Mπήκαμε στο Μουσείο της Ανασκαφής – Πώς γίνεται βιωματική η εμπειρία

Στο Μουσείο της Ανασκαφής ακριβώς κάτω από το Μουσείο Ακρόπολης, του οποίου η έκθεση εγκαινιάστηκε την Τρίτη από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, η ζωή μιας συνοικίας στις νότιες παρυφές της Ακρόπολης έρχεται και πάλι στο φως. Πρόκειται για τα υλικά κατάλοιπα της γειτονιάς, που ανακαλύφθηκε κατά τις συστηματικές ανασκαφές, που διενεργήθηκαν στην περιοχή για την κατασκευή του Μουσείο και του Σταθμού «Ακρόπολη» του Μετρό της Αθήνας. Επιλεγμένα αντικείμενα που καταγράφουν στιγμές ζωής συνδιαλλέγονται με τα αρχαία ερείπια.

Ήδη οι πρώτοι επισκέπτες του είναι εδώ και περιμένουν υπομονετικά τη σειρά τους στην ουρά που σχηματίζεται γύρω από την 34 μέτρων ολόφωτη προθήκη, αυτή που ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, Νικόλαος Σταμπολίδης, αποκαλεί, κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μας, ως «ρωγμή στο χρόνο». Εδώ ξεδιπλώνονται όψεις της καθημερινότητας των κατοίκων της γειτονιάς. Το νοικοκυριό, οι δραστηριότητες ανδρών, γυναικών και παιδιών, η εργασία, το εμπόριο και οι συναλλαγές είναι μερικές μόνο από αυτές, σύμφωνα με την κ. Σταματία Ελευθεράτου, υπεύθυνη Συλλογών & Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης.

Πίσω από τα εκθέματα είναι οι άνθρωποι

Η γειτονιά υπήρξε ένα ζωντανό κύτταρο ιστορίας με κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές και πνευματικές λειτουργίες. Για περισσότερο από 4.500 χρόνια Αθηναίοι και ξένοι, ελεύθεροι πολίτες, μέτοικοι και δούλοι, αξιωματούχοι, έμποροι και βιοτέχνες, γεωργοί και γαιοκτήμονες, ζούσαν εδώ. Δρόμοι, σπίτια, λουτρά, εργαστήρια, καταστήματα, νεκροταφεία συνυπήρξαν ή διαδέχθηκαν το ένα το άλλο στο πέρασμα του χρόνου.

Η Ιστορία ξαναπαίρνει σάρκα και οστά μέσα από «χρώματα, υφές και υλικά που αναδεικνύουν τα αντικείμενα που άφησαν πίσω τους οι άνθρωποι από την τέταρτη χιλιετία π.Χ. έως και τον 12ο αι. μ.Χ.», κατά την κ. Ελευθεράτου.

Μουσείο της Ανασκαφής @ΥΠΠΟ

Από τα ευρήματα που σώζονται από μία ταφή από τα μέσα του 8^ου αιώνα π.Χ. βλέπουμε περόνες άλλοτε σιδερένιες, άλλοτε χάλκινες και επίχρυσες. Κάποιοι αρχαιολόγοι τις ερμηνεύουν και ως την τελευταία ραφή στο σάβανο του νεκρού Αλλά αν βρίσκονται πάνω σε ενδύματα, «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι με τέτοιες περόνες έβγαλε τα μάτια του ο Οιδίποδας», σχολιάζει παραστατικά ο κ. Σταμπολίδης.

Σε ένα άλλο σημείο, στην προθήκη που παρουσιάζει τη ζωή των παιδιών στην αρχαία Αθήνα, περιεργαζόμαστε κουδουνίστρες, μικροσκοπικά σκεύη, πήλινα ζωάκια, κούκλες. Παραδίπλα μαγειρικά σκεύη από τις αποθήκες και τα μαγειρεία των σπιτιών. Βλέπουμε πώς το νερό και το κρασί το έβαζαν σε κανάτες (πρόχοι, οινοχόες) και το λάδι σε ληκύθους και ασκούς με ειδικά διαμορφωμένο στόμιο για τον έλεγχο της ροής. Μια κανάτα με ειδικά διαμορφωμένο στόμιο φαίνεται να ήταν για αφρώδες ρόφημα (μάλλον κρασί). Αλλού παρατηρούμε τα χρηστικά αντικείμενα που είχαν οι γυναίκες για την περιποίησή τους.

Μουσείο της Ανασκαφής @ΥΠΠΟ

«Πίσω από όλα αυτά τα αριστουργήματα που βλέπετε στο Μουσείο της Ακρόπολης, υπήρχαν άνθρωποι», σημειώνει ο γενικός διευθυντής του Μουσείου. Η ιστορία του Μουσείου της Ανασκαφής (στα 5.5 στρέμματα ανασκαμμένου χώρου, αποδομήθηκαν 5,4 τ.μ. για να θεμελιωθεί το κτήριο του Μουσείου) αναδεικνύονται μέσα από μία έκθεση που συνίσταται από 1.150 αντικείμενα, τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα αφήγησης της ζωής τούτης της γειτονιάς.

«Κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους, απλοί πολίτες αλλά και μέτοικοι και ξένοι είναι αυτοί που περπάτησαν και δημιούργησαν κάποια από τα έργα που θαυμάζουμε σήμερα. Αυτή η συγκλονιστική μαρτυρία του Μουσείου της Ανασκαφής αποτελεί ένα μοναδικό επιχείρημα επιπλέον γιατί πρέπει να επιστρέψουν τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του Παρθενώνα», σχολιάζει ο κ. Σταμπολίδης. Ο ίδιος προσθέτει ότι «η ανθρώπινη εμπειρία έρχεται να καταδείξει στον επισκέπτη ότι μόνο με βιωματικό τρόπο μπορεί και πρέπει να βλέπει κανείς τα έργα και ιδιαίτερα αυτά του Παρθενώνα». Όπως σημειώνει ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης: «Για μένα το Μουσείο της Ανασκαφής είναι ένα ακόμη πρόσθετο επιχείρημα υπέρ της επιστροφής των γλυπτών και επανένωσης. Είναι συγκλονιστικό πίσω από τα έργα και την όλη προσπάθεια να βλέπει κανείς τον άνθρωπο».

Μουσείο της Ανασκαφής @ STUDIO PANOULIS

Καθόλου τυχαία, λοιπόν, σε κάποιες προθήκες οι δραστηριότητες των κατοίκων είναι εικονογραφημένες διακριτικά σαν σκιές ανθρώπων, που έχουν εισχωρήσει στην προθήκη από τον ζωγράφο Αλέξανδρο Νίκα. «Πέρα από το διδακτικό στοιχείο που απευθύνεται στα παιδιά, θελήσαμε να φέρουμε αυτό που λείπει. Έχουμε τα αντικείμενα, τα κτίρια που έμειναν πίσω, αλλά δεν έχουμε τους ανθρώπους. Προσπαθήσαμε να τους εντάξουμε στη φαντασία του επισκέπτη», μας λέει η κ. Ελευθεράτου.

Η ίδια μας προτρέπει, ακόμη, να παρατηρήσουμε τον τρόπο που είναι στηριγμένα τα αντικείμενα με τη δημιουργία σχεδόν αόρατων στηρίξεων (τα εύσημα στον Κώστα Βασιλειάδη, τον προϊστάμενο του Τμήματος Συντήρησης και την ομάδα του που αποτελείται από 17 συντηρητές).

Οι εποχές και οι χρήσεις του χώρου

Ξεναγώντας μας στον χώρο της έκθεσης, η Σταματία Ελευθεράτου παρατηρεί σχετικά με τη ζωή στη γειτονιά: «Πριν η γειτονιά ενταχθεί στην πόλη, υπήρχαν άνθρωποι που κατοίκησαν στον χώρο. Η κατοίκηση ήταν αποσπασματική, πάντα όμως ήταν έξω από την πόλη. Αυτή την εικόνα δίνει το πρώτο κομμάτι της έκθεσης με τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας που έχουμε, δηλαδή από κάποια ταπεινά όστρακα αγγείων, που δείχνουν ότι γύρω στα 4.500 χρόνια πριν άνθρωποι βρήκαν εδώ καταφύγιο».

Καθώς εναλλάσσονται οι εποχές και οι χρήσεις του χώρου, παρατηρούμε ότι άλλοτε έχουμε κατοίκιση, άλλοτε εργαστηριακή δραστηριότητα, άλλοτε ταφική χρήση. «Όταν μιλάμε για χιλιετίες είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς αν οι δραστηριότητες αυτές γίνονταν ταυτόχρονα ή με χρονική διαφορά. Παρ’ όλα αυτά έχουμε μία σφαιρική εικόνα, για το τι συνέβαινε στην περιοχή όταν άνθιζε η Αθήνα. Η περιοχή δεν είχε πολύ μεγάλη συμβολή στην ίδρυση της πόλης, όμως ανέλαβε τέτοιο ρόλο με το που εντάχθηκε στο Θεμιστόκλειο τείχος, το οποίο οικοδομείται το 480π.Χ. Η περιοχή ρυμοτομείται σταδιακά στο 420π.Χ., στο τέλος του 5^ου αι. π.Χ., γεγονός σχετικό με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και με τις στεγαστικές ανάγκες που είχαν τότε δημιουργηθεί, όταν οι κάτοικοι της υπαίθρου άρχισαν να μπαίνουν στα τείχη για να σωθούν».

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο χώρος της ανασκαφής, κατά την αρχιτεκτονική πρόταση των Μπερνάρ Τσουμί και Μιχάλη Φωτιάδη, αντιμετωπίστηκε ως εκθεσιακή προέκταση του Μουσείου. Πριν από πέντε χρόνια, η ανασκαφή κατέστη προσβάσιμη στους επισκέπτες, οι οποίοι απέκτησαν τη δυνατότητα, πέραν της ξενάγησης στις αίθουσες του Μουσείου, να περιηγούνται και στις υποκείμενες αρχαιότητες.

@ STUDIO PANOULIS

Στη μεγάλη ολοτοίχια βιτρίνα, που μαρτυρά την καταστροφή της Αθήνας από τα στρατεύματα του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα το 86 π.Χ., βλέπουμε πώς ο κατεστραμμένος οικιακός εξοπλισμός από τα συντρίμμια που πετάχτηκε μέσα σε λάκκους, πηγάδια και δεξαμενές από τους νέους κατοίκους, χρησιμεύει σήμερα ως συνταρακτικό αφήγημα. Μια κατακερματισμένη οικοσκευή που ανασύρθηκε από τη δεξαμενή ενός σπιτιού, σηματοδοτεί ακριβώς αυτή την τραγωδία στη ζωή των κατοίκων της αρχαίας Αθήνας.

Η αίθουσα με τα γλυπτά

Στην περίκλειστη αίθουσα που σχηματίζεται στο βάθος της έκθεσης, έχουμε τη χαρά να θαυμάσουμε από κοντά γλυπτά. Ανταμώνουμε με την Αθηνά, την Άρτεμη, την Αφροδίτη, την Κυβέλη, τον Ασκληπιό και το άγαλμα της Υγείας. Βλέπουμε προτομές του Πλάτωνα (διασώζεται καθαρά στο πρόσωπο η μύτη του), του Αριστοτέλη, της αυτοκράτειρας Ευδοκίας. Σύμφωνα με την υπεύθυνη Συλλογών & Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης, οι ενότητες εδώ συνδέονται περισσότερο με την πνευματική ζωή των κατοίκων, την πίστη και τις δοξασίες τους, τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές αναζητήσεις τους.

«Σε μία ασυνήθιστη πτυχωτή κατασκευή που παραπέμπει στο ανάγλυφο της ανασκαφής, προβάλλεται η φύση θεοτήτων του ελληνικού πανθέου, η μεγάλη δημοτικότητα που γνώρισαν ορισμένες από αυτές, οι λατρευτικές, αποτροπαϊκές και μαγικές πρακτικές των κατοίκων, η στροφή στις παρήγορες ανατολικές μυστηριακές λατρείες, και τέλος το αργό πέρασμα στον χριστιανισμό», κατά την κ. Ελευθεράτου.

Τα αναλυτικά λήμματα των 1.150 αντικειμένων προετοιμάζονται τεχνικά ώστε να αναρτηθούν, μέχρι τον Σεπτέμβριο, στην ιστοσελίδα του Μουσείου, εμπλουτίζοντας την υπάρχουσα ψηφιακή συλλογή. Πρωτοπόρο στον τομέα αυτό, το Μουσείο Ακρόπολης είναι το μόνο στην Ελλάδα που έχει καταστήσει το σύνολο των εκθεμάτων του ανοιχτό και προσβάσιμο στην παγκόσμια κοινότητα.

Από τα εγκαίνια του Μουσείου της Ανασκαφής  @STUDIO PANOULIS

Στόχος είναι να τεθεί σε λειτουργία η εφαρμογή image recognition, όπου ο επισκέπτης θα μπορεί μέσω του κινητού του να έχει πρόσβαση σε αναλυτικές πληροφορίες για κάθε έκθεμα της ανασκαφής, σε 28 γλώσσες. Προς το παρόν, το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων θα προσφέρει προγραμματισμένες περιηγήσεις από το Σάββατο 06 Ιουλίου και κάθε Σάββατο.

Η έκθεση σχεδιάστηκε το 2017 από την αρχιτέκτονα Ελένη Σπάρτση και εξειδικεύτηκε ή τροποποιήθηκε σε σημεία από τον Μανώλη Λιγνό, που κατασκεύασε τις προθήκες, και την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου.

Η υλοποίηση του «Μουσείου της Ανασκαφής» πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη της ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

INFO  Το «Μουσείο της Ανασκαφής» είναι ανοιχτό για το κοινό από τις 26 Ιουνίου 2024.