Ένα πρωί, η Τζ. ήρθε μόνη στο Πολυϊατρείο των Γιατρών του Κόσμου στην Αθήνα αναζητώντας στέγη. Ένα κορίτσι 22 χρόνων με ημιπληγία στη δεξιά πλευρά, μια αναπηρία που οριακά της επέτρεπε να ισορροπεί. Ήταν φανερά καταβεβλημένη και πολύ επιφυλακτική. Το κέντρο γυναικών “A Step Forward” υποδέχτηκε μια γυναίκα τραυματισμένη, που αδυνατούσε να εμπιστευτεί τους ανθρώπους και να πιστέψει στην προσφερόμενη βοήθεια.
Η διαδρομή της Τζ. από τη μικρή επαρχία της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό από όπου κατάγεται μέχρι την Αθήνα, ήταν εφιαλτική. Ορφανή από την ηλικία των 7 ετών, την πήρε υπό την “προστασία” του συγγενικό πρόσωπο το οποίο την εκμεταλλεύτηκε σεξουαλικά. Έζησε φυλακισμένη και υπέστη αλλεπάλληλες μορφές κακοποίησης και βασανιστηρίων για περισσότερο από 10 χρόνια. Η χρόνια σεξουαλική εκμετάλλευση οδήγησε την Τζ. σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, κυοφόρησε και έφερε στον κόσμο δύο παιδιά, τα οποία της τα πήραν.
Στα 17 την αποδεσμεύουν από το κύκλωμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών, ανακοινώνοντάς της πως έπρεπε να ταξιδέψει για την Τουρκία. Η Τζ. νομίζει τότε πως ο εφιάλτης θα τελειώσει, φτάνοντας όμως στην Τουρκία ο διακινητής της την “παρέδωσε” σε ένα νέο δίκτυο εμπορίας ανθρώπων (human trafficking). Για περίπου τέσσερα χρόνια, είναι σε ασταμάτητη καταναγκαστική σεξεργασία, έρχεται σε επαφή μόνο με ανθρώπους από το κύκλωμα και το δίκτυό τους. Οι traffickers τής κρατούν τα χαρτιά, δεν έχει οδό διαφυγής.
Ώσπου μια μέρα, καθώς οι δουλέμποροι τη μετέφεραν σε “δουλειά”, αποπειράται να αποδράσει. Και τότε υπόκειται σε νέο κύκλο βασανιστηρίων. Την οδηγούν στην κινητική αναπηρία. Λίγες εβδομάδες μετά η Τζ. φτάνει στην Ελλάδα και μέσω ομοεθνών της προσήλθε στο Ανοιχτό Πολυϊατρείο των Γιατρών του Κόσμου.
©ΓτΚ-Ελλάδας – A Step Forward
Η ομάδα των Γιατρών του Κόσμου της παρείχε την απαιτούμενη φροντίδα υγείας και ανέλαβε την αποκατάστασή της με παροχή υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, φυσιοθεραπείας και στεγαστικής μέριμνας. Σταδιακά η υγεία της παρουσίασε σημαντική βελτίωση.
“Το βλέπεις αυτό;” είπε μια μέρα σε μία από τις συνεδρίες με την κοινωνική λειτουργό, δείχνοντας τη δεξιά πλευρά του σώματός της: “Είναι η ποινή γιατί προσπάθησα να φύγω. Με γροθιές και κλωτσιές μου το έκαναν αυτό. Με άφησαν μισή. Γι’ αυτούς υπήρχα μόνο για να με εκμεταλλεύονται. Εφόσον δεν τους ήμουν χρήσιμη, με απελευθέρωσαν. Με άφησαν λιπόθυμη στη μέση ενός δρόμου, ίσως και να νόμιζαν πως ήμουν πεθαμένη, πάντως έφυγαν και εύχομαι να μην τους ξανασυναντήσω ποτέ”.
Η Τζ. σήμερα είναι ελεύθερη και έχει εργασία χάρη στις δεξιότητες που απέκτησε κατά τη διαμονή της στο Κέντρο “Α Step Forward”. Παράλληλα βοηθάει γυναίκες με τραυματικές εμπειρίες ανάλογες με τις δικές της να βρουν τη δύναμη να σταθούν στα πόδια τους, όπως μπόρεσε και εκείνη. Η ιστορία της καταμαρτυρά τη σύγχρονη δουλεία, που εξακολουθεί να κρατά δέσμια πολλά παιδιά και άλλα νεαρά άτομα από τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής και όχι μόνο.
©ΓτΚ-Ελλάδας – A Step Forward
Τα Ηνωμένα Εθνη έχουν αφιερώσει τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα κατά της Εμπορίας Ανθρώπων στα παιδιά–θύματα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία τους για το 2023, άλλωστε, ο αριθμός των υποχρεωτικά εκτοπισμένων λόγω πολέμων, διωγμών, βία αλλά και φυσικών καταστροφών σημείωσε μεγάλη άνοδο και, όπως αναφέρουν από τους Γιατρούς του Κόσμου, «όσο περισσότερο αυξάνεται η αναγκαστική μετανάστευση, όσο περισσότερο το φαινόμενο διογκώνεται, τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος εκμετάλλευσης και θυματοποίησης, τόσο εντείνεται και το trafficking, με πλέον ευάλωτους σε αυτό πληθυσμούς τα παιδιά και τις γυναίκες».
Τα θύματα του trafficking στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο
Σε παγκόσμιο επίπεδο και σε ό,τι αφορά στις μορφές εκμετάλλευσης οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν το υψηλότερο ποσοστό των θυμάτων εμπορίας με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Σχεδόν τα 2/3 των θυμάτων εμπορίας με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση που εντοπίζονται παγκοσμίως είναι γυναίκες και ένα 27% είναι κορίτσια. Επιπλέον, ποσοστό 9% των εντοπισμένων θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι άντρες, συμπεριλαμβανομένων των αγοριών θυμάτων.
Η σχετική έρευνα των Ηνωμένων Εθνών για το 2022 (GLOBAL REPORT ON TRAFFICKING IN PERSONS 2022 – UNODC) έδειξε ότι οι γυναίκες και τα παιδιά υφίστανται μεγαλύτερη βία στα χέρια των διακινητών. Η ανάλυση των δικαστικών υποθέσεων φέρνει στο φως ότι οι γυναίκες θύματα υποβάλλονται σε σωματική ή ακραία βία από τους διακινητές σε ποσοστό τριπλάσιο από το αντίστοιχο των ανδρών.
Στην Ελλάδα, η Έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για την Προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (ΕΜΑ- ΕΚΚΑ) για το 2023, αναφέρει ότι οι 449 νέες περιπτώσεις (εκ του συνόλου 533) που καταγράφηκαν στον Μηχανισμό αφορούν γυναίκες και κορίτσια και 84 άντρες και αγόρια. Στοιχεία που επιβεβαιώνουν την έμφυλη διάσταση του φαινομένου, σε αντιστοιχία με την εικόνα που αποτυπώνεται και σε παγκόσμιο επίπεδο.
©ΓτΚ-Ελλάδας – A Step Forward
Αναφορικά με την ελληνική επικράτεια, σύμφωνα με την έκθεση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) για το 2023, αξίζει να αναφερθεί ότι 25 περιπτώσεις αφορούν θύματα της εκτεταμένης δράσης κυκλώματος παράνομης αφαίρεσης ωαρίων και εκμετάλλευσης της παρένθετης κύησης, τα οποία εντοπίσθηκαν και διασώθηκαν ενώ τελούσαν υπό εκμετάλλευση. Τα εν λόγω θύματα, στην πλειοψηφία τους, προέρχονταν από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Ως ανερχόμενη τάση καταγράφηκε και η χρήση της τεχνολογίας από τους δράστες, κυρίως κατά το στάδιο της στρατολόγησης, δηλαδή της αρχικής προσέγγισης των θυμάτων, με σχετική μνεία σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το Instagram, ενώ αναφέρθηκαν περιπτώσεις πορνογραφίας ανηλίκων, όπου κατά το στάδιο της εκμετάλλευσης χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά ηλεκτρονικά μέσα για τη δημιουργία, διάδοση ή και κατοχή του σχετικού υλικού.
Το Κέντρο “A Step Forward”
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς (ΕΜΑ), το 2023 στην Ελλάδα συνολικά 249 ενήλικες (242 γυναίκες + 7 άντρες) και 24 παιδιά (23 κορίτσια + 1 αγόρι) υπήρξαν θύματα εμπορίας ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση, με το trafficking που έλαβε χώρα αποκλειστικά στην Ελλάδα να περιλαμβάνει 83 γυναίκες.
«Οι καταγραφόμενοι αριθμοί δεν αποτυπώνουν ωστόσο την πραγματική έκταση του φαινομένου, καθώς έχουμε σε μεγάλο βαθμό να κάνουμε με συγκαλυμμένα (hidden) θύματα, ειδικά στους κόλπους του προσφυγικού-μεταναστευτικού πληθυσμού, που συχνά φοβούνται και ακόμα πιο συχνά δεν έχουν καν την ευκαιρία να αποκαλύψουν το πρόβλημά τους», αναφέρει η πρόεδρος των Γιατρών του Κόσμου Χαρά Τζιουβάρα.
Η ίδια προσθέτει: «Είναι χαρακτηριστικό ότι, μέσα στο 2023, από τα συνολικά 470 ενήλικα και 108 ανήλικα θύματα όποιας μορφής εμπορίας ανθρώπων (σεξουαλική, εργασιακή, δουλεία, αφαίρεση οργάνων κ.ά.) που καταγράφει ο ΕΜΑ, υπόψη των αρχών (από την απλή δήλωση στην Αστυνομία έως την εκδίκαση) ήταν μόλις 99. Στην ουσία, τη διετία 2013-2014 το ΕΚΚΑ από κοινού με Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών ανέπτυξε έναν πιο ευαίσθητο μηχανισμό για περιπτώσεις που δεν μπορούν να απευθυνθούν άμεσα στις διωκτικές αρχές».
Χαρά Τζιουβάρα – Πρόεδρος Γιατροί του Κόσμου
Για την κατάσταση στην Ελλάδα, η πρόεδρος των Γιατρών του Κόσμου τονίζει: «Οι αιτούσες άσυλο και τα παιδιά είναι πληθυσμιακές ομάδες περισσότερο ευάλωτες στον κίνδυνο εκμετάλλευσης, τόσο λόγω του κοινωνικοοικονομικού τους υποβάθρου όσο και εξαιτίας της μεγάλης αβεβαιότητας αναφορικά με το καθεστώς παραμονής τους στη χώρα». Παράλληλα εξηγεί ότι το Ανοικτό Κέντρο Διαμονής “A Step Forward” που λειτουργούν οι Γιατροί του Κόσμου, έρχεται να καλύψει τα ελλείμματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο κρατικός τομέας παρέχοντας στέγη σε γυναίκες και παιδιά με πολλαπλή ευαλωτότητα που τους καθιστά πιο εκτεθειμένους σε κίνδυνο εκμετάλλευσης.
«Μέσω της δομής», όπως λέει η κ. Τζιουβάρα, «πραγματοποιείται μια ολιστική παρέμβαση προς τις εξυπηρετούμενες γυναίκες και τα παιδιά τους. Αναγνωρίζοντας τις ανάγκες μέσω ενός ολοκληρωμένου μοντέλου διαχείρισης περίπτωσης που ενέχει συνέργεια κοινωνικών λειτουργών, συμβούλων ψυχικής υγείας, δικηγόρου, εκπαιδευτικού και διαμεσολαβητών, από τα μέσα του 2020 έως και τη λήξη του 2023 οι Γιατροί του Κόσμου εξυπηρέτησαν συνολικά 277 άτομα, εκ των οποίων 162 γυναίκες και 115 παιδιά».
Ο νέος κύκλος λειτουργίας του “A Step Forward” ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2024 σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και με τη Γραμματεία Μετανάστευσης της Ελβετίας.
Από την πλευρά του κρατικού τομέα, ο Γενικός Γραμματέας Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας, Ηρακλής Μοσκώφ, σημειώνει: «Υποστηρίζουμε ένα νέο εθνικό σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της εκμετάλλευσης και της εμπορίας ανθρώπων, δίνοντας έμφαση στις συνέργειες της οργανωμένης Πολιτείας και της Κοινωνίας των Πολιτών.
Έχουμε πλήρη επίγνωση ότι η δουλειά μας για να είναι αποτελεσματική πρέπει να κινείται σε δύο επίπεδα: στην παροχή άμεσης υποστήριξης στα θύματα και τα ευάλωτα άτομα, αλλά και στον βέλτιστο συντονισμό με όλα τα συναρμόδια υπουργεία για τη βελτίωση της απόκρισης της Πολιτείας στην κάλυψη των αναγκών τους, για την καταπολέμηση των έμφυλων διακρίσεων, της έμφυλης βίας και της εμπορίας ανθρώπων, αλλά και για την αποτελεσματική δίωξη και τιμώρηση των δραστών».
Ηρακλής Μοσκώφ
Παράγοντες όπως η φτώχεια και η έλλειψη υποστηρικτικού δικτύου αυξάνουν αποδεδειγμένα τον κίνδυνο εξαπάτησης γυναικών και παιδιών.
Τα επίσημα στοιχεία καταγράφουν επίσης πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες το ενήλικο θύμα απέδρασε μόνο του, ωστόσο, κάθε άλλο παρά αμελητέος είναι ο μεγάλος αριθμός παιδιών αλλά και ενηλίκων θυμάτων που απέδρασαν με τη βοήθεια τρίτου.
Το γεγονός αυτό «καταδεικνύει την ανάγκη συνέχισης αλλά και εντατικοποίησης των προσπαθειών ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης για το ζήτημα, αφού οι πολίτες μπορεί να συμβάλουν καταλυτικά ακόμη και στον εντοπισμό ενός θύματος», καταγράφει η ετήσια έκθεση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σημαντική ήταν και η παρέμβαση των Αρχών στην απελευθέρωση τόσο ενήλικων όσο παιδιών θυμάτων από την κατάσταση εμπορίας, γεγονός το οποίο συνδέεται με την αποδόμηση εγκληματικών οργανώσεων από την ΕΛ.ΑΣ., εντός του 2023,
αλλά και τη σύλληψη μεμονωμένων δραστών.
Δομές όπως αυτή του “A Step Forward” που εφαρμόζουν καλές πρακτικές για την υποδοχή και την ένταξη των θυμάτων στην ελληνική κοινωνία, με υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής βοήθειας και συμβουλευτική, ψυχολογική υποστήριξη καθώς και δημιουργική απασχόληση,αλλά και νομική πληροφόρηση, αποτελούν όχι μόνο ένα σημαντικό βήμα για την προάσπιση των δικαιωμάτων των θυμάτων, αλλά και δίνουν ελπίδα για νέες πρωτοβουλίες στο μέλλον.
