Μελοποιούν από τα 16 τους χρόνια ποιητικό λόγο, παντρεύοντας την ποίηση με το ρεμπέτικο. Κατάγονται από την Κρήτη, ζουν και εργάζονται στην Αθήνα και είναι απόλυτα προσηλωμένοι σε αυτό που κάνουν, με αγάπη και μεράκι. Μετά τη συνεργασία τους με τη Μάρθα Φριντζήλα στον δίσκο Βουκολικόν (2015), τη Μαρία Φαραντούρη στον δίσκο Προσωπικό (2016) και τους δίσκους Κάτι παράξενο (2017), Ρεμπώτικα (2021) και Varvara Project (2023), τα αδέλφια Μιχάλης και ο Παντελής Καλογεράκης συνεχίζουν την πορεία τους με μια νέα δουλειά γεμάτη λόγο που απαγγέλλεται και τραγουδιέται.
Η νέα τους δημιουργία «Τα παραμύθια της Μελπομένης‘» περιλαμβάνει τραγούδια και αφηγήσεις πάνω σε ποιήματα των Μιχάλη Γκανά, Παντελή Καλογεράκη, Νίκου Μοσχοβάκου, Ζακ Πρεβέρ, Τζελαλαντίν Ρουμί, Γιάννη Στίγκα, Τώνιας Τζιρίτα Ζαχαράτου κ.ά. Πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις πάνω σε ποιήματα από έναν ορίζοντα δεκαετίας παρουσιάζονται για πρώτη φορά με μια ομάδα σπουδαίων μουσικών: Αλέξης Στενάκης (κλαρινέτο), Στρατής Σκουρκέας (κρουστά), Γιάννης Παπαγεωργίου (κιθάρα), Στράτος Γκρίντζαλης (μπουζούκι, μαντολίνο), Λάμπρος Παπανικολάου (κοντραμπάσο).
Λίγο πριν τους ακούσουμε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μας μιλούν για τα νέα τους σχέδια, την διαδρομή τους στην ποίηση και ό,τι θεωρούν βαθιά αντιποιητικό – «τα φασιστικά μυαλά, τις βίαιες πράξεις, την κυριαρχική πατριαρχία» – αλλά και για το κορίτσι της φωτογραφίας, που λέγεται Μελπομένη, και κάνει ανέμελη σχοινάκι στην Πλώρα στη Μεσαρά, 50 χρόνια πριν, τη χρονιά της πτώσης της χούντας, το 1974.
Η νέα σας δισκογραφική δουλειά έχει τον τίτλο «Τα παραμύθια της Μελπομένης». Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από τις νέες σας μελοποιήσεις;
Μ: Προετοιμάζουμε αυτή τη δουλειά ένα χρόνο τώρα, μετά από την παρότρυνση του καλλιτεχνικού διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το πρότζεκτ πήρε σάρκα και οστά ώστε να παρουσιαστεί για πρώτη φορά στην Εναλλακτική της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και τον ευχαριστούμε πολύ. Στις 29 θα έχουμε την ευκαιρία για δυο ώρες να τραγουδήσουμε αυτά που μας απασχολούν και να ορίσουμε με τα ποιήματα ένα κόσμο που μας χωράει.
Παντελή Καλογεράκη, πώς θα μας σύστηνες την ποιητική σου συλλογή EXTrA από την οποία απαγγέλεις ποιήματα;
Π: EXTrA είναι η συλλογή που έφτιαξα με ποιήματα που έχω γράψει από το μακρινό 2009 και που επιτέλους αισθάνθηκα έτοιμος να αυτοεκδώσω!
Έγραφα από παιδί, πάντα με αποσυμπίεζε το γράψιμο. Από τότε που άρχισα να διαβάζω και να με συνεπαίρνει η ποίηση και να χαίρομαι πραγματικά διαβάζοντας την, ξεκίνησα και να γράφω. Μερικά από τα ποιήματα της συλλογής, είχα ξεχάσει εντελώς ότι τα είχα γράψει, τα βρήκα σε ένα blogspot που χρησιμοποιούσα παλιά και πλέον βρίσκεται κάπου ξεχασμένο στο web και εκεί διάβασα μερικά ποιήματα που πολύ τα χάρηκα και τα έβαλα κι αυτά στην συλλογή EXTrA. Έχω εντάξει κι όλα εκείνα τα ποιήματα που έγραψα από το 2019 και μετά, χρονιά σημαδιακή για εμένα, καθώς ήταν η χρονιά που αποφοίτησα από τη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών, που τόσο με άλλαξε.
Τα ποιήματα από τη συλλογή που λέω στην παράσταση, είναι συνδεδεμένα με τα ποιήματα που θα τραγουδηθούν, καθώς με αποτελούν, με έχουν σχηματίσει.
Τα παραμύθια της Μελπομένης
Αφιερώνετε αυτή σας τη δουλειά «στο Μενιώ μας, που κάνει ανέμελη σχοινάκι στο χωριό τη χρονιά της πτώσης της Χούντα το 1974». Τι μπορείτε να μας διηγηθείτε για αυτή την αφιέρωση; Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Υπάρχει κάποια σχέση και ποιο είναι το κορίτσι της φωτογραφίας σας;
Π: Το κορίτσι της φωτογραφίας είναι η μαμά μας.
Μ: που λέγεται Μελπομένη, και κάνει ανέμελη σχοινάκι στην Πλώρα στη Μεσαρά. Στα 50 αυτά χρόνια αισθάνομαι η δημοκρατία να μην έχει αποκατασταθεί, αλλά να διεκδικείται, με τις κινήσεις κάποιον ανθρώπων που απαιτούν, σέβονται, αγαπούν, συμπονούν, αγκαλιάζουν ενάντια σε εκείνους που κερδοφορούν, ελέγχουν, απαιτούν και τελικώς υπονομεύουν την δημοκρατία. Η ευγένεια, η καλοσύνη, η διακριτικότητα, η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη είναι εργαλεία για την διατήρηση της δημοκρατίας.
Από τα νέα σας τραγούδια ακούσαμε το «Της αγάπης» σε ένα από τα πιο γνωστά ερωτικά ποιήματα του Μιχάλη Γκανά και την «Τρελή της Πόλης» από το ποίημα του Νίκου Μοσχοβάκου Τι σας οδήγησε να συμπεριλάβετε αυτά τα ποιήματα στον νέο δίσκο σας;
Μ. Το ποίημα «Της Αγάπης» του Μιχάλη Γκανά και το ποίημα «Η τρελή της Πόλης» του Νίκου Μοσχοβάκου είναι αγαπημένα μου ποιήματα. Ο Παντελής λέει ποιήματα του και ένα ποίημα της Κατερίνας Γώγου αντίστοιχα. Σε αυτή τη δουλειά θέλουμε να ταιριάξουμε ποιητικούς κόσμους διαφορετικούς που ωστόσο αναφέρονται σε κοινές στιγμές (έτσι μάλλον το αναγνωρίζουμε εμείς).
Στο τραγούδι «Τρελή της Πόλης» η Γώγου γράφει για το πως μια μέρα θα χαθεί στους δρόμους που θα καίγονται με το όνειρο της επανάστασης, ενώ ο Μοσχοβάκος γράφει για το πως αντιμετωπίζει ο κόσμος αυτή τη γυναίκα ώς μια τρελή που κραυγάζει, αποτολμώντας μια ακόμη προσπάθεια να συγκρατήσει τις λέξεις που χάνονται.
Επίσης, ποιο ποίημα του κορυφαίου Γάλλου ποιητή Ζακ Πρεβέρ περιλαμβάνεται στον δίσκο σας και γιατί;
Μ: Ο Ζακ Πρεβέρ είναι αλήθεια κορυφαίος. Η μετάφραση του σπουδαίου ποιητή Γιάννη Βαρβέρη στην ποίηση του Πρεβέρ υπήρξε δώρο για εμένα, μιας και η ποιητική συλλογή “Θέαμα & Ιστορίες” με έχει εμπνεύσει ιδιαίτερα.
Επιλέξαμε το εξής ποίημα να μπεί σε αυτή τη δουλειά, παραθέτω ένα απόσπασμα:
Τα παιδιά που αγαπιούνται, στα όρθια φιλιούνται,
μπροστά στις πόρτες της νύχτας
Κι όλοι οι περαστικοί, τα δείχνουν με το δάχτυλο.
Μα τα παιδιά που αγαπιούνται
Δεν είναι εδώ για κανένα
Βρίσκονται αλλού, πολύ μακριά,
μακρύτερα από τη νύχτα
Κι από τη μέρα πιο ψηλά
Στο λαμπρό φως, της πρώτης τους αγάπης.
Παραμένετε πιστοί στην ποίηση και στον λόγο που απαγγέλεται και τραγουδιέται. Πόσο εύκολο/δύσκολη είναι για εσάς μέχρι σήμερα αυτή η διαδρομή με βάση την ποίηση; Σκέφτεστε ποτέ την διαδρομή σας χωρίς αυτήν;
Μ: Δεν σκέφτομαι την ζωή μου χωρίς την ποίηση. Πρώτα ήρθε η ποίηση στη ζωή μου και μετά η μουσική. Η διαδρομή είναι ακριβώς όπως την επιλέγω, για αυτό και είμαι ικανοποιημένος. Δεν είναι εύκολη προφανώς, αφού απευθυνόμαστε σε μια μικρή μερίδα του κόσμου, ωστόσο ο Ρίλκε έγραψε φοβερά για το Δύσκολο:
“Λίγα πράματα ξέρουμε˙ όμως, για το ότι πρέπει να στεκόμαστε στο Δύσκολο, θά ‘μαστε πάντα σίγουροι. Είναι γόνιμη η μοναξιά, επειδή είναι δύσκολη. Ένας παραπάνω λόγος για να επιχειρήσουμε κάτι, πρέπει νά ‘ναι η δυσκολία που το κάτι αυτό παρουσιάζει. Γόνιμος είναι κι ο έρωτας: επειδή κι ο έρωτας είναι δύσκολος.”
Δεν αλλάζω την τέχνη μου με στόχο της επιτυχία, η τέχνη μου αλλάζει καθώς συνεχίζω στην διαδρομή που θέλω να διανύσω. Κοινός παρονομαστής μου πάντα το φάντωμα κι όχι το ξεφάντωμα.
«Η ποίηση ήταν και παραμένει για εμένα ένα απόλυτο γεγονός, το να διαβάζεις ποίηση, να την αρθρώνεις ή να την τραγουδάς, είναι αυτό που προσωπικά στην τέχνη με ενδιαφέρει σε αποκλειστικότητα!»
Π: Προσωπικά θεωρώ πως μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να σπουδάσω θέατρο, διαβάζοντας ποίηση out loud, μαζευόμασταν στο σπίτι και διαβάζαμε για ώρες, νομίζω αυτό με έκανε να αγαπήσω την παραστατική τέχνη. Η ποίηση ήταν και παραμένει για εμένα ένα απόλυτο γεγονός, το να διαβάζεις ποίηση, να την αρθρώνεις ή να την τραγουδάς, είναι αυτό που προσωπικά στην τέχνη με ενδιαφέρει σε αποκλειστικότητα! Οπότε τη διαδρομή μου καλλιτεχνικά δεν θέλω να την σκέφτομαι ούτε να την φαντάζομαι χωρίς αυτήν, μα ούτε κι έχω αντιμετωπήσει ιδιαίτερες δυσκολίες.
Μπορώ να πω πως μου συμβαίνει συνήθως το ανάποδο: όταν έρχομαι αντιμέτωπος με κάτι αντιποιητικό δυσκολεύομαι να ανταπεξέλθω. Στην καθημερινότητα δυσκολεύομαι, στην ζωή την άδικη και στα φασιστικά μυαλά, στις βίαιες πράξεις και στην κυριαρχική πατριαρχία εκεί δηλαδή που έχει χαθεί η ποίηση, εκεί δυσκολεύομαι. Η ποίηση είναι ένα κατασκεύασμα λαϊκό, απευθύνεται στη μάζα, είναι popular και δεν εμπεριέχει δυσκολίες, είναι η χαρά μας και το όπλο μας.
Μιχάλης & Παντελής Καλογεράκης @Γιώργος Καλκανίδης
Τι να περιμένουμε από τη συναυλία σας στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Διαβάζουμε από εσάς σχετικά: «Ενσταντανέ λαχτάρας και απόγνωσης. Παραμύθια όπου μάθαμε το λάθος για σωστό και το σωστό για λάθος, και τα παραμύθια αντίδοτά τους. Ενσταντανέ ορατότητας και επανάστασης. Παραμύθια του δρόμου, παραμύθια χαράς, μέσα στο όνειρο». Ποια είναι δύναμη της ποίησης και του τραγουδιού σήμερα για εσάς; Η τέχνη έχει πολιτική δύναμη;
Π: Να περιμένετε μια παράσταση βουτηγμένη στην ποίηση, με εμένα ως αφηγητή. Τα παραμύθια της Μελπομένης είναι εκείνες οι ιστορίες που προκύπτουν όταν ποιητές και ποιήτριες “έρχονται να μου αναμετρηθούν”. Έτσι χρησιμοποιήσα ποιήματα από την συλλογή μου EXTrA για να υπογραμμιστεί η απόγνωση μας και η λαχτάρα μας για μια ελεύθερη ζωή, μα και για να δώσω μια queer ταυτότητα στον έρωτα.
Μ. Φυσικά έχει πολιτική δύναμη, και για αυτό το λόγο οφείλουν οι καλλιτέχνες να οπλιστούν με σεβασμό και αξιοπιστία. Διότι από τη μια δεν είσαι γιατρός να σώσεις τον ασθενή, ούτε φυσικός να ανακαλύψεις την βαρύτητα, όμως δίνεις άρωμα στις ζωές των ανθρώπων, καλλιεργείς σκέψεις και διαμορφώνεις πεποιθήσεις, κι αν αυτό το παραβλέπεις είσαι άλλος ένας κακός γιατρός, κακός φυσικός, κακός επαγγελματίας. Πάντως προτιμώ να μην μου παρέχει οικονομική άνεση η τέχνη μου, και να μου παρέχει ψυχολογική υποστήριξη. Το λέω χωρίς να έχω λυμένο το βιοποριστικό, όμως δεν θέλω να πετύχω με τους όρους της οικονομικής ανάπτυξης και της εξουσιαστικής επιβολής, θέλω να πετύχω με τους όρους της τέχνης.
Πώς εγγράφεται το ρεμπέτικο μέσα σας σήμερα, η κιθάρα και το μπουζούκι και τι έχουν να πουν στο κοινό του 21ου αιώνα σε μια εποχή που ευνοούνται οι αντιγραφές παντός είδους με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης;
Μ: Αν οι αντιγραφές αρέσουν στο κοινό του 21 αιώνα, τότε αντιγραφές θα γίνονται (όλα για την οικονομική ανάπτυξη), ωστόσο αυτό δεν επηρεάζει την τέχνη. Αυτό που είναι να αλλάξει ας αλλάξει, δεν με πειράζει καθόλου να χαθούν επαγγέλματα, να αλλάξουν μορφές κάποιες ειδικότητες, γενικώς να αλλάξουν κάποια πράγματα, μου αρέσει να βλέπω τον άνθρωπο να ζορίζει τον άνθρωπο. Θυμάμαι αυτή την ατάκα “όποιος δεν προσαρμόζεται, πεθαίνει” , είδαμε δέντρα να κόβονται για να περάσει δρόμος, ζώα να απειλούνται προς εξαφάνιση, μήπως το πρόβλημα στη γη είναι το άπληστο ζώο, ο άνθρωπος;
Να σημειώσω εδώ και το πιο ενδιαφέρον πράγμα που μου δίδαξε η σπουδή μου στο Περιβάλλον: Η κλιματική κατάρρευση, δεν αφορά τον πλανήτη Γη, αλλά τη ζωή του ανθρώπου στον πλανήτη Γη, πόσο εγωιστικό πράγμα αλήθεια, ο άνθρωπος με την υπερκατανάλωση και την μεγέθυνση να φτάσει στο σημείο να μην μπορεί να επιβιώσει στον πλανήτη, και αντί να μιλάει για ανθρωπιστική κρίση να μιλάει για κλιματική κρίση.
Σε αυτή τη λογική λοιπόν, αδημονώ για όσα έρχονται. Προσωπικά έχω επιλέξει να συγκινούμαι και να ορίζομαι από κάτι μη κερδοφόρο, οπότε νομίζω θα με αφήσουν στην ησυχία μου.
Π: Έχει ενδιαφέρον που αναφέρεστε στην τεχνητή νοημοσύνη, καθώς αυτό είναι και το θέμα της πτυχιακής μου, στο μεταπτυχιακό “Προηγμένα Πληροφοριακά Συστήματα” που εκπονώ.
Προσωπικά θεωρώ πως η τέχνη και η τεχνητή νοημοσύνη είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η τέχνη είναι μια κατασκευή που απευθύνεται στο λαό για να του δώσει δύναμη να αντιστέκεται και να αγαπάει τη ζωή, ενώ το AI είναι ένα εργαλείο που στοχεύει στην απλούστευση των καθημερινών εργασιών. Έτσι πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Το πρώτο είναι ένα κατασκεύασμα ενώ το δεύτερο ένα εργαλείο.
Τώρα άμα κάποιος θελήσει να χρησιμοποιήσει το AΙ για να παράξει τέχνη, με ‘γεια του με χαρά του, ωστόσο εμένα αυτό δεν με αφορά, ούτε με συγκινεί, η τέχνη έχει νόημα όταν κατασκευάζεται από τον άνθρωπο και το AI έχει νόημα όσο μας εξυπηρετεί. Μου φαίνονται αστείες αν όχι τραγικές οι κουβέντες πως τα ρομπότ θα μας πολεμήσουν, την ίδια στιγμή που ο πλανήτης βράζει.
INFO Συναυλία Μιχάλης & Παντελής Καλογεράκης »Τα παραμύθια της Μελπομένης», Σάββατο 29 Ιουνίου 2024, Ώρα έναρξης: 20.30, Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Προπώληση: Ταμεία ΕΛΣ & www.ticketservices.gr
