Ούτε ο Αλέξης Τσίπρας ούτε ο Ζόραν Ζάεφ εμφανίστηκαν με γραβάτα στην κοινή παρουσία τους κατά την πρώτη ημέρα της Διάσκεψης που οργάνωσαν παρέα για την Ειρήνη και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο -κατάμεστο- Ωδείο Αθηνών.
Η συντονίστρια Νίκη Λυμπεράκη έκανε αμέσως τον συσχετισμό, μεταφέροντας νοητά την κουβέντα στην ημέρα που πριν από έξι χρόνια, Ιούνιο του 2018, οι δυο άνδρες, ως εν ενεργεία πρωθυπουργοί αμφότεροι, συνυπέγραφαν τη Συμφωνία των Πρεσπών. Ένα σύντομο, αλλά απαραίτητο ταξίδι στον χρόνο.
Τότε, και μετά την αναμνηστική φωτογραφία με όλους τους παρόντες, ο ηγέτης της Β. Μακεδονίας έλυνε (ίσως και ανακουφισμένος) την μπορντό γραβάτα του και την δώριζε στον Έλληνα ομόλογό του, ο οποίος την έβαζε στην τσέπη του. Όχι για να «κρεμαστεί». Ήταν ένα «κλαδί ελαίας» σε ένδειξη φιλίας και ειρηνικής συνύπαρξης των δυο γειτόνων. Ένα νέο κεφάλαιο είχε μόλις ανοίξει εκείνη τη στιγμή.
«Την έχω στο συρτάρι μου» αποκρίθηκε στη δημοσιογράφο της Alter Ego Media ο Αλ. Τσίπρας. Με το πλατύ χαμόγελό του ενίσχυε παραπάνω τον συμβολισμό εκείνης της πράξης.
Του ίδιου δεν του ταίριαξαν ποτέ οι γραβάτες. Τις απέφευγε ανεξαρτήτως συνθηκών και του dress code που επιβάλλεται σε πολιτικούς. Πολύ σφιχτός ο κόμπος στο λαιμό του.
Εκείνη, όμως, η γραβάτα του Ζόραν Ζάεφ κουβαλούσε πολλαπλάσιο βάρος, ανεκτίμητη αξία και τη φύλαξε. Σηματοδοτούσε το τέλος μιας ατέρμονης συζήτησης και μιας διμερούς διαμάχης δεκαετιών για το όνομα του βαλκανικού κράτους: από πΓΔΜ σε Βόρεια Μακεδονία.
Ο Πόλεμος και η Ειρήνη
Ήταν το τέλος ενός -μάταιου- Πολέμου και η αφετηρία μιας -έστω περίπλοκης- Ειρήνης. Το μεγαλείο απαιτεί απλότητα, καλοσύνη και αλήθεια, έγραφε εμπνευσμένα ο σπουδαίος λογοτέχνης Λέων Τολστόι το 1869 στο ομώνυμο αριστούργημά του. Ένα έργο ολοκληρωτικά επίκαιρο 155 χρόνια από την πρώτη δημοσίευσή του.
Το 2024, 1,5 αιώνα αργότερα, η πραγματικότητα ελάχιστα διαφέρει. Μηδέ διαφοροποιείται. Πόλεμος και Ειρήνη παντού. Οι δύο αυτές έννοιες κυριαρχούν τη σήμερον, παγκοσμίως.
Ο πόλεμος διαρκείας στην Ουκρανία και η σύρραξη στη Λωρίδα της Γάζας, με το αιματοκύλισμα του παλαιστινιακού λαού, το επιβεβαιώνουν περίτρανα. Η ειρήνη στην ευρύτερη γειτονιά της Ελλάδας έχει διασαλευτεί παντοιοτρόπως. Καλοσύνη πουθενά, η αλήθεια λείπει.
Η ώρα του Τσίπρα να επανέλθει
Οι έννοιες του Πολέμου και της Ειρήνης σε κάθε σχήμα τους κυριάρχησαν και στο πάνελ των δύο ανδρών και φίλων. Συνέβη ταυτόχρονα με την «προσγείωση» στην πολιτική σκηνή και την παρθενική απόπειρα μέσα από την οποία επέλεξε για να συστήσει ο Αλέξης Τσίπρας το Ινστιτούτο που δούλευε επί μήνες. Το προσωπικό rebranding είχε λάβει πια την πρωτόλεια μορφή του.
Το timing του λανσαρίσματος δεν επελέγη προφανώς τυχαία. Ούτε η αφορμή για την προώθηση της επανατοποθέτησης του στην κεντρική σκηνή. Η συμπλήρωση μιας εξαετίας από τις Πρέσπες και η ρευστότητα σε όλη την Ευρώπη αποτέλεσαν, στα μάτια του Αρτινού πολιτικού, μια ιδανική συγκυρία. Ήταν η ώρα του να επανέλθει πιο δυναμικά.
Ακριβώς μια εβδομάδα μετά τις Ευρωεκλογές της αποχής, ο πρώην πρωθυπουργός υποδέχθηκε τον κ. Ζάεφ στην Αθήνα κι από κοινού ανέλαβαν την πρωτοβουλία «επικαιροποίησης» των όσων είχαν συνταχθεί μεταξύ τους. Γιατί σαν κάποιοι να έχουν κοντή μνήμη.
Φρόντισαν, λοιπόν, να υπενθυμίσουν και κυρίως να υπογραμμίσουν με έντονα γράμματα πολύ περισσότερο τα οφέλη που απορρέουν από τα άρθρα της, ενόσω οι κυβερνήσεις Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας επικαλούνται, όπως ειπώθηκε, «δικαιολογίες», αποφεύγοντας -τεχνηέντως- την εφαρμογή της. Η κωλυσιεργία κύρωσης των τριών μνημονίων από τη μία και οι ακροδεξιές κορώνες από την άλλη, με απόλυτη ευθύνη της ηγεσίας του εθνικιστικού VMRΟ, προκαλούν αναπόφευκτο ταρακούνημα στα θεμέλιά της.
Το 2018 Τσίπρας και Ζάεφ είχαν αναλάβει το βάρος μιας τεράστιας πολιτικής και -προσωπικής- ευθύνης, γνωρίζοντας a priori τις συνέπειες. Με αμοιβαίες υποχωρήσεις δεσμεύτηκαν για ένα μέλλον εγγυημένης εμπιστοσύνης. Προστατεύοντας όσο ήταν εφικτό τα συμφέροντα της πατρίδας τους, έφτασαν σ’ έναν κοινό προορισμό. Εκ του αποτελέσματος -και σε πείσμα των εσωτερικών αντιδρώντων- το ραντεβού στις Πρέσπες κατέστη ιστορικό.
Οι Πρέσπες ως σύμβολο ειρήνης
Για τον πρώην πρωθυπουργό γεννούσε συνειρμούς η επιλογή του γεωγραφικού χώρου. Όπως είχε πλέον επιθυμία να ομολογήσει «ήταν δική μου ιδέα κι επέμεινα». Είχε επισκεφθεί τις Πρέσπες ως φοιτητής κι είχε εντυπωσιαστεί από την ομορφιά τους. Ταυτόχρονα όμως «οι Πρέσπες ήταν συνώνυμο του εμφύλιου σπαραγμού, της οδύνης. Ήταν η λίμνη από την οποία πέρασε με βάρκες ο Δημοκρατικός Στρατός μετά την ήττα. Ήταν βαριά φορτισμένη αυτή η περιοχή. Έκτοτε οι Πρέσπες δεν θα συμβόλιζαν τον πόλεμο, αλλά την ειρήνη και τη συμφιλίωση».
Στην αποστροφή του αυτή του λόγου του ο πρώην πρωθυπουργός, που είχε απέναντί του τη σύντροφό του Μπέττυ Μπαζιάνα, κέρδισε το παρατεταμένο χειροκρότημα των παρόντων – πάρα πολλών νυν και πρώην συντρόφων στον ΣΥΡΙΖΑ (απ’ όλες τις πολιτικές γενιές) που επέλεξαν να στηρίξουν το εγχείρημα.
Έφυγε γρήγορα ο Κασσελάκης
Του Στέφανου Κασσελάκη εξαιρουμένου όμως. Ο ίδιος πέρασε εθιμοτυπικά, χαιρέτησε κι αποχώρησε εντός τριάντα λεπτών. Είχε προγραμματίσει συνέντευξη την ίδια ώρα για να πει ότι θ’ αντιμετώπιζε και τον Τσίπρα σε μια δυνητική προεδρική μάχη κεντροαριστερού σχηματισμού.
Παρόντος ή όχι του Στ. Κασσελάκη, η ειρήνη είχε επιστρέψει εκ νέου στο τραπέζι. Για να νικηθεί ο πόλεμος, η εχθρότητα. Για να εξασφαλιστεί η ομαλή και ήρεμη γειτνίαση, η συνύπαρξη των λαών. «Βλέπουμε τι γίνεται πια στη γειτονιά μας, σε έξι χρόνια έχουν αλλάξει πολλά» επεσήμανε σχετικά ο Αλέξης Τσίπρας αντικρίζοντας το ηφαίστειο που βράζει.
«Τα Βαλκάνια είναι ένα πεδίο που τρίτες χώρες θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν», συμπλήρωσε μετά λόγου γνώσεως, ονοματίζοντας την Τουρκία και τη Ρωσία ως αυτές που επιβουλεύονται καταστάσεις επιχειρώντας να εκμεταλλευτούν κάθε πιθανή αστάθεια. Δεν χρειάζεται πια να αυτολογοκρίνεται.
Η αναβλητικότητα της ΝΔ και ο Ελ. Βενιζέλος
«Ήταν εξαιρετικά ώριμες οι πολιτικές συνθήκες» σημείωσε κατόπιν και δήλωνε ευγνώμων σε όσους βουλευτές ενέκριναν το σχέδιο, μεταξύ των οποίων ηγετικά στελέχη της Νέας Αριστεράς που το απόγευμα της Δευτέρας επέλεξαν να δώσουν κανονικά το «παρών» στο αμφιθέατρο.
«Αν περιμέναμε να ωριμάσει κι άλλο η κατάσταση, ενδεχομένως θα σάπιζε», υποστήριξε ο πρώην πρωθυπουργός υπερασπιζόμενος κάθε πτυχή μιας Συμφωνίας, η οποία πλέον «χρειάζεται φροντίδα» για να εδραιωθεί.
«Αν δεν οικοδομηθεί αμοιβαία εμπιστοσύνη με ακόμα περισσότερες πράξεις, δεν θα ενισχύσουμε τα οφέλη της», ανέφερε κατηγορώντας την κυβέρνηση της ΝΔ για τον χρόνο που έχει ξοδέψει κατά την τελευταία πενταετία με συνέπεια να έχει εγκλωβιστεί. Ήταν αιχμές που δεν γλίτωσε το υπουργείο Εξωτερικών και ο ίδιος ο Κυρ. Μητσοτάκης.
«Η πολιτική της αναβλητικότητας και της στασιμότητας είναι βολική για τις κυβερνήσεις, αλλά δεν είναι προς όφελος των λαών και της σταθερότητας» ανέφερε σκωπτικά.
Αντιθέτως «η ιστορία πρέπει να είναι σχολείο και όχι φυλακή», όπως είπε ο Αλ. Τσίπρας επικαλούμενος μια φράση του τότε υπ. Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά. Θύμισε μάλιστα πως «μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης ο Ελ. Βενιζέλος υπέγραψε σύμφωνο φιλίας με την Τουρκία», καθώς είχε κατά νου να προστατευτεί ό,τι είχε υπογραφεί νωρίτερα και να μην ρισκάρει διασάλευση. «Καμία ενεργοποίηση του Άρθρου 19 δεν θα μας σώσει» κατέθεσε ακόμη ο πρώην πρωθυπουργός προκειμένου να εξηγήσει γιατί έχει σημασία να εφαρμοστεί κι από τις δυο πλευρές η Συμφωνία.
Είχε ακούσει κι ο ίδιος τον Νίκο Κοτζιά στη δική του τοποθέτηση να επιμένει ότι «τα άρθρα 19 και 20 δεν σπάνε» και πως όποια ανατροπή θα οδηγούσε σε αποσταθεροποίηση του γειτονικού κράτους.
Υπαρξιακό πρόβλημα για τη Βόρεια Μακεδονία
«Η Β. Μακεδονία θα πρέπει να εξοικειωθεί με μια πραγματικότητα, να συμφιλιωθεί, αλλιώς θα έχει δυσκολίες υπαρξιακού χαρακτήρα, όχι μόνο για την ευρωπαϊκή προοπτική. Εμείς θέλουμε να έχει συνοχή και σταθερότητα. Προφανώς και απειλείται με διεθνή απομονωτισμό» προειδοποίησε.
Μάλιστα «ο πρόεδρος Μπάιντεν έχει υπογράψει διάταγμα κυρώσεων ατομικών σε όσους δεν τηρήσουν τη Συμφωνία», εξήγησε συνολικά ο κ. Τσίπρας, ο οποίος δεν έκρυψε πως θα ήθελε μια Ελλάδα να λειτουργεί διεθνώς ως «πυλώνας σταθερότητας. Συνώνυμο της ελευθερίας, της ειρήνης και της δικαιοσύνης» δεδομένου πως παραδοσιακά είχε καλές σχέσεις τόσο με τον αραβικό κόσμο όσο και με το Ισραήλ. Δεν χρειάστηκε επεξήγηση για να γίνει κατανοητή η παραπομπή στον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ήταν γραμμή που ακολούθησε και ο κ. Ζάεφ, μιλώντας για τη δέσμευση της νυν κυβέρνησης των Σκοπίων να μην πειράξει τη Συμφωνία. «Τον καλώ να δείξει πως είναι ηγέτης, να επιβεβαιώσει πως η Συμφωνία δεν είναι σε κίνδυνο» είπε αναφερόμενος στον πρωθυπουργό Χριστιάν Μιτσκόσκι, αλλά παραπλεύρως και στον Κυρ. Μητσοτάκη.
Ο Τσίπρας δεν πίστευε στη Συμφωνία
Φυσικά σε όλη αυτή τη διαδρομή και προκειμένου η συμφωνία να γίνει συμπαγής τα εμπόδια δεν ήταν αμελητέα. Κάποιες φορές αρκετά υψηλά, τίποτα δεν προέκυψε αβίαστα και άκοπα. Όπως παραδέχθηκε «είχαμε φτάσει σ’ ένα σημείο που είπαμε ότι δεν προχωράμε. Μου έλεγε ο Ζόραν ότι ‘δεν μπορώ να αλλάξω το Σύνταγμα’, αλλά κι εγώ δεν έκανα πίσω. Δεν πειράζει, θα είμαστε πάλι φίλοι του είπα». Υπήρξε κι ένα δεκαήμερο πάγωμα.
Εξ αρχής είχε αμφιβάλλει για την εκδοχή συμφωνίας, αμφισβητώντας τον Νίκο Κοτζιά που του πρωτομίλησε για τον Ζόραν Ζάεφ. Ο κυρίαρχος Γκρουέφσκι, βασιλιά τον αποκάλεσε, απέκλειε ως τότε κάθε τέτοιο ενδεχόμενο.
Συνέβη όμως. Κι ας «υπήρξε μια αθλιότητα τότε ότι δίνουμε τη Μακεδονία για να πάρουμε τις συντάξεις». Ούτε το ΝΑΤΟ το επέβαλε, «απλώς λειτούργησε ως μοχλός». Αν ίσχυε κάτι τέτοιο «θα μπορούσαν να το λύσουν κυβερνήσεις πιο υποταγμένες στις επιταγές του ΝΑΤΟ». Αντιθέτως «ήταν για το δικό μας όφελος, για το όφελος της Βόρειας Μακεδονίας και της περιοχής». Κάτι που τον κατά τον Αλέξη Τσίπρα αναγνωρίζει και ο πρωθυπουργός αποφεύγοντας «μια αυτοκαταστροφική πολιτική καταγγελίας».
Πεζός ο Ζάεφ, χαμογελαστός ο Γ. Παπανδρέου
Διαφορετικά, όπως ισχυρίστηκε ο Ζόραν Ζάεφ, δεν θα είχαν βραβευτεί από κοινού με τον Αλ. Τσίπρα τουλάχιστον δέκα φορές. Αν και, για τον ίδιο, «η ειρήνη είναι το σπουδαιότερο βραβείο που λάβαμε». Τόσο ήσυχη είχε τη συνείδησή του ο πρώην πρωθυπουργός της Β. Μακεδονίας που στο τέλος της πρώτης ημέρας αποχώρησε πεζός, κατηφορίζοντας τη Ρηγίλλης. Δεν είχε να φοβηθεί κάτι.
Χαμογελαστός και ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, εκ των τελευταίων ομιλητών της πρώτης ημέρας, δεν αρνήθηκε αναμνηστικές φωτογραφίες και ανταλλαγή απόψεων με παρευρισκόμενους.
Λίγα λεπτά πριν κλείνοντας τη συζήτηση είχε μιλήσει για το ιστορικό χρέος που έχουν «οι προοδευτικές δυνάμεις μπροστά στην άνοδο του νεοναζισμού, του φασισμού, της ακροδεξιάς πολιτικής που θα διαλύσει την Ευρώπη». Είναι ανάγκη όπως σχολίασε «όλες οι δυνάμεις, δημοκρατικές, αριστερές, σοσιαλδημοκρατικές, σοσιαλιστικές, πράσινες, φιλελεύθερες να συνεργαστούν με τον άλφα ή βήτα τρόπο, για μια προοδευτική Ευρώπη, για προοδευτικά Βαλκάνια, για μια προοδευτική Ελλάδα». Η Κεντροαριστερά στο προσκήνιο – για τους σωστούς ή τους λάθος λόγους.
