Την τελευταία μέρα του πιο θερμού Ιουνίου που είχαμε ποτέ στην Ελλάδα, ο Διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος, υποδέχθηκε ΤΟ ΒΗΜΑ στο σχετικά καινούριο κτίριο του ερευνητικού κέντρου στην Πεντέλη για να μιλήσει «Σε πρώτο Ενικό» για την επιστήμη του, τη Μετεωρολογία, και για όλα τα ακραία καιρικά φαινόμενα που τελευταία τη συνοδεύουν, και τα οποία εξάπτουν την ανθρώπινη περιέργεια από τότε που υπάρχει καταγραφή ανθρώπινης παρουσίας στη Γη.
Ξεκινώντας από τα πρώτα του βήματα στη ζωή, σε μια γειτονιά στον Βύρωνα, υπό τη σκιά της Χούντας των Συνταγματαρχών, ο ίδιος περιγράφει, 50 χρόνια μετά, την πρώτη θέα που αντίκρισε κοιτώντας τον ηλιόλουστο ορίζοντα της Μεταπολίτευσης ενώ ανατρέχει και στην πολιτικοποιημένη εφηβεία του αλλά και στον άνεμο αλλαγής που έφερε στο σχολικό του περιβάλλον το 1981 η επικράτηση του ΠΑΣΟΚ. Με πλήρη επίγνωση της απειλής της Κλιματικής Αλλαγής που επηρεάζει πλέον ολοένα και εντονότερα και την Ελλάδα, ο 60χρονος Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος επιστρέφει πίσω στην ηλικία των 23, σε εκείνον τον πρώτο ισχυρό καύσωνα που έζησαν οι Έλληνες τον Ιούλιο του ’87 και ανασύρει στιγμές από εκείνες τις μέρες και νύχτες, που τις πέρασε σε ένα διαμέρισμα χωρίς κλιματισμό. Ο ίδιος, επίσης, παραδέχεται ότι τα ραντάρ του έχουν εντοπίσει τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που διακινούνται τα τελευταία χρόνια, κυρίως μέσω του διαδικτύου, με επίκεντρο την αμφισβήτηση των επιστημονικών δεδομένων και αποκαλύπτει ποια θεωρία βρίσκει πιο εξωφρενική. Ακόμη, μιλά για θέματα της επικαιρότητας, όπως το φετινό ανησυχητικό φαινόμενο με τους θανάτους τουριστών σε ελληνικά νησιά, αλλά και για σημάδια που φανερώνουν το μέλλον, όπως τη φθορά που σιγά – σιγά υφίσταται το λεγόμενο «Μεσογειακό Καλοκαίρι», που κρύβει πλέον περισσότερους κινδύνους παρά απολαύσεις καθώς και για το ταξικό πρόσημο που φέρει η Κλιματική Αλλαγή. Περισσότερο περήφανος πάντως, δηλώνει για το Meteo, το οποίο περιγράφει ως μια συστηματική δουλειά μιας καλά δεμένης ομάδας, και το οποίο θα ήθελε να δει να αναλαμβάνουν τα νεότερα μέλη της, τα οποία θεωρεί καλύτερα εφοδιασμένα από την παλιά ερευνητική «φρουρά».
*Όταν άρχισα να αντιλαμβάνομαι τον κόσμο, τη δεκαετία του ’70, θυμάμαι να υπάρχει αισιοδοξία. Ήταν τότε που μόλις είχε πέσει η Χούντα και ξεκινούσε η Μεταπολίτευση.
*Γεννήθηκα το ’64 στον Βύρωνα όπου και πήγα Δημοτικό. Μετά έδωσα εξετάσεις και μπήκα στο Βαρβάκειο που ήταν στο κέντρο της Αθήνας. Για μένα ήταν «σοκ» γιατί ξαφνικά έπρεπε να μετακινούμαι καθημερινά προς έναν χώρο που δεν ήταν κοντά μου. Θυμάμαι μου έκανε εντύπωση ότι έπρεπε να πάρω το λεωφορείο και μετά να γυρίσω με το λεωφορείο. Για ένα παιδί 12 χρονών τότε, όλο αυτό ήταν κάτι το διαφορετικό. Ήταν όμως ένα καλό σχολείο και νομίζω με βοήθησε αρκετά και στην πορεία που ακολούθησα μετέπειτα.
«Με απωθεί λίγο η λέξη «πρότυπο». Δεν μου αρέσει να ακολουθώ κάτι».
*Από το ’76 και μετά ήμουν μαθητής σε μια εποχή με πολύ έντονη πολιτικοποίηση που υπήρχε ακόμα και στο σχολείο, ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες τάξεις, την οποία δεν βλέπουμε πια. Αρχίσαμε με κάποιες μικρές οργανώσεις από τον χώρο της Αριστεράς, με τις οποίες συνέχισα μετά και στο Πανεπιστήμιο. Έβρισκα πολύ χρήσιμη την πολιτικοποίηση για το πώς μεγάλωνε ένα παιδί. Ήταν χρήσιμο να ασχολείσαι με θέματα που είχαν να κάνουν με το γενικό καλό, προκειμένου να αλλάξουν τα πράγματα και να γίνουν καλύτερα. Προφανώς υπήρχαν και πολλές απογοητεύσεις αργότερα αλλά γενικά ήταν ένα κλίμα ωραίο.
*Με απωθεί λίγο η λέξη «πρότυπο». Δεν μου αρέσει να ακολουθώ κάτι. Πάντα θαύμαζα ανθρώπους από τον χώρο των επιστημών και της κουλτούρας. Επίσης, δεν ασχολούμαι καθόλου με τα αθλητικά. Ο τελικός μπάσκετ του ’87 είναι από τους ελάχιστους αγώνες που έχω δει ολόκληρους.
*Κάτι που μου είχε κάνει εντύπωση στα σχολικά χρόνια ήταν ότι το 1976 ξαφνικά σταματήσαμε να πηγαίνουμε σχολείο τα Σάββατα. Ήταν πραγματικά μια τεράστια αλλαγή.
*Ένα γεγονός που θυμάμαι από την εφηβεία μου ήταν κάποιες μεγάλες κινητοποιήσεις των φοιτητών το 1980, τις οποίες παρακολούθησα με τον αδερφό μου και φίλους του. Και δεν ήταν αυτό που σήμερα λέμε «μπάχαλο». Ήταν κινητοποιήσεις που είχαν σκοπό να βελτιώσουν ό,τι δεν λειτουργούσε καλά στα Πανεπιστήμια.
*Θυμάμαι επίσης τον ενθουσιασμό στο σχολείο μας όταν είχε κερδίσει το ΠΑΣΟΚ το 1981. Είχαμε έναν καθηγητή Φιλόλογο που ήταν γενικά προοδευτικός, δεν μας είχε κάνει όμως ποτέ καμία νύξη για τίποτα. Και την επομένη που είχε κερδίσει το ΠΑΣΟΚ, με το που μπήκε μέσα, αρχίσαμε όλοι να χειροκροτάμε. Νιώσαμε πως κάτι αλλάζει και το δείξαμε σε αυτόν τον άνθρωπο. Ήταν τελείως αυθόρμητο. Κι εκείνος χαμογέλασε, αλλά δεν είπε κάτι.
*Έχω έναν γιο 30 χρονών. Είναι παιδί που ασχολείται με το τι συμβαίνει στον κόσμο. Του το έχω μεταφέρει νομίζω, ήταν πολύ έντονα πολιτικοποιημένος και ως φοιτητής και ήταν κάτι που μου αρέσει πολύ.
*Ένας τρόπος με τον οποίο εισέπραξα την επταετία της Χούντας, αν και μικρός, ήταν το γεγονός ότι ο πατέρας μου ήταν Αστυνομικός και τον Αύγουστο του 1967 απολύθηκε μαζί με αρκετούς άλλους που ανήκαν τότε στο Δημοκρατικό Τόξο. Τον θυμάμαι να μου λέει αργότερα ότι προσπαθούσε να βρει δουλειά – γιατί έφυγε χωρίς σύνταξη, απολύθηκε με έναν αόριστο τρόπο, όπως και πολλοί άλλοι – και να τον ρωτούν σε καταστήματα ρούχων που πήγαινε για πωλητής, «γιατί ψάχνεις δουλειά σε αυτήν την ηλικία;». Ήμασταν μέσα στη Δικτατορία ακόμα και οι άνθρωποι φοβόντουσαν. Και του έλεγαν «α, κατάλαβα τι κουμάσι ήσουν», και δεν τον έπαιρναν. Αυτά μου τα είπε αργότερα και με είχε κλονίσει. Επομένως, είναι κάτι που το ζήσαμε στο σπίτι μας και με μια ανασφάλεια εργασιακή.
*Τη Μεταπολίτευση τη βλέπω στο σύνολό της θετικά. Κι έχω την ελπίδα ότι η Δημοκρατία στη χώρα μας πλέον δεν κινδυνεύει.
«Συχνά, άνθρωποι, ειδικά άνδρες, υπερεκτιμούν τις δυνατότητές τους σε ακραία καιρικά φαινόμενα που είναι και εμφανή, όπως ένα πλημμυρισμένο ποτάμι».
*Αν με ρωτούσατε να πω με λίγα λόγια τι κάνω, θα έλεγα ότι είμαι Μετεωρολόγος με έμφαση στα έντονα και στα ακραία καιρικά φαινόμενα.
*Ο άνθρωπος πάντα προσπαθούσε να εξηγήσει τα καιρικά φαινόμενα. Είναι μία πολύ παλιά αναζήτηση. Σε σεμινάρια που μιλάμε σε ενηλίκους και παιδιά για τις καταιγίδες και τους κεραυνούς, έχω διαπιστώσει ότι δείχνουν ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον. Σαν να κρύβεται κάτι μέσα μας που έρχεται από πολλές χιλιάδες χρόνια μακριά, όταν όλο αυτό το πεδίο μας ήταν άγνωστο αλλά πάντε ερέθιζε την ανθρώπινη περιέργεια.
*Ο Ιούνιος που διανύσαμε φέτος είναι ο θερμότερος που είχαμε ποτέ.
*Με πήραν από αρκετά διεθνή ΜΜΕ για τον θάνατο των τουριστών στην Ελλάδα. Και τους είπα ότι όντως αυτοί οι άνθρωποι έπεσαν στις μέρες με καύσωνα. Πιθανότατα δεν είχαν την ενημέρωση που πρέπει και βρέθηκαν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, κάνοντας μια φυσική άσκηση – το περπάτημα στα μονοπάτια – μόνοι τους, όντας εκτεθειμένοι στην ηλιακή ακτινοβολία, χωρίς νερό. Και ενημέρωση να είχαν, πιθανόν να το έκαναν γιατί νομίζουν ότι μπορούν. Συχνά, άνθρωποι, ειδικά άνδρες, υπερεκτιμούν τις δυνατότητές τους σε ακραία καιρικά φαινόμενα που είναι και εμφανή, όπως ένα πλημμυρισμένο ποτάμι. Πόσω δε μάλλον που ο καύσωνας – γι’ αυτό τον λένε και «σιωπηλό δολοφόνο» – είναι κάτι που δεν φαίνεται και όμως είναι πιο επικίνδυνος για την ανθρώπινη ζωή.
*Δεν πρέπει να υποεκτιμούμε τους καύσωνες. Είμαι μεταξύ των επιστημόνων που θεωρούμε ότι αυτό είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που θα έχουμε λόγω της Κλιματικής Αλλαγής, οι παρατεταμένοι καύσωνες.
*Ο καύσωνας του ‘87 στην Αθήνα ήταν πολύ ισχυρός. Οι γονείς μου ήταν συνταξιούχοι και παραθέριζαν στην Αίγινα, εγώ ήμουν στον Βύρωνα. Τον έζησα πολύ δύσκολα γιατί δεν είχαμε κλιματισμό. Και το να βλέπεις με ένα θερμόμετρο της πλάκας στο σπίτι, 10 το βράδυ, 32 βαθμούς Κελσίου, ήταν κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Η εικόνα που μου έρχεται στο μυαλό από εκείνες τις μέρες είναι να μπαίνω στο αυτοκίνητο και να νομίζω ότι μπαίνω σε φούρνο.
«Αυτός ο ακραίος Ιούνιος που βιώσαμε φέτος, μπορεί το 2054 να είναι ο κανονικός Ιούνιος. Θα είναι ακόμα χειρότερα από αυτό που βιώσαμε τώρα. Αυτό φοβόμαστε».
*Ανεπίτρεπτο για έναν επιστήμονα είναι να «κλέψει» στα δεδομένα. Μου έχει τύχει να έχω διαπιστώσει κάποιοι να το έχουν κάνει. Ευτυχώς είναι συντριπτική μειοψηφία. Πρέπει να υπάρχει μια ηθική στην έρευνα. Επιβεβλημένο για έναν επιστήμονα είναι να λέει πάντα την αλήθεια, γνωρίζοντας τα όρια. Όταν πλησιάζει ένα γεγονός, θα πρέπει να διαλέξεις το σωστό timing και να το πεις. Δεν πρέπει να βιαζόμαστε. Όταν, όμως, βλέπουμε ένα κακό σενάριο, θα πρέπει να ενημερώνουμε και ας τρομάξει ο κόσμος. Δεν είναι κακό να τρομάξει ο κόσμος όταν πρέπει.
*Αυτός ο ακραίος Ιούνιος που βιώσαμε φέτος, μπορεί το 2054 να είναι ο κανονικός Ιούνιος. Θα είναι ακόμα χειρότερα από αυτό που βιώσαμε τώρα. Αυτό φοβόμαστε. Άρα, θα είναι δύσκολο να κάνεις μια βόλτα μεσημέρι στο Μοναστηράκι. Επίσης θα έχουμε περισσότερες φωτιές. Μπορεί να φτάσουμε σε σημείο που να έχουν καεί τα περισσότερα δάση στην ανατολική και νότια Ελλάδα.
*Γενικώς αρχίζει και φθείρεται αυτό που ονομάζουμε «Μεσογειακό Καλοκαίρι». Αρχίζουν και υπάρχουν τουλάχιστον δύο μήνες, Ιούλιος και Αύγουστος, που τα πράγματα είναι δύσκολα από πλευράς υψηλών θερμοκρασιών και από πλευράς δασικών πυρκαγιών. Με αποτέλεσμα να βλέπουμε εικόνες όπως πέρσι στη Ρόδο, με ανθρώπους να εγκαταλείπουν τα ξενοδοχεία σε κομβόι, σαν σε πόλεμο. Το καλοκαίρι της Μεσογείου δεν είναι πια αυτό που είχαμε στο μυαλό μας, «λίγο κρασί, λίγη θάλασσα και το αγόρι μου ή το κορίτσι μου».
*Σε 100 χρόνια από τώρα, η Γη θα υπάρχει, για εμάς δεν ξέρω πώς θα είναι η ζωή στη Γη. Τα σενάρια για το τέλος του αιώνα, αν δεν πάρουμε σοβαρά μέτρα για τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου, μιλούν για πολύ μεγάλες αυξήσεις στη θερμοκρασία. Και πέντε βαθμούς, και παραπάνω. Αυτό θα σημαίνει ότι κάποιες περιοχές στον πλανήτη θα γίνουν αβίωτες και οι άνθρωποι θα αναγκαστούν να μετακινηθούν. Άρα θα υπάρχουν αλλαγές βίαιες.
*Έχουν πέσει στην αντίληψή μου διάφορες θεωρίες συνωμοσίας γύρω από επιστημονικά δεδομένα και τις έχω κιόλας υποστεί. Κυρίως με τους υποτιθέμενους ψεκασμούς των αεροπλάνων. Προσπαθούμε χρόνια τώρα, και μέσω άρθρων στο Meteo, να πούμε ότι κάποιες γραμμές στον ουρανό που βλέπουμε είναι μια φυσική διεργασία καθώς, κάτω από ορισμένες συνθήκες στην ατμόσφαιρα, τα αεροσκάφη όπως κινούνται πάντα αφήνουν ένα ίχνος πίσω τους, το οποίο, αν η ατμόσφαιρα είναι πολύ ξηρή ψηλά, εξαφανίζεται αμέσως. Αν δεν είναι, αφήνει αυτές τις γραμμές. Όσες φορές προσπαθήσαμε να πούμε προς τα έξω ότι αυτό είναι που συμβαίνει, ένα ποσοστό πληθυσμού είναι πάντα πολύ επιθετικό και υποστηρίζει οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε: ότι υπάρχει θεωρία συνωμοσίας, ότι μας ψεκάζουν και ότι εμείς οι επιστήμονες τους καλύπτουμε, ότι είμαστε πράκτορες κάποιων μυστικών δυνάμεων και ότι αυτό γίνεται συστηματικά από εμάς για να επηρεάσουμε τους πολίτες. Και όλο αυτό αποτυπώνεται με αρκετά επιθετικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
*Είχαμε μια διαδικτυακή παρουσίαση ενός συλλογικού τόμου που κάναμε ως Αστεροσκοπείο για τις θεωρίες συνωμοσίας, την Κλιματική Αλλαγή, την Επίπεδη Γη, για το αν πήγαμε στο φεγγάρι, για τα ίχνη που αφήνουν τα αεροσκάφη. Η παρουσίαση ανέβηκε στο YouTube και μου έκανε εντύπωση ότι πολλά σχόλια κάτω από τη δική μου παρουσίαση για τους αεροψεκασμούς, έλεγαν ότι «όχι, είναι ψέματα, τους καλύπτετε». Είναι κρίμα, γιατί η επιστήμη προσπαθεί να εξηγήσει κάποια πράγματα αλλά δεν μας ακούνε. Το να πιστεύεις ότι υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που δουλεύουν, εφοδιάζουν αεροσκάφη, μετά πετάνε και εμείς δεν έχουμε ακούσει τίποτα… Δηλαδή πού γίνεται αυτό; Δεν θα είχε διαρρεύσει έστω μια φωτογραφία να φορτώνουμε τα βαρέλια με αυτό το δηλητήριο που μας ψεκάζουν;
*Προσωπικά, από όλες τις θεωρίες συνωμοσίας, αυτή με την Επίπεδη Γη μου φαίνεται η πιο αστεία. Εξαιρετικά αστεία.
*Δυστυχώς, στις μεγάλες πόλεις η ζέστη πλήττει τους οικονομικά ασθενέστερους. Επομένως, η Κλιματική Αλλαγή έχει ένα πρόσημο ταξικό που πρέπει να το τονίσουμε. Ένα τεράστιο θέμα είναι το πώς ψύχεις και μονώνεις τα κτίρια. Οι ασθενέστερες τάξεις δεν μπορούν να τα κάνουν αυτά. Ζουν σε σπίτια παλαιότερα, άρα και χειρότερα μονωμένα, σε λιγότερο πράσινους χώρους και δεν έχουν τα χρήματα να κάνουν ενεργειακές αναβαθμίσεις.
«Κατανοώ ότι αρχίζει και γίνεται δύσκολο, ειδικά για ανθρώπους που είναι οικονομικά ασθενέστεροι και άρα ζορίζονται».
*Είμαι 60 χρονών, επομένως είμαι κοντά στο τέλος του εργασιακού μου βίου. Αν με ρωτήσετε για ποιο πράγμα είστε περήφανος από όσα έχετε κάνει μέχρι τώρα, θα σας έλεγα ότι επειδή ακολούθησα μια επιστήμη που έχει ένα κομμάτι έντονα κοινωνικό που αφορά την καθημερινότητα, ένα πράγμα για το οποίο αισθάνομαι υπερήφανος – και σε αυτό βέβαια βοήθησε και η γυναίκα μου, Βάσω Κοτρώνη, που δουλέψαμε μαζί τα τελευταία 20 χρόνια στο Αστεροσκοπείο – είναι ότι, καταρχάς, δημιουργήσαμε μια ιστοσελίδα που έχει πολύ μεγάλη κοινωνική απήχηση, το Meteo. Και ότι καταφέραμε να στήσουμε ένα δίκτυο 550 μετεωρολογικών σταθμών σε όλη τη χώρα, που μας έχει επιτρέψει να βλέπουμε τι γίνεται σε πραγματικό χρόνο. Και τα δύο αυτά είναι αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς.
*Το καλοκαίρι είναι η αγαπημένη μου εποχή. Αλλά κατανοώ ότι αρχίζει και γίνεται δύσκολο, ειδικά για ανθρώπους που είναι οικονομικά ασθενέστεροι και άρα ζορίζονται. Που δεν έχουν εξοχικό σε νησί, που δεν έχουν χρήματα να πάνε κάπου και περνούν όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στις πόλεις σε συνθήκες δύσκολες.
*Αυτό που πετύχαμε με την ομάδα του Meteo, φιλοδοξία μας είναι να το συνεχίσουν τα νέα παιδιά. Πιστεύω πάρα πολύ στους νέους ανθρώπους. Έχουμε κάνει άλματα στον τρόπο που παρουσιάζουμε αποτελέσματα και στον τρόπο που τα αναλύουμε και τα σχεδιάζουμε ώστε να γίνονται πιο εύληπτα στον κόσμο χάρη στα νέα παιδιά που δουλεύουν μαζί μας. Οι νέοι είναι πολύ καλύτεροι από εμάς.
*Κεντρική φωτό: Δημήτρης Καπάνταης
