Νέλσον Μαντέλα: H ζωή του παγκόσμιου αντιρατσιστικού συμβόλου

Στις 18 Ιουλίου του 1918, γεννιέται στην Τράνσκεϊ της Νότιας Αφρικής ο Νέλσον Μαντέλα. Ο άνθρωπος που μέσα από αγώνες δεκαετιών ενάντια στο Απαρτχάιντ, τον πιο ρατσιστικό και απάνθρωπο θεσμό διαχωρισμού μεταξύ λευκών και μαύρων, και ύστερα από πολυετή φυλάκιση θα γινόταν τελικά ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας του και παγκόσμιο σύμβολο κατά του ρατσισμού.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Ιανουαρίου 1991 φιλοξενεί μία ιστορική συνάντηση, αυτήν του Νέλσον Μαντέλα με τον σπουδαίο αμερικανό θεατρικό συγγραφέα, Άρθουρ Μίλερ.

Ο Μίλερ για τον Μαντέλα

Οι δυο τους συναντήθηκαν στις ΗΠΑ λίγο μετά την αποφυλάκιση του Μαντέλα και ο Μίλερ μάς δίνει με το άρθρο του, το πορτρέτο του νοτιοαφρικανού ηγέτη. Γράφει, λοιπόν, ο Μίλερ:

«Αυτό που κυρίως με εντυπωσίασε στον Νέλσον Μαντέλα είναι το γεγονός ότι στην πρώτη του δημόσια εμφάνιση στην Αμερική το περασμένο καλοκαίρι δεν είχε ούτε ίχνος πικρίας.

»Μετά από 27 χρόνια με τη μύτη κολλημένη στα κάγκελα δεν έδειξε να νοιάζεται καθόλου να εξαπολύσει κατάρες εναντίον των λευκών που τον είχαν βάλει εκεί μέσα γιατί έκανε το έγκλημα να ζητήσει δικαίωμα ψήφου σε μια χώρα όπου οι δικοί του υπερισχύουν αριθμητικά των λευκών σε αναλογία ενός προς δέκα.

»Η συνολική ωστόσο εκτίμηση που απολαμβάνει αυτή τη στιγμή ο Μαντέλα φαντάζει κάπως ύποπτη, δεδομένου ότι ένας τίμιος άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να ευχαριστεί όλο τον κόσμο όταν διατυπώνει τις θέσεις του.

»Ας μην ξεχνάμε στο κάτω-κάτω ότι – παρ’ όλη τη γλυκύτητα και τη γοητεία που εκπέμπει – ο Μαντέλα δεν παύει να είναι ο άνθρωπος που κάποτε οργάνωσε το ένοπλο αντάρτικο του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου.

»Παρακολουθώντας τον όμως από κάποια απόσταση σ’ αυτή την πρώτη του αμερικανική εμφάνιση, διέκρινα μιαν εκπληκτική ειλικρίνεια στην επίμονή του άρνηση να κονιορτοποιήσει την ιστορία της χώρας του προκειμένου να την κάνει αρεστή στα αμερικανικά γούστα.

»Είπε, για παράδειγμα, ότι οι κομμουνιστές ήταν οι πρώτοι λευκοί που διατέθηκαν ευνοϊκά απέναντι στο κίνημά του, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής τους. Είπε ακόμη, χωρίς να παραμελεί να ασκήσει οξεία κριτική στην πολιτική του Ισραήλ, ότι το 90% των πρώτων υποστηρικτών του ήταν Εβραίοι.

Ακτιβισμός και αποδράσεις

Διαβάζοντας κανείς το άρθρο του Μάθιου Πάρις, των TIMES, όπως αυτό αναδημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» της 8ης Μαΐου 1994, χρονιά κατά την οποία ο Μαντέλα εκλέγεται πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, αντιλαμβάνεται ότι η ζωή του Νοτιοαφρικανού ακτιβιστή και πολιτικού ήταν μια σειρά από αποδράσεις και κρατήσεις.

Η πρώτη απόδραση

«Η πρώτη απόδραση του Μαντέλα ήταν και η πιο σημαντική»,γράφει ο Parris. «Ήταν τότε που το έσκασε από το σπίτι του για να γλιτώσει από έναν προσυμφωνημένο γάμο. Ο πατέρας του Μαντέλα ήταν αρχηγός της μικρής και μειονοτικής φυλής Θέμπου και είχε πεθάνει όταν ο Νέλσον ήταν 12 ετών, αλλά το γεγονός αυτό δεν άλλαξε σε τίποτε την προδιαγεγραμμένη πορεία ενός παιδιού που γεννήθηκε μέσα σε αριστοκρατική οικογένεια.

»Το μέλλον του στην περιοχή του Τρανσκέι, όπου ζούσε η οικογένεια Μαντέλα, ήταν εξασφαλισμένο. Σύμφωνα με διηγήσεις, ο Μαντέλα ανατράφηκε για να γίνει ο μετρημένος, ευγενικός και αξιοπρεπής άνδρας που γνωρίζουμε. Ανέκαθεν ξεχώριζε μέσα από το πλήθος. Ίσως τα πλεονεκτήματα της γέννησης και της ανατροφής του τού προσέδωσαν από την αρχή τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη που χρειάστηκε αργότερα.

«Αυτοεξόριστος»

Συμπληρώνοντας τη δεύτερή του δεκαετία ο Μαντέλα παίρνει μια καθοριστική για την εξέλιξη της ζωής του απόφαση: ουσιαστικά αυτοεξορίζεται, αποκόβοντας εαυτόν από τη φυλή του και από την πορεία που είχε προδιαγραφεί για εκείνον από την οικογένειά του.

«Ο Μαντέλα ήταν αποφασισμένος να προχωρήσει. Μόλις έκλεισε τα 22 του χρόνια γύρισε την πλάτη του στη φυλή του. Η πρόωρη και πλήρης απομάκρυνσή του από το περιβάλλον της φυλής αποτελεί κλειδί για την πανεθνική αναγνώρισή του.

Ο μέντορας

»Ο Γουόλτερ Σιζούλου ήταν εκείνος που δημιούργησε τον Μαντέλα. Χωρίς αυτόν ο Μαντέλα ίσως να μην είχε καν ξεκινήσει. Κατά τη διάρκεια της της δεκαετίας του ’40 και του ’50 ο Σιζούλου μαζί με τον Μαντέλα δούλεψαν σκληρά και αναδείχθηκαν μέσα από στο Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (σ.σ. Το πολιτικό κόμμα ANC που ιδρύθηκε το 1912 από εκπροσώπους του πνεύματος, της εκκλησίας και του λαού με στόχο την κατάκτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους τους κατοίκους της Ν. Αφρικής).

»O Μαντέλα συνέβαλε στην ίδρυση της νεολαίας του κόμματος και αργότερα έγινε πρόεδρός της και Σιζούλου έγινε γενικός γραμματέας του ΕΑΚ. (…) Λέγεται ότι εκείνη την εποχή, αν και πεπεισμένος πως οι μαύροι πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους, [ο Μαντέλα] δεν είχε ακόμη πεισθεί για την ανάγκη συνεργασίας με τις άλλες φυλές. Ο Σιζούλου τον έπεισε γι’ αυτό.

»Όσον αφορά τις πρώιμες ιδεολογικές αποκλίσεις του Μαντέλα, δεν ευσταθούν οι ισχυρισμοί των δεξιών ότι υπήρξε κομμουνιστής. Από όλα τα στοιχεία προκύπτει ότι ο Μαντέλα ουδέποτε ενδιαφέρθηκε για τα οικονομικά ζητήματα. Είχε δείξει όμως το ίδιο νεανικό ενδιαφέρον για τον σοσιαλισμό όπως όλος ο κόσμος.

(…)

Σφαγές και ταραχές

«Ως τη σφαγή του Σάρπβιλ το 1960 ο Μαντέα ακολουθούσε μια επαναστατική πορεία. Το κυριότερο όπλο των μαύρων ήταν οι απεργίες και οι αρχές απαντούσαν με τη βία. Το 1952 ο Μαντέλα φυλακίστηκε για εννέα μήνες. Από το 1953 περασε στην παρανομία.

»Ο Δικηγορικός Σύλλογος του Τράνσβαλ τον διέγραψε από τις τάξεις του, αλλά ούτε αυτό το γεγονός, ούτε μια σειρά παρόμοιων απαγορεύσεων τον εμπόδισαν από το να συμμετέχει σε πορείες και διαδηλώσεις. Το 1956 κατηγορήθηκε για προδοσία. Οι δίκες στη Νότιο Αφρική έπαιρναν τότε πολύ χρόνο και η απόφαση στη συγκεκριμένη δίκη εκδόθηκε το 1961. Ο Μαντέλα αθωώθηκε.

(…)

»Η σφαγή 69 άοπλων μαύρων στο Σάρπβιλ το 1960 συσπείρωσε τους μαύρους και πανικόβαλε τους λευκούς. Η παγκόσμια κοινότητα άρχισε να δίνει σημασία σε όσα συνέβαιναν στη Νότιο Αφρική και ο Νέλσον Μαντέλα είχε γίνει στο μεταξύ ένας από τους κύριους ήρωες του δράματος που παιζόταν στη χώρα. (…)

»ΤΟ ΕΑΚ και ο ίδιος ο Μαντέλα είχαν πλέον ταχθεί υπέρ του ένοπλου αγώνα. Όταν επέστρεψε στη χώρα συνελήφθη με την κατηγορία της υποκίνησης σε στάση και καταδικάστηκε σε κάθειρξη πέντε ετών.

Ισόβια

Ο Νέλσον Μαντέλα τελικά θα καταδικασθεί σε ισόβια και ο Matthew Parris δίνει μια σχεδόν απρόσμενη διάσταση στο γεγονός αυτό.

»Το 1964 καταδικάστηκε σε ισόβια με την κατηγορία της απόπειρας κατάλυσης του πολιτεύματος και οδηγήθηκε στις φυλακές ασφαλείας στο νησί Ρόμπεν. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το γεγονός ότι οι δίκες του Μαντέλα δεν διεξήχθησαν σύμφωνα με τους κανόνες της δικονομίας. Ο Μαντέλα ήταν ένοχος από την πρώτη στιγμή που απηγγέλθησαν οι κατηγορίες.

»Τα 27 χρόνια που πέρασε ο Μαντέλα στη φυλακή ήταν η σωτηρία του. Θα μπορούσε να είχε καταδικασθεί σε θάνατο. Θα μπορούσε να είχε αθωωθεί και μετά να δολοφονηθεί σε μια από τις αμέτρηρες συγκρούσεις μεταξύ των μαύρων ή από τους λευκούς. Αυτή την τύχη είχαν οι περισσότεροι σύντροφοί του στην ηγεσία του ΕΑΚ.

»Σε αντίθεση με τους άλλους, ο Μαντέλα κατάφερε να ξεπεράσει τη βία και τις ένοπλες συγκρούσεις και να γίνει το σύμβολο του ώριμου μαύρου εθνικισμού. Ένα τμήμα μάλιστα της λευκής Νότιας Αφρικής σταμάτησε να βλέπει τον Μαντέλα σαν τσαρλατάνο της πολιτικής και άρχισε να διαισθάνεται ότι ο φυλακισμένος της νήσου Ρόμπεν ίσως ήταν ο σωτήρας της.

»Το 1985 ο (τότε) πρόεδρος Μπότα προσέφερε στον Μαντέλα την ελευθερία του με αντάλλαγμα την αποκήρυξη του ένοπλου αγώνα. Ο Μαντέλα αρνήθηκε. Ο διάλογος με τον Φρεντερίκ ντε Κλερκ ξεκίνησε το 1989. Το 1990 ο Μαντέλα αποφυλακίστηκε και ένα χρόνο αργότερα εξελέγη πρόεδρος του ΕΑΚ. Τώρα είναι πρόεδρος της χώρας. (…) Η πορεία του σημαδεύθηκε από την αρχή με την αγάπη του προς τον λαό του και με την έλλειψη μνησικακίας προς όλους τους άλλους. Σχεδόν από την παιδική του ηλικία ο Μαντέλα υπήρξε πολιτικός, μια ηθική δύναμη και ένας συμφιλιωτής».

Ο Νέλσον Μαντέλα πέθανε σε ηλικία 95 ετών, στις 5 Δεκεμβρίου 2013.