλάδα θα συμμετείχε τελικά στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό των Αγγλογάλλων (όπως επιθυμούσε ο Βενιζέλος) ή θα παρέμενε ουδέτερη, εξυπηρετώντας έτσι τους σκοπούς της Γερμανίας (όπως επιθυμούσε ο Κωνσταντίνος).

Η χώρα χωρίζεται στα δύο, σε βενιζελικούς και κωνσταντινικούς/αντιβενιζελικούς. Τον Σεπτέμβριο του 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που έχει εξαναγκαστεί σε παραίτηση, εγκαταλείπει την Αθήνα και έχοντας τη στήριξη ισχυρού τμήματος των ενόπλων δυνάμεων συγκροτεί την κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Τον Ιούνιο του 1917, ύστερα από ένοπλη παρέμβαση των Αγγλογάλλων, που κορυφώθηκε με τον ναυτικό αποκλεισμό της Αθήνας, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πρωτότοκος γιος του και διάδοχος Γεώργιος εξορίζονται στην Ιταλία και συναινούν στο να αναλάβει τον θρόνο ο 24χρονος τότε γιος του Κωνσταντίνου, πρίγκιπας Αλέξανδρος, λύση η οποία βρίσκει σύμφωνο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος σχηματίζει κυβέρνηση.

Ας δούμε λοιπόν, πώς μέσα σε αυτές τις πολιτικές συνθήκες εξελίσσεται ο έρωτας μεταξύ Αλέξανδρου και Ασπασίας. Λίγες ημέρες μετά τον θάνατο της Ασπασίας Μάνου, στο τεύχος της 18ης Αυγούστου 1972, το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» και ο Γεώργιος Ρούσσος αφηγούνται στους νεότερους τη συναρπαστική αυτή ιστορία.

Το πλήγμα

«Η βασίλισσα Σοφία από την εξορία της γράφει στον γιο της βασιλέα Αλέξανδρο: “Αυτό το πλήγμα δεν θα το καταφέρης εναντίον του πατρός σου, του οποίου η υγεία είναι επισφαλής!”

»Το πλήγμα που έπροκειτο να καταφέρη ο Αλέξανδρος στον Κωνσταντίνο ήταν ο γάμος του με την Ασπασία Μάνου. Ένας γάμος που πήρε συνταρακτικές προεκτάσεις και παρά λίγο να μεταβάλη άρδην τα πεπρωμένα της Δυναστείας η οποία βασιλεύει στην Ελλάδα επί ένα αιώνα. (…)

»Ο γάμος του Αλέξανδρου τον οποίον με αγωνία προσπαθούσε να προλάβη η εξόριστος μητέρα του θα ανέτρεπε απότομα την “βασιλική τάξη” αφού στη Δυναστεία θα έμπαινε και ελληνικό αίμα – και μάλιστα αίμα μιας απλής αστής.

Οι φόβοι της Σοφίας

»Αυτός ήταν ο πρώτος φόβος που κατείχε τότε την βασίλισσα Σοφία, η οποία σαν απόγονος μιας σειράς αυτοκρατόρων, έφριττε και στην ιδέα μόνο ότι θα έμπαινε στην οικογένεια της μια κοινή θνητή.

»Ο δεύτερος φόβος της Σοφίας ήταν ακόμη περισσότερο αγχώδης. Επίστευε η εξόριστη εστεμμένη – και μαζί της και ο βασιλεύς Κωνσταντίνος – ότι ο γάμος του γιού των με την Ασπασία Μάνου θα αποτελούσε ένα ισχυρότατο πολιτικό όπλο στα χέρια του Ελευθερίου Βενιζέλου για να πραγματοποιήση κάποιους τολμηρούς σκοπούς του.

»Συγκεκριμένως να απομακρύνη από τον θρόνο, τελεσίδικα τον Κωνσταντίνο, τη Σοφία και τον διάδοχό τους Γεώργιο, να σταθεροποιήση την βασιλεία του Αλεξάνδρου και κατ’ αυτόν τον τρόπο να ιδρύση μια νέα Δυναστεία, η οποία θα ήταν κατά το ήμισυ ελληνική – αφού τον μέλλοντα διάδοχο θα τον γεννούσε μιά αληθινή Ελληνίδα η Ασπασία Μάνου.

(…)

»Τον επίφοβο γάμο δεν κατόρθωσαν να τον ματαιώσουν οι μητρικές εκκλήσεις, ούτε οι πατρικές επιταγές, ούτε οι απειλές μιας ολόκληρης κομματικής παρατάξεως, της αντιβενιζελικής. Ο γάμος έγινε (…) και από εκείνη την στιγμή η Ασπασία Μάνου – η μοργανατική σύζυγος του βασιλέως Αλεξάνδρου, που πέθανε προχθες στην Βενετία – έγινε το “μαύρο πρόβατο” της βασιλεύουσας στην Ελλάδα Δυναστείας. (σ.σ. Ως μοργανατικός ορίζεται ο γάμος γόνου ηγεμόνα στον οποίο δεν έχει παρασχεθεί σχετική άδεια από τον αρχηγό του ηγεμονικού οίκου)

Ξένο σώμα

»Οργή συγκρατημένη, αγανάκτηση βουβή, αλλά αδιάλειπτη συνώδευαν την άτυχη αυτή γυναίκα από της πλευράς όλων σχεδόν των συγγενών του βασιλικού συζύγου της. Δεν την εδέχοντο στην οικογένειά τους, ούτε καν στον παλατιανό κύκλο τους, της έστρεφαν τα νώτα επιδεικτικά, της έδειχναν με κάθε τρόπο την άκαμπτη και αδιάλλακτη αποδοκιμασία τους. Επί πενήντα ολόκληρα χρόνια η Ασπασία Μάνου υπήρξε για την Δυναστία μια εξοργιστική παρείσακτη.

Πώς γνωρίστηκαν

Την πρώτη γνωριμία μεταξύ Αλέξανδρου και Ασπασίας αφηγείται ο βιογράφος και πιστός φίλος του Αλέξανδρου, Χρήστος Ζαλοκώστας.

«Ένα βράδυ του Ιανουαρίου 1915 ο πρίγκιπας Αλέξανδρος γνώρισε στο σπίτι του σταυλάρχη Υψηλάντη την Ασπασία Μάνου. Την θυμόταν μικρή, μελαχροινό κοριτσάκι, να παίζη με την αδελφή του.

»Εκείνη στο βασιλικό περιβόλι. Θυμόταν καλά ότι, μια μέρα που την κυνηγούσε, η Ασπασία έπεσε κι έσπασε τον αγκώνα της. Έτρεχε πολύ αίμα από την πλήγη και μάταια αυτός δοκίμαζε να το σταματήση. “Πονάς;” την ρώτησε. “Πολύ!”. “Και δεν κλαις;” “Όχι…”. Πονάει και δεν κλαίει, σκέφτηκε..(ο Αλέξανδρος) και από τότε την μαρκάρισε. Ύστερα έλειψε πολλά χρόνια η Ασπασία για να σπουδάση στην Ελβετία, και τώρα, κοπέλλα 18 χρονών, καθόταν απέναντί του στο γεύμα, αγνώριστη, ωραιότατη.

»Τα βλέμματα του Αλέξανδρου κατάτρωγαν το πρόσωπό της εξετάζοντάς την ομορφιά της. Μεγάλα μαύρα μάτια, μέτωπο που είχε “το κλασικό γνώρισμα της ελληνικής καλλονής”, κεφάλι που “έμοιαζε αρχαίο άγαλμα, με μαλλιά χωρισμένα στη μέση και παρθενικό στόμα” και μια φωνή που ακούγονταν σαν μουσική. Ένας ακατάπαυστος μελωδισμός έβγαινε από την Ασπασία, είτε μιλούσε, είτε σώπαινε” (…)

»Μόλις τελείωσε το γεύμα την πλησίασε και την τράβηξε προς την μαρμαρένια είσοδο του μεγάρου για να την έχη κοντά του, ολόρθη, ψηλή και λυγερή σαν κυπαρίσσι. (…) Εκείνη την βραδυά άρχισε ο μεγάλος έρωτας του λιγόζωου πρίγκιπα».

O Aλέξανδρος, παρά τη θέση του και παρά την γοητευτική εμφάνισή του χρειάστηκε να καταβάλει μεγάλη και κοπιώδη προσπάθεια ώστε τα συναισθήματά του για την Ασπασία να βρουν ανταπόκριση. Ανάμεσα τους γεννήθηκε ένας μεγάλος έρωτας για την επισημοποίηση του οποίου θα ήταν απαραίτητη η έγκριση του πρωθυπουργού.

Ο Αλέξανδρος επικοινωνεί με τον Βενιζέλο

Τον Μάιο του 1919, με επιστολή του, ο Αλέξανδρος ζητά ουσιαστικά τη συνδρομή του Βενιζέλου προκειμένου να εξασφαλίσει επίσημη έγκριση του γάμου του με την Ασπασία. Από τα γραφόμενα του Αλέξανδρου γίνεται ξεκάθαρο πόσο καλές ήταν οι σχέσεις του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο αλλά και πως «το ελληνικό αίμα» της Ασπασίας Μάνου αποτελούσε πράγματι κρίσιμη πτυχή του όλου ζητήματος.

Μεταξύ άλλων, ο Αλέξανδρος αναφέρει στην επιστολή του:

«Ακολουθήσας πάντοτε προθύμως και ειλικρινώς τας συμβουλάς υμών, Κύριε Πρόεδρε, και λαμβάνων υπ’ όψιν την κατά το παρελθόν έτος σύστασιν υμών όπως προβώ ανεπισήμως εις την τέλεσιν των ευτυχών γάμων μου μετά της Ελληνίδος κόρης Ασπασίας Μάνου (…) και βασιζόμενος εις την διαβεβαίωσιν υμών ότι εκ των υστέρων θα προβαίνατε εις την έγκρισιν και επισημοποίησιν του τετελεσμένου γεγονότος των γάμων μου, έρχομαι να πληροφορήσω υμάς περί της αποφάσεώς μου όπως προβώ, όλως ανεπισήμως, εις την τέλεσιν αυτών (…) ο γάμος μου μεθ’ Ελληνίδος κόρης θα υποκαύση την ελληνικήν φιλαυτίαν και θα ηχήση ευαρέστως εις την ελληνικήν ψυχήν.

»Εν τη πεποιθήσει επίσης ότι ουδόλως απομακρύνομαι των αισθημάτων, πεποιθήσεων και ΥΠΟΔΕΙΞΕΩΝ υμών επί του θέματος τούτου, παρακαλώ υμάς όπως ευαρεστούμενος δώσητε όπου δει, έαν κρίνετε τούτο αναγκαίον, τας υμετέρας οδηγίας».

Τον Νοέμβριο του 1919 ο βασιλιάς, πλέον, Αλέξανδρος παντρεύεται την Ασπασία Μάνου, κόρη του Συνταγματάρχη της Χωροφυλακής Πέτρου Μάνου.  Η τελετή δεν θυμίζει σε τιπότα γάμο βασιλικό. Ούτε πλήθος λαού, ούτε άλογα, ούτε άμαξες, ούτε ημίψυλα. Μόνοι παρόντες ο ιερέας που τελεί το μυστήριο και ο συγγραφέας και στενός φίλος του Βασιλιά Αλέξανδρου, Χρήστος Ζαλοκώστας.

Το άδικο τέλος

Ο γάμος όμως αυτός, που συντάραξε την Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα, θα διακοπεί βίαια πριν καλά καλά συμπληρωθεί ένας χρόνος. Στις 12 Οκτωβρίου του 1920 ο Αλέξανδρος πεθαίνει από σηψαιμία.

Λίγες ημέρες πριν, ο σκύλος του, Φρίτς, είχε εμπλακεί σε συμπλοκή με μία μαϊμού στους βασιλικούς κήπους του Τατοΐου. Ο Αλέξανδρος μεσολάβησε για να χωρίσει τα δύο ζώα και δέχθηκε δάγκωμα από τη μαϊμού στο πόδι. Η μόλυνση ήταν ραγδαία και οδήγησε τον Αλέξανδρο στον θάνατο.

Ο Αλέξανδρος πέθανε σε ηλικία μόλις 27 ετών. Πέντε μήνες αργότερα η Ασπασία Μάνου γέννησε την κόρη τους, πριγκίπισσα Αλεξάνδρα. Οι γονείς του Αλέξανδρου δεν αποδέχθηκαν ποτέ όχι μόνο τον γάμο του γιου τους με τη Μάνου αλλά ούτε και το ότι υπήρξε βασιλιάς.

Το αμάρτημά του, πέρα από τον γάμο του με μια κοινή θνητή ήταν ότι συνεργάστηκε με τον «σατανά» Ελευθέριο Βενιζέλο. Έτσι για τη βασιλική οικογένεια ο Αλέξανδρος δεν υπήρξε τίποτε περισσότερο από τοποτηρητής του θρόνου, γι’ αυτό και στο μνήμα του στο Τατόι, δεν αγαγράφεται η λέξη βασιλεύς, αλλά η λέξη βασιλόπαις (παιδί βασιλιά).