Οι λεπτές ισορροπίες στο τεντωμένο σκοινί που ακροβατεί ο Χρίστιαν Μίτσκοσκι έγιναν φανερές από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην αμερικανική πρωτεύουσα. Ο νέος ηγέτης της Βόρειας Μακεδονίας κάνει το ντεμπούτο του στην Ουάσιγκτον ως πρωθυπουργός προκειμένου να εκπροσωπήσει τη γειτονική χώρα στην 75η Σύνοδο του ΝΑΤΟ.
Το ερώτημα που φυσικά βρίσκεται στο μυαλό όλων είναι εάν ο Σλαβομακεδόνας πρωθυπουργός θα αξιοποιήσει αυτή την πρώτη διεθνή εμφάνιση για να εκπέμψει πίσω στο σπίτι το μήνυμα ότι ξεκινάει μια στροφή προς τον ρεαλισμό. Όπως άλλωστε του έχει υπενθυμίσει με νόημα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, «η προεκλογική περίοδος τελείωσε».
Τα πρώτα μηνύματα που έστειλε θα μπορούσαν σίγουρα να είναι ελπιδοφόρα. «Γι΄ αυτό μιλάμε για το νέο όνομα της χώρας μου, τη Βόρεια Μακεδονία, μετά τις Πρέσπες, παλαιότερα Δημοκρατία της Μακεδονίας. Γι΄ αυτό μιλάμε για τους θεσμούς με το νέο όνομα και γι’ αυτό με έχουν παρουσιάσει εδώ ως πρωθυπουργό της Βόρειας Μακεδονίας», είπε σε μια αποστροφή του λόγου του. Δυστυχώς, όμως, τα δείγματα γραφής που έδωσε έδειξαν ότι μάλλον θα ακολουθήσει μια αμφιλεγόμενη οδό. Θα υπάρχει ένας Μίτσκοσκι εξωτερικού, που θα σέβεται τις Πρέσπες, και ένας Μίτσκοσκι εσωτερικού, ο οποίος θα χρησιμοποιεί τη μη συνταγματική ονομασία της χώρας.
Αυτό φάνηκε κατά την εμφάνιση του στη φημισμένη σχολή διεθνών σχέσεων SAIS του πανεπιστημίου John Hopkins, όπου είχε την ευκαιρία να συζητήσει με τον καθηγητή Έντουαρντ Τζόζεφ, έναν από τους πιο καταξιωμένους ειδικούς στην Ουάσιγκτον για τα Βαλκάνια. Κατά το μεγαλύτερο μέρος ο Μίτσκοσκι απέφυγε μαεστρικά να χρησιμοποιήσει το επίσημο όνομα της χώρας. Ταυτόχρονα, όμως, έμεινε απόλυτα πιστός στο γράμμα της συμφωνίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις επέλεξε να χρησιμοποιήσει τη φράση «η χώρα μου».
Αποκάλεσε τρεις φορές συνολικά τη χώρα του Βόρεια Μακεδονία, προσθέτοντας όμως πάντα δίπλα το «πρώην Μακεδονία», ενώ έκανε αναφορά στους πολίτες ως Μακεδόνες, το οποίο είναι συμβατό με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η αλήθεια είναι ότι ο Μίτσκοσκι δεν περιορίστηκε απλώς στο να σεβαστεί το τυπικό της συμφωνίας. Προχώρησε ένα βήμα παραπέρα θέλοντας να καθησυχάσει το διεθνές ακροατήριο που τον άκουγε. «Δεν περίμενα να έρθω στην εξουσία, υποσχόμενος πριν και κάνοντας μετά άλλα. Όταν ήμουν στην αντιπολίτευση είπα ότι οι Πρέσπες είναι ετεροβαρείς, αλλά είναι μια πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να συμπεριφερόμαστε με δύο μέτρα και δύο σταθμά μπροστά στους πολίτες, να τους ζητάμε να σέβονται τη νομοθεσία και το Σύνταγμα και ταυτόχρονα ως πολιτικοί να ενεργούμε αντίθετα».
Όσα είπε ακούστηκαν ρεαλιστικά σε βαθμό που κάποιος να απορεί εάν στο βήμα βρίσκεται ο ηγέτης του εθνικιστικού VMRO – DPMNE. Μάλιστα, ο Μίτσκοσκι περιέγραψε ένα κοινό μέλλον συνεργασίας για τις χώρες της Βαλκανικής, υποσχόμενος ότι το κεφάλαιο της αρχαιοποίησης από την εποχή του Γκρούεφσκι έχει κλείσει οριστικά και ότι θα επικεντρωθεί στην εξυγίανση του κράτους και την βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών. «Πρέπει να βρούμε με τους γείτονές μας ένα κοινό μέλλον. Να χτίζουμε και όχι να γκρεμίζουμε γέφυρες. Να συνεργαστούμε σε θέματα εκπαίδευσης, οικονομίας και τουρισμού, σε όσα μπορούν να βοηθήσουν τη ζωή των πολιτών. Έτσι θα συμπεριφερθεί στο μέλλον αυτή η κυβέρνηση. Δεν θα μετονομάσουμε τους αυτοκινητόδρομους μας, δεν θα αναγείρουμε μνημεία, και δεν θα μετονομάσουμε τα αεροδρόμια μας».
Όλα αυτά ακούστηκαν ενθαρρυντικά και δεν προϊδέασαν για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Μέσα σε μόλις δύο ώρες από αυτή την τοποθέτηση, ο Μίτσκοσκι επανήλθε στο Χ όπου σε διαδοχικές αναρτήσεις χρησιμοποίησε το όνομα «Μακεδονία» σαν να μην τρέχει τίποτα. Οι συγκεκριμένες αναρτήσεις που ήταν γραμμένες στο κυριλλικό αλφάβητο, δείχνουν ακριβώς τη «χρυσή τομή» που ο ίδιος πιστεύει ότι έχει πετύχει: Εξωστρεφής στο εξωτερικό, πρόεδρος δε της «Μακεδονίας» στο εσωτερικό.
Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι αυτή η ισορροπία υπάρχει μόνο στο μυαλό του και ότι λογαριάζει χωρίς τον ξενοδόχο. Εάν και δεν δηλώνει αρχαιολάτρης, φαίνεται ότι θα χρειαστεί να εμπεδώσει τη λατινική φράση «pacta sunt servanda», καθώς είναι σαφές ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να συμβιβαστεί με τίποτα λιγότερο από τα συμφωνημένα. Αυτό το ξεκαθάρισε με απόλυτα σαφήνεια ο Κυριάκος Μητσοτάκης μιλώντας στην δεξαμενή σκέψης Council on Foreign Affairs. Ο πρωθυπουργός εξήγησε ότι «μια από τις θεμελιώδεις αρχές της συμφωνίας είναι ότι το όνομα χρησιμοποιείται erga omnes. Και αυτό είναι ξεκάθαρο και μη διαπραγματεύσιμο. Όταν ακούω ότι η νέα κυβέρνηση αναφέρεται στη χώρα ως »Δημοκρατία της Μακεδονίας» εντός της χώρας, έχω σοβαρές ανησυχίες. Δεν είναι εποικοδομητικό και δεν βοηθά τον ευρωπαϊκό δρόμο της Βόρειας Μακεδονίας».
Η χλιαρή αμερικανική αντίδραση και τα λάθος μηνύματα
Η αμερικανική πλευρά έχει δηλώσει ότι είναι ικανοποιημένη από την αλλαγή στάσης του Μίτσκοσκι στο θέμα του ονόματος και θεωρεί ότι είναι προϊόν της παρασκηνιακής διπλωματίας που άσκησε όλο το προηγούμενο διάστημα. Όπως είχε αποκαλύψει ΤΟ ΒΗΜΑ, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε αποφασίσει να μην σταλεί ούτε καν συγχαρητήρια επιστολή στη νέα κυβέρνηση, θέλοντας έτσι να εκπέμψει ένα μήνυμα δυσαρέσκειας. Η αλήθεια είναι ότι εάν αναλογιστούμε τις αρχικές θέσεις, ο ηγέτης της Βόρειας Μακεδονίας έχει διανύσει μια πραγματικά μεγάλη απόσταση στο θέμα της ονομασίας. Ωστόσο, στις διεθνείς συμφωνίες δεν μπορεί να υπάρχουν δύο μέτρα και σταθμά και έτσι η πλήρης εναρμόνιση με τη Συμφωνία των Πρεσπών εξακολουθεί να σκοντάφτει στη πεισματική άρνηση για τη χρήση του συνταγματικού ονόματος εντός της χώρας.
Παρόλα αυτά, στην Ουάσιγκτον κοιτάζουν αυτή τη στιγμή τη μεγάλη εικόνα και φαίνονται να είναι ικανοποιημένοι από αυτό που βλέπουν, καθώς σε όλα τα βασικά ζητήματα έχουν πάρει τις διαβεβαιώσεις που επιθυμούν. Και αυτό γιατί ο Μιτσκοσκι που θέλει τη στήριξη των ΗΠΑ, ιδιαίτερα σε ό,τι έχει να κάνει με τη Βουλγαρία, έχει φροντίσει από πολύ νωρίς να υποβάλει τα φιλοδυτικά διαπιστευτήρια του. Για παράδειγμα, διατηρεί έναν αταλάντευτο δυτικό γεωπολιτικό προσανατολισμό και στηρίζει την Ουκρανία. Μάλιστα έχει φτάσει στο σημείο να βγάζει στη σέντρα τις γειτονικές χώρες που, όπως λέει, έχουν βάλει τη Ρωσία και την Κίνα στα Βαλκάνια από την πίσω πόρτα. Στα ενεργειακά θέλει να πάρει αμερικανικό φυσικό αέριο μέσω της Ελλάδας και συγχρόνως έχει υποσχεθεί πόλεμο ενάντια στη διαφθορά και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Η δήλωση του ότι οι προηγούμενοι κυβερνώντες κρατούσαν με το ένα χέρι την ευρωπαϊκή σημαία και με το άλλο λήστευαν τη χώρα, βρίσκει ευήκοα ώτα στην Ουάσιγκτον. Και σίγουρα υπάρχουν πολλοί που θέλουν να του δοθεί μια ευκαιρία για να πετύχει χωρίς να συμμερίζονται απαραιτήτως στον ίδιο βαθμό με την Ελλάδα τις ανησυχίες για το ονοματολογικό.
Όπως είναι σε θέση να γνωρίζει ΤΟ ΒΗΜΑ αμερικανικές διπλωματικές πηγές έχουν δηλώσει ότι το θέμα των Πρεσπών έχει κλείσει για τις ΗΠΑ και ότι επιθυμούν να δουν την περιοχή να προχωράει μπροστά. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν πρόκειται να δημιουργήσουν κάποια κρίση στη σχέση με τον Μίτσκοσκι όσο η κυβέρνηση του τηρεί τα προσχήματα σε σχέση με τις Πρέσπες. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από αυτές τις διπλωματικές πηγές εμφανίζεται να έχει πει προφανώς μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι οι ΗΠΑ δεν θα περιπολούν όταν ο Μίτσκοσκι πηγαίνει περιοδεία για να δουν αν χρησιμοποιεί το σωστό όνομα.
Αυτή χλιαρή αντίδραση που υποδηλώνει ότι μπορεί να κάνουμε και λίγο τα στραβά μάτια προς χάριν της μεγάλης εικόνας δεν είναι ένα σταθμισμένο μήνυμα. Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς ότι ολόκληρη η περιφερειακή σταθερότητα των Βαλκανίων στηρίζεται σε διεθνείς συμφωνίες που είναι ιδιαίτερα αντιδημοφιλείς στους λαούς της περιοχής.
Η Αμερικανίδα πρέσβης στα Σκόπια υπέπεσε σε ένα τέτοιο ατόπημα όταν μίλησε για κάποιο «περιθώριο» κινήσεων εντός του πλαισίου της συμφωνίας. Αυτά τα διφορούμενα μηνύματα σε μια περίοδο που επανεμφανίζονται αποσταθεροποιητικές τάσεις στα Βαλκάνια είναι δυνητικά επικίνδυνα και φανερώνουν άγνοια για τη διπλωματική ιστορία της ίδιας της Αμερικής.
Ίσως θα ήταν καλό η αμερικανική διπλωματία να θυμηθεί ότι ο πόλεμος της Κορέας ξεκίνησε επειδή ο Dean Atkison ξέχασε να αναφέρει την Κορέα σε μια ομιλία του, κάτι που οδήγησε τη Σοβιετική Ένωση να ερμηνεύσει λάθος τη στάση των Αμερικανών, ανοίγοντας έτσι τον ασκό του Αιόλου στην κορεατική χερσόνησο. Αρκετά χρόνια αργότερα, μια άλλη Αμερικανίδα πρέσβης δεν αντέδρασε όταν οι Ιρακινοί της έδειξαν έναν χάρτη που περιλάμβανε στην επικράτεια του Ιράκ κοιτάσματα πετρελαίου που ανήκαν στο Κουβέιτ. Το αποτέλεσμα ήταν να υποτιμηθεί για μια ακόμα φορά η αμερικανική αντίδραση, καταλήγοντας τελικά στον Πόλεμο του Κόλπου.
Σε όλες τις περιπτώσεις ο κοινός παρονομαστής είναι ένας. Όταν η Ουάσιγκτον εφησυχάζει ή στέλνει ανάμεικτα σήματα ανοίγει η όρεξη των αναθεωρητικών δυνάμεων που θέλουν να αλλάξουν το status quo σε μια περιοχή. Αυτό σήμερα ισχύει ιδιαίτερα και στα Βαλκάνια που όπου και να κοιτάξει κανείς θα δει εύθραυστες ισορροπίες και πρόθυμους ρεβιζιονιστές.
Ενδεικτική αυτής ακριβώς της αδράνειας που παρατηρείται στην επιτήρηση της Συμφωνίας των Πρεσπών είναι η χρηματοδότηση που δόθηκε από την αμερικανική αντιπροσωπεία στο ΝΑΤΟ σε μια ΜΚΟ της Βόρεια Μακεδονίας στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «WB6 Youth Leaders» για τα Δυτικά Βαλκάνια. Μια απλή ματιά στη συγκεκριμένη οργάνωση θα ήταν αρκετή για να διαπιστώσει κανείς ότι χρησιμοποιεί σχεδόν παντού το όνομα «Μακεδονία». Βεβαίως κάποιος μπορεί να αντιτείνει ότι βάση της Συμφωνίας των Πρεσπών η οργάνωση έχει το δικαίωμα να κάνει ότι θέλει εφόσον δεν λαμβάνει κρατική χρηματοδότηση. Πολύ σωστά, αλλά είναι εξίσου δικαίωμα των ΗΠΑ να επιλέγουν που διοχετεύουν τα χρήματα τους. Ίσως ένας στοιχειώδης έλεγχος για το ποιες οργανώσεις σέβονται τις συμφωνίες που στηρίζουν την ειρήνη και τη διεθνή συνεργασία στη περιοχή να ήταν μια καλή αρχή.
