«Παρότι το Ιράν θα απαντήσει στη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγια, θα προσπαθήσει να αποφύγει μια ολοκληρωτική αντιπαράθεση», εκτιμά ο δρ. Βίτο Μορίσκο, ερευνητής για την πολιτική της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ (Ηνωμένο Βασίλειο) και στο Αυστριακό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.
Παράλληλα, η δολοφονία του Χανίγια στη βόρεια Τεχεράνη, όπου διέμενε αφού παρέστη στην ορκωμοσία του ιρανού προέδρου, Μασούντ Πεζεσκιάν, μπορεί να πυροδοτήσει «εσωτερικές εντάσεις» στη χώρα.
«Το επεισόδιο συνιστά ακόμη ένα σημαντικό πλήγμα για τις υπηρεσίες πληροφοριών της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι οποίες απέτυχαν επανειλημμένως να αποτρέψουν δολιοφθορές και δολοφονίες επί ιρανικού εδάφους», τονίζει.
«Ορισμένοι ιρανοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι οι μυστικές υπηρεσίες τους έχουν επενδύσει σε εγχώριες “απειλές”, καταστέλλοντας την κοινωνία των πολιτών, συλλαμβάνοντας και φυλακίζοντας αντιφρονούντες, αντί να προστατεύουν τη χώρα από εξωτερικές απειλές. Είναι επιτακτική ανάγκη για το Ιράν να μην περιέλθει σε αποτρεπτικό έλλειμμα, σε σχέση με το Ισραήλ».
«Ο νέος πρόεδρος πρέπει να ακολουθήσει τη γραμμή των σκληροπυρηνικών»
Πώς αναμένεται επομένως να απαντήσει το Ιράν στη δολοφονία του Χανίγια;
«Τον Απρίλιο, μετά τη δολοφονία ανώτερων αξιωματούχων των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης στη Δαμασκό από το Ισραήλ, το Ιράν αποφάσισε ότι έπρεπε να απαντήσει άμεσα. Στην περίπτωση του Χανίγια, όμως, δεν πρόκειται για τη δολοφονία ιρανού αξιωματούχου. Το ερώτημα είναι αν θα απαντήσει το Ιράν άμεσα ή θα αφήσει τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς να αναλάβουν την αντεπίθεση. Το βέβαιο είναι ότι το Ιράν δίνει προτεραιότητα στη σταθερότητα του καθεστώτος του».
Αυτό σημαίνει περιορισμένα, μικρής κλίμακας αντίποινα;
«Σημαίνει ότι είναι απίθανο να ξεκινήσει το Ιράν μια ολοκληρωτική αντιπαράθεση. Και για έναν επιπρόσθετο λόγο: προσβλέπει στην αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή. Το τελευταίο πράγμα που επιθυμεί είναι να προκαλέσει έναν ευρύτερο περιφερειακό πόλεμο, με τον κίνδυνο άμεσης στρατιωτικής αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Ιράν».
Πέραν των «εσωτερικών εντάσεων» που αναφέρατε για την αποτυχία των υπηρεσιών πληροφοριών να προλάβουν τη δολοφονία ενός καλά φυλασσόμενου επισκέπτη, υπάρχει η πιθανότητα μιας εσωτερικής πολιτικής σύγκρουσης;
«Ο Πεζεσκιάν ξεκινά την θητεία του με ένα σοβαρό περιστατικό που προκαλεί αμηχανία και ένα ζήτημα ασφαλείας που τον αναγκάζει να πάρει σκληρή θέση έναντι του Ισραήλ και των ΗΠΑ. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, θα χάσει τα μετριοπαθή όρια που ήλπιζε να τηρήσει. Ο νέος πρόεδρος πρέπει να ακολουθήσει τη γραμμή των σκληροπυρηνικών, που θέλουν να εκδικηθούν με αντίποινα.
Τελικά, ο ανώτατος ηγέτης εκείνος που θα αποφασίσει ποια απάντηση θα δοθεί στο Ισραήλ. Ο Πεζεσκιάν πιθανώς θα αποφασίσει απλώς να ευθυγραμμιστεί με τις επιλογές των Φρουρών της Επανάστασης, διαφορετικά αυτομάτως θα απομονωθεί».
«Ο Πεζεσκιάν δεν θα μπορέσει να αντιστρέψει ό,τι ισχύει»
Μπορεί να βρισκόμαστε στα πρόθυρα ενός περιφερειακού πολέμου;
«Παρά την πρόθεση της Τεχεράνης να τον αποφύγει, ο πρωταρχικός κίνδυνος σήμερα είναι το ζήτημα των λανθασμένων υπολογισμών. Οι Φρουροί της Επανάστασης και η ιρανική πολιτική ηγεσία πρέπει να είναι σε θέση να αντεπιτεθούν, να διατηρήσουν την εξουσία τους και, ταυτόχρονα, να αποφύγουν τον παραλογισμό που θα μπορούσε να επηρεάσει τη λήψη των αποφάσεών τους».
Ο Πεζεσκιάν έχει περιθώρια ελιγμών;
«Εκ πρώτης όψεως, η εκλογή του Πεζεσκιάν μπορεί να εμφανιστεί ως ένα είδος ανέμου αλλαγής και έκφρασης του αντικαθεστωτικού εκλογικού σώματος. Αν και αυτό σίγουρα συνέβαλε στη νίκη του, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη.
Παρά τις καλές του προθέσεις, ο Πεζεσκιάν δεν θα μπορέσει να αντιστρέψει ό,τι ισχύει, ούτε θα επιφέρει δραστικές αλλαγές. Ακόμη και η αποτροπή μιας περιφερειακής σύγκρουσης είναι πολύ πέρα από τις εξουσίες του».
Ο νέος πρόεδρος δεσμεύτηκε προεκλογικά να επανασυνδεθεί με τις ΗΠΑ για να διαπραγματευτεί τον τερματισμό της πυρηνικής αντιπαράθεσης του Ιράν με τη Δύση.
«Και επίσης, να εξασφαλίσει ελάφρυνση των κυρώσεων για να βοηθήσει την οικονομία και να συνεχίσει την προσέγγιση του προκατόχου του με τη Σαουδική Αραβία και άλλες αραβικές χώρες.
Ο Πεζεσκιάν δήλωσε ότι είναι αδύνατο να επιτευχθεί οικονομική ανάπτυξη χωρίς άνοιγμα των ιρανικών συνόρων σε περιφερειακούς και διεθνείς εταίρους. Για παράδειγμα, υπογράμμισε τη σημασία της προσχώρησης στην παγκόσμια Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης (FAFT) για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας με σκοπό την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.
Το Ιράν προσπάθησε να παρακάμψει τις κυρώσεις δίνοντας προτεραιότητα στην κινεζική αγορά, αλλά, ενώ πριν την κατάρρευση της πυρηνικής συμφωνίας το Ιράν εξήγαγε δύο εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου ημερησίως, σήμερα φτάνει μόνο το 1,4 εκατ.. Ο Πεζεσκιάν έχει όντως υιοθετήσει μια λιγότερο συγκρουσιακή στάση στην εξωτερική πολιτική από τους συντηρητικούς αντιπάλους του. Σύμφωνα με τον ίδιο, εξωτερική πολιτική σημαίνει αλληλεπίδραση, οικονομική ανάπτυξη και δέσμευση».
«Γάμος ευκαιρίες οι σχέσεις Ιράν – Χαμάς»
Θα μπορέσει η λιγότερο συγκρουσιακή στάση με τη Δύση να γίνει πράξη;
«Καταρχάς, ενώ υιοθετούνται λιγότερο συγκρουσιακοί τόνοι προς τη Δύση, η Ρωσία και η Κίνα θα παραμείνουν βασικοί στρατηγικοί εταίροι. Ο πρόεδρος έχει περιορισμένο λόγο για την εξωτερική πολιτική του Ιράν. Το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (SNSC) είναι το αρμόδιο όργανο για την εξωτερική πολιτική και την εθνική ασφάλεια. Ο πρόεδρος μπορεί να επηρεάσει τις συζητήσεις, αλλά είναι μόνο ένα από τα 12 μόνιμα μέλη.
Ο σκληροπυρηνικός αντίπαλός του στις εκλογές, για παράδειγμα, λειτουργεί ως εκπρόσωπος του ανώτατου ηγέτη στο συμβούλιο. Τελικά, οι αποφάσεις του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας πρέπει να εγκριθούν από τον ανώτατο ηγέτη, τον αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Έχοντας επίγνωση αυτής της δυναμικής, ο Πεζεσκιάν δεν υποσχέθηκε δραματικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική ή στην πολιτική ασφάλειας».
Τα μέλη του «άξονα της αντίστασης» είναι ιρανοί πληρεξούσιοι υποτελείς στην Τεχεράνη;
«Στην πραγματικότητα επωφελούνται από έναν βαθμό αυτονομίας και αποκέντρωσης, όσον αφορά στη λήψη αποφάσεων.
Για παράδειγμα, οι σχέσεις μεταξύ του Ιράν και της Χαμάς είναι ένας ‘γάμος ευκαιρίας’, όπως αποδεικνύεται από την απόφαση της Χαμάς να διακόψει τις σχέσεις με την Τεχεράνη το 2011, στη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, καθώς από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου που αιφνιδίασε το Ιράν. Η Χεζμπολάχ, τέλος, λειτουργεί αυτόνομα στον Λίβανο εναντίον του Ισραήλ».
