Περισσότερο από δύο χρόνια κράτησαν οι διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην ιστορική ανταλλαγή 26 κρατουμένων -μεταξύ των οποίων και δύο ανήλικοι- ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση.
Λίγο πριν τις επτά το πρωί (ώρα Ελλάδος) ο Τζο Μπάιντεν και η Κάμαλα Χάρις υποδέχτηκαν στην αεροπορική βάση Άντριους, κοντά στην Ουάσιγκτον, τους δημοσιογράφους της WSJ Έβαν Γκέρσκοβιτς και του RFE/RL Αλσού Κουρμάσεβα, καθώς και τον πρώην πεζοναύτη Πολ Γουίλαν, που έπεσαν δακρυσμένοι στην αγκαλιά των αγαπημένων τους προσώπων.
Οι Ρώσοι μετρούν μια νίκη λέει το δημοσίευμα του CNN. Η ανταλλαγή δεν μοιάζει με επεισόδιο βγαλμένο από κάποιο κατασκοπευτικό θρίλερ με ανταλλαγή κρατουμένων πάνω σε μια γέφυρα. Το Κρεμλίνο έβαλε ως ενέχυρο Αμερικανούς για να εξασφαλίσει την απελευθέρωση Ρώσων που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα του κράτους.
Μεταξύ αυτών που επιστρέφουν στη Ρωσία είναι καταδικασμένοι χάκερ και αρκετοί Ρώσοι υπήκοοι που κρατούνταν στη Δύση για κατασκοπεία. Το μεγαλύτερο έπαθλο για τη Ρωσία ήταν η επιστροφή του Βαντίμ Κρασίκοφ, ενός καταδικασμένου εκτελεστή, την απελευθέρωση του οποίου είχε ζητήσει δημοσίως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ο Κρασίκοφ καταδικάστηκε από γερμανικό δικαστήριο για τη δολοφονία του Zelimkhan «Tornike» Khangoshvili, ενός Τσετσένου γεωργιανής υπηκοότητας, το 2019 σε ένα πάρκο του Βερολίνου. Σε συνέντευξή του τον Φεβρουάριο στην προσωπικότητα των δεξιών μέσων ενημέρωσης Τάκερ Κάρλσον, ο Πούτιν περιέγραψε τον Κρασίκοφ ως «έναν άνθρωπο που, για πατριωτικούς λόγους, εξόντωσε έναν ληστή».
Τι σημαίνει η ανταλλαγή
Τι σηματοδοτεί όμως η ιστορική συμφωνία για τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση της Ρωσίας με τη Δύση;
Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 οι σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Ουάσινγκτον βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό. Οι διαπραγματεύσεις, όμως, που οδήγησαν στην ανταλλαγή της Πέμπτης (2/8) δείχνουν ότι οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των αξιωματούχων των ΗΠΑ και της Ρωσίας παραμένουν ανοιχτοί.
Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, λέει το CNN, ότι συζητιόταν μια ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ πολλών χωρών, που θα μπορούσε να απελευθερώσει τον ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι στις οποίες συμμετείχε ο Ρώσος ολιγάρχης Ρομάν Αμπράμοβιτς. Τις παρασκηνιακές προσπάθειες για την απελευθέρωση Ναβάλνι είχε υποστηρίξει και η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον. Υπενθυμίζουμε ότι ο Ναβάλνι είχε βρεθεί νεκρός στις 16 Φεβρουαρίου 2024 σε ρωσικό στρατόπεδο φυλακών στην Αρκτική.
Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται κορυφαίοι Αμερικανοί και Ρώσοι στρατηγοί κράτησαν ανοιχτές τις γραμμές επικοινωνίας περισσότερο για να μην οδηγηθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία σε ανοιχτή -ακούσια- σύγκρουση.
Ελάχιστα αλλάζουν στο γεωπολιτικό
Η ανταλλαγή των Αμερικανών με τα στελέχη της ρωσικής αντιπολίτευσης αποτελεί επίσης ένα είδος νίκης για το Κρεμλίνο.
Ακόμη και στη φυλακή, άτομα όπως ο Βλαντίμιρ Καρά-Μούρζα -ο οποίος εξέτιε μακρά ποινή για προδοσία- διατήρησαν το κύρος τους διεθνώς ως κρατούμενοι συνείδησης. Διαφωνούντες όπως η Ρωσίδα καλλιτέχνης Αλεξάνδρα Σκοτσίλενκο, η οποία καταδικάστηκε σε επτά χρόνια για μια διαμαρτυρία που περιελάμβανε την τοποθέτηση αντιπολεμικών μηνυμάτων σε ετικέτες τιμών σε ένα ρωσικό παντοπωλείο – έχουν αποκαλύψει τον παραλογισμό των δρακόντειων νόμων της Ρωσίας για τα μέσα ενημέρωσης εν καιρώ πολέμου.
Η ανταλλαγή, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, σημαίνει ότι αυτές οι αντιπολεμικές φωνές είναι εξόριστες και όχι απειλή για το σύστημα. Η απελευθέρωση των Ρώσων σημαίνει ότι το πολιτικό κλίμα της Ρωσίας δεν είναι λιγότερο καταπιεστικό.
Και από γεωπολιτική άποψη ελάχιστα πράγματα αλλάζουν. Μετά την ανταλλαγή των κρατουμένων η Δύση θα εξακολουθεί να έχει να αντιμετωπίσει μια ρωσική ηγεσία που έχει καταστήσει σαφές ποιες είναι οι προτεραιότητές της: η προστασία των συμφερόντων του κράτους ασφαλείας και η διατήρηση μιας πορείας ανοιχτής εχθρότητας προς τη Δύση.
Η Ρωσία φροντίζει τους δικούς της
Με την απελευθέρωση του Κρασίκοφ και άλλων κατηγορουμένων για κατασκοπεία η Ρωσία φαίνεται ότι στέλνει το εξής μήνυμα: «Αν δουλέψεις για εμάς, θα ανταμειφθείς και στο τέλος θα σε προστατέψουμε. Αν μας προδώσεις δεν θα το ξεχάσουμε».
- Viktor Bout
Η περίπτωση του Viktor Bout, του Ρώσου που ανταλλάχθηκε το 2022 με τη σταρ του μπάσκετ Brittney Griner είναι ένα τέτοιο μήνυμα της Ρωσίας. Ο Bout ήταν από καιρό ύποπτος για δεσμούς με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Περιγράφεται από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ως «ένας από τους πιο παραγωγικούς εμπόρους όπλων στον κόσμο» – και η έμπνευση για τον αντιήρωα της χολιγουντιανής ταινίας Lord of War.
Μετά την επιστροφή του στη Ρωσία, ο Bout βρήκε θέση στην πολιτική, έδινε συχνά συνεντεύξεις και εμφανίστηκε ακόμα και στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης, το αγαπημένο ετήσιο talk-shop του Πούτιν και της ρωσικής ελίτ.
- Άννα Τσάπμαν
Η Άννα Τσάπμαν, μία από τους 10 Ρώσους πράκτορες που απελάθηκαν από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της ανταλλαγής κρατουμένων το 2010, επίσης τιμήθηκε κατά την επιστροφή της στη Ρωσία. Εκλέχθηκε σε ένα φιλοκυβερνητικό συμβούλιο και λάνσαρε τη δική της σειρά ρούχων.
Η Τσάπμαν και άλλοι εννέα λεγόμενοι «λαθρομετανάστες» ανταλλάχθηκαν με τέσσερα άτομα, συμπεριλαμβανομένου του πρώην αξιωματικού της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών Σεργκέι Σκριπάλ, ο οποίος είχε καταδικαστεί για κατασκοπεία υπέρ του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ο Σκριπάλ και η κόρη του Γιούλια επέζησαν της δηλητηρίασης με τον νευροπαραλυτικό παράγοντα Novichok στην αγγλική καθεδρική πόλη Σάλσμπερι το 2018. Η Βρετανία κατηγόρησε τη Ρωσία για τη δηλητηρίαση και η Ρωσία αρνήθηκε σθεναρά την εμπλοκή της στην υπόθεση, αν και ο Πούτιν αναφερόταν στον Σκριπάλ ως «κάθαρμα» και «προδότη», με την περιφρόνησή του να δηλώνει ότι πήρε ό,τι του άξιζε.
- Αντρέι Λουγκοβόι
Το… μακρύ χέρι του Κρεμλίνου φάνηκε επίσης στη δηλητηρίαση του Αλεξάντερ Λιτβινένκο το 2006, ενός πρώην Ρώσου πράκτορα που μετατράπηκε σε πληροφοριοδότη.
Τόσο μια βρετανική έρευνα του 2016 όσο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι δύο άνδρες που φέρονται να δηλητηρίασαν τον Λιτβινένκο -ο πρώην υπάλληλος της KGB και της FSB Αντρέι Λουγκοβόι και ο πρώην αξιωματικός του ρωσικού στρατού Ντμίτρι Κοβτούν -ενεργούσαν για λογαριασμό του ρωσικού κράτους.
Ο Λουγκοβόι κέρδισε μια έδρα στο ρωσικό κοινοβούλιο και το 2015 τιμήθηκε από τον Πούτιν.
Αυτό το μοτίβο ενισχύει το μήνυμα της Ρωσίας σε όσους εργάζονται για το ρωσικό κράτος – και ιδιαίτερα για τον τεράστιο μηχανισμό ασφαλείας και πληροφοριών του – ότι η Ρωσία φροντίζει τους δικούς της. Ο Πούτιν, άλλωστε, είναι απόφοιτος των μυστικών υπηρεσιών και γνωρίζει τον κώδικα τιμής που είναι ιδιόμορφος στον κόσμο της ρωσικής κατασκοπείας.
Οι κρατούμενοι που ανταλλάχθηκαν
Τρεις Αμερικανοί πολίτες και ένας μόνιμος κάτοικος των ΗΠΑ: ο δημοσιογράφος της Wall Street Journal, Έβαν Γκερσκόβιτς, ο πρώην Αμερικανός πεζοναύτης Πολ Γουίλαν, η Ρωσοαμερικανίδα δημοσιογράφο Αλσού Κουρμάσεβα και ο αντιφρονούντας Βλαντίμιρ Καρά-Μούρζα.
12 Γερμανοί υπήκοοι και Ρώσοι πολιτικοί κρατούμενοι: Ντίτερ Βορονίν, Κεβιν Λικ, Ρίκο Κρίγκερ, Πάτρικ Σόμπελ, Χέρμαν Μόιζες, Ιλιά Γιάσιν, Λίλια Τσανίσεβα, Ξένια Φαντέγεβα, Βαντίμ Οστάνιν, Αντρεϊ Πιροβάροφ, Ολεγκ Ορλόφ και Σάσα Σκοσιλένκο.
Οκτώ κρατούμενοι που επαναπατρίζονται στη Ρωσία: Βαντίμ Κρασίκοφ (από τη Γερμανία), Αρτέμ Βικτόροβιτς Ντούλτσεφ (από τη Σλοβενία), Αννα Βαλέρεβνα Ντούλτσεβα (από τη Σλοβενία), Μιχαήλ Βαλιέρεβιτς (από τη Νορβηγία), Πάβελ Αλεξέγιεβιτς Ρούμπτσοφ (από την Πολωνία), Ρόμαν Σελέζνεφ (από τις ΗΠΑ), Βλαντισλάβ Κλιούσιν (από τις ΗΠΑ) και Βαντίμ Κονοστσένοκ (από τις ΗΠΑ).
Τη λίστα των 26 συμπληρώνουν δύο ανήλικοι που δεν θεωρούνταν κρατούμενοι.
