Το Φρέαρ των Οινουσσών είναι το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου. Είναι το σημείο, 5.109 χλμ. από την επιφάνεια της θάλασσας, που η άβυσσος συναντά τον πυρήνα της γης και ρουφά καθετί στα έγκατά του.

Είναι, από πέρυσι τέτοια μέρα, 14 Ιουνίου του 2023, ο  υγρός τάφος εκατοντάδων προσφύγων και μεταναστών που πνίγηκαν χωρίς να προλάβουν να παλέψουν έστω για τη ζωή τους. Εκατοντάδων ανθρώπων που χάθηκαν τόσο άδικα επειδή βρέθηκαν σ’ ένα ψαροκάικο όχι μεγαλύτερο των 30 μέτρων.

Νερά θολά, ψυχή βαθιά, ανάσα καμιά. Ο εφιάλτης του 2013 στη Λαμπεντούζα είχε είχε επιστρέψει ξανά, ολοζώντανος, δέκα χρόνια αργότερα. Ένας εφιάλτης με μεγαλύτερη αγριότητα και σε μεγαλύτερη ένταση. Το μπλε της θάλασσας είχε βαφτεί κόκκινο, η Ελλάδα, η Ευρώπη, ο κόσμος ολάκερος, είχε σοκαριστεί για άλλη μια φορά.

82 νεκροί, 104 διασωθέντες, εκατοντάδες αγνοούμενοι

Επισήμως οι νεκροί του ναυαγίου, που συνέβη 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά των ακτών της Πύλου, ανήλθαν στους 82. Όσες οι σοροί που ανασύρθηκαν εκ των υστέρων. Οι μέχρι σήμερα αγνοούμενοι, κυρίως γυναικόπαιδα στοιβαγμένα στην καρίνα του αλιευτικού σκάφους «Adriana» που βυθίστηκε ξημερώματα Τετάρτης, εκτιμώνται δεδομένα περισσότεροι από 400. Είναι πολύ πιθανό να υπερβαίνουν τους 500. Οι έρευνες που διεξήχθησαν για μέρες στο σημείο δεν απέδωσαν αποτέλεσμα.

Από την επιχείρηση διάσωσης των ελληνικών δυνάμεων (Λιμενικό, Πολεμικό Ναυτικό, Πολεμική Αεροπορία), περισυνελέχθησαν συνολικά 104 επιβαίνοντες που μετά τη βύθιση του σκάφους είχαν βρεθεί στη θάλασσα. Άνδρες διαφόρων εθνικοτήτων η πλειονότητά τους, διότι αυτοί βρίσκονταν ως επί το πλείστον στο ανοικτό κατάστρωμα κατά τη διάρκεια της πλεύσης. Κάποιοι ήταν έφηβοι, ουδείς έφερε σωσίβιο κατά τον εντοπισμό του.

Μέλη ομάδας ειδικών αποστολών, κουβαλώντας δεκαετίες εμπειριών πάνω τους, ανέφεραν ότι δεν είχαν ζήσει άλλη φορά ένα ναυάγιο τέτοιας έκτασης. Οι μετανάστες προσπαθούσαν να κρατηθούν στην επιφάνεια αγκαλιάζοντας κάθε λογής αντικείμενα. Μικρά, μεγάλα, κάτι που να εξείχε του νερού. Δεν ήξεραν κολύμπι, έπιναν νερό, αλλά άντεχαν. Έπρεπε με κάθε τρόπο να επιβιώσουν.

Οι αεροφωτογραφίες με το «Adriana» εν πλω που κυκλοφόρησαν καταδείκνυαν την υπερφόρτωση του ανοικτού καταστρώματος και την τεράστια επικινδυνότητα. Πολλαπλάσιοι ήταν στο εσωτερικό. Η εικόνα απελπιστική, χώρος ελεύθερος πουθενά, ένα έγκλημα διαρκείας κάτω από τον ήλιο που ολοκληρώθηκε στο πηχτό σκοτάδι. Στο κάθε άτομο υπολογίστηκε πως αντιστοιχούσαν 40 εκατοστά διαθέσιμου χώρου.

Η απαλλαγή των κατηγορουμένων – «Δημιουργεί προηγούμενο»

Εκ των διασωθέντων 9 Αιγύπτιοι υπήκοοι συνελήφθησαν, υπεβλήθησαν σε ανάκριση κι ακολούθως τους απαγγέλθηκαν οι κατηγορίες. Διώκονταν ποινικά ως αυτουργοί για διακίνηση, ανθρωποκτονία επιβαινόντων, πρόκληση ναυαγίου, παράνομη είσοδο, καθώς και σύσταση και συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση. Θα μπορούσαν να καταδικαστούν σε πολλάκις ισόβια.

Στα τέλη Μαΐου, πριν από λίγες εβδομάδες δηλαδή, απαλλάχθηκαν όλων των κατηγοριών, διότι το Τριμελές Εφετείο της Καλαμάτας αποδέχθηκε τον ισχυρισμό της υπεράσπισης πως το ναυάγιο έλαβε χώρα σε διεθνή ύδατα. Ως εκ τούτου δεν υπήρχε η σχετική δικαιοδοσία εκδίκασης της υπόθεσης.

«Έχω την εντύπωση ότι ήταν ένα κρίσιμο σημείο, αυτό που λέμε turning point» υποστηρίζει στο Βήμα ο διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνησίας, κ. Χρήστος Δημόπουλος που ως παρατηρητής του διεθνούς φορέα συνολικά είχε προχωρήσει σε παρατήρηση της δίκης, της όλης διαδικασίας και κατά πόσο ήταν μια δίκαιη δίκη. Όπως μάς εξηγεί στην κουβέντα μας η έκβαση της υπόθεσης «δημιουργεί πλέον ένα προηγούμενο για το πώς αντιμετωπίζονται αυτές οι περιπτώσεις όταν είναι εκτός των εγχώριων υδάτων, όταν είναι στα διεθνή ύδατα». Γεγονός που για τη Διεθνή Αμνηστία «είναι σημαντικό» δεδομένου πως «αν μη τι άλλο δείχνει κάτι διαφορετικό απ’ όσα έχουμε δει τα προηγούμενα χρόνια».

«Δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη»

Ταυτόχρονα όμως ο κ. Δημόπουλος, δίχως να κρίνει την απόφαση καθαυτή, φροντίζει να επισημάνει ότι «ναι μεν είναι σαν να κλείνει το ένα σκέλος, αλλά η αίσθηση που αφήνει στη Διεθνή Αμνηστία είναι ότι δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη. Εμείς στην ουσία κυνηγάμε με την εκστρατεία μας τη δικαιοσύνη για όλα αυτά τα άτομα που πνίγηκαν σε αυτά τα ναυάγια, για τους συγγενείς τους, για το τραύμα των επιζώντων. Αν δεν κλείσει η υπόθεση, αν δεν ελεγχθεί τελικά αν υπάρχουν ευθύνες, από ποιους και τι άλλο θα μπορούσε να γίνει, δεν θεωρούμε ότι έχει δικαιωθεί όλο αυτό το τραύμα και ο πόνος».

Ως την ποινική δίκη οι «Εννέα της Πύλου» ήταν προφυλακισμένοι. Σήμερα ένας εξ αυτών εξακολουθεί να τελεί υπό διοικητική κράτηση από τις ελληνικές Αρχές. «Ίσως έχει να κάνει με το αίτημα ασύλου που είχε καταθέσει στην Ελλάδα και είχε απορριφθεί, αλλά επανήλθε» λέει ο επικεφαλής του ελληνικού τμήματος της Αμνηστίας που μας δίνει τις πληροφορίες.

Τι ισχύει με το Ναυτοδικείο, το λιμενικό και τις ευθύνες του ναυαγίου

Η διαλεύκανση των ακριβών αιτιών του ναυαγίου περιλαμβάνει ένα δεύτερο σκέλος. Η διερεύνηση από το Ναυτοδικείο, για ευθύνες λιμενικών, βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Η διαδικασία προχωρά αργά. «Γι’ αυτό το σκέλος έχουμε κάνει την ανεξάρτητη έρευνά μας μαζί με το Human Rights Watch». Μια έρευνα που διήρκησε τουλάχιστον έξι μήνες.

Ο κ. Χρήστος Δημόπουλος σημειώνει ότι «ως Αμνηστία κάνουμε πάντα ανεξάρτητη έρευνα, ακριβώς διότι δεν παίρνουμε χρήματα ούτε από κυβερνήσεις ούτε από εταιρείες. Είναι θεμελιώδες για να μπορούμε αφενός να μιλήσουμε για όλα αυτά αφετέρου για να προστατεύσουμε το brand name της Αμνηστίας. Ότι δηλαδή κάνει πολύ σοβαρά και τεκμηριωμένα τη δουλειά της και δεν τοποθετείται εφόσον δεν έχει εντοπίσει κάτι. Άρα θεωρώ την υπόθεση ανοιχτή και πρέπει να ξεκινήσει κάποια στιγμή. Έχει καθυστερήσει. Είναι άλλο ένα πρόβλημα αυτό, ότι μιλάμε για μια διαδικασία πολύ αργή».

Υπογραμμίζει φυσικά ότι «κάποιες φορές καλύτερα να είναι αργή και να έχουμε αποτέλεσμα παρά γρήγορη. Αλλά εδώ πια έχουμε καθυστερήσει πολύ». Και κατά τον κ. Δημόπουλο πρόκειται για «μια καθυστέρηση που μας ενοχλεί».

«Δεν ξέρω αν έχουμε μάθει τι ακριβώς συνέβη εκείνη τη βραδιά»

Η απόδοση πραγματικών ευθυνών δεν είναι το μοναδικό άφεγγο σημείο μιας «αισχύλειας» τραγωδίας με ξεκλήρισμα ολόκληρων οικογενειών. Χωρίς τούτη τη φορά να επέμβει ο από μηχανής θεός. Φίλοι έχασαν φίλους με τους οποίους κινούσαν γι’ άλλους τόπους, φίλους με τους οποίους κυνηγούσαν ένα πιο ελπιδοφόρο «αύριο». Στη στεριά της Πελοποννήσου θα διαδραματίζονταν τα επόμενα, εξίσου, θλιβερά επεισόδια. Τα λευκά σεντόνια που κάλυπταν τις σορούς έδιναν ένα εξώκοσμο τόνο στο θανατηφόρο σκηνικό.

Μαρτυρίες, πληροφορίες και ρεπορτάζ σε διεθνή Μέσα χρέωσαν στην ελληνική ακτοφυλακή εγκληματική διαχείριση του περιστατικού. Ήταν μια ανατροπή που προκλήθηκε από τους υπεράριθμους μετανάστες; Ή επιχείρησε όντως το λιμενικό να ρυμουλκήσει το πλοιάριο εκτός ελληνικών ορίων; Κι αν ναι, προκάλεσε εν τέλει τη βύθιση εξαιτίας της δύναμης που ασκήθηκε στο σχοινί ρυμούλκησης με αποτέλεσμα τη μετατόπιση των επιβαινόντων και την καταδικαστική κλίση του σκάφους; Ευθύνες, ενοχές και τύψεις σε μια συγκρουσιακή ακολουθία.

«Αν συνέδεα αυτήν την υπόθεση με μια άλλη παλιότερη, θα ήταν με αυτήν του Φαρμακονησίου. Εκεί η ελληνική δικαιοσύνη πήγε σχετικά γρήγορα, δεν απέδωσε ευθύνες πουθενά και οι όποιες ευθύνες μας ήρθαν μέσω της Ευρώπης 9,5 χρόνια αργότερα» υπενθυμίζει ο διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε εν τέλει την Ελλάδα κι επιδίκασε 330.000 ευρώ ως αποζημίωση στους προσφυγέντες.

«Σε αυτή την περίπτωση πάλι, δεν ξέρω αν έχουμε μάθει τι ακριβώς συνέβη εκείνη τη βραδιά. Για ποιο λόγο το λέω αυτό; Στην υπόθεση του Φαρμακονησίου, για παράδειγμα, δεν αποδόθηκαν ευθύνες για προσπάθεια επαναπροώθησης, αλλά για παραλείψεις κατά τη διάρκεια της διάσωσης. Σε αυτή την περίπτωση είμαστε ακόμα στην προανάκριση», αναλύει ο κ. Χρήστος Δημόπουλος.

Το δρομολόγιο του θανάτου

Το αλιευτικό σκάφος Adriana είχε ξεκινήσει το παράνομο και ριψοκίνδυνο ταξίδι του από τη Λιβύη 3,5 ημέρες νωρίτερα – πιθανόν στις 10 Ιουνίου. Προορισμός του η Ιταλία. Στο φυσικό λιμάνι του Τομπρούκ, την αφετηρία του μεγάλου κακού, είχαν συγκεντρωθεί και αναμειχθεί τα όνειρα εκατοντάδων μεταναστών για μια βελτιωμένη καθημερινότητα και η ακόρεστη λαιμαργία των ανθρωποδιακινητών για μπόλικο χρήμα.

Η κεφαλή αθώων επί πίνακι των κυκλωμάτων. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι συνθήκες ασφαλείας δεν νοιάζουν κανέναν, αξία δεν έχει η ζωή, αλλά το κατ’ άτομο μίσθιο σε δολάρια: από 4.500 ως 6.000. Η τελική τιμή κυμαινόταν ανάλογα με τον βαθμό ασφαλείας της θέσης στο πλοίο, στο αμπάρι ή στο κατάστρωμα. Το ίδιο πλοίο ελέχθη πως είχε κάνει το ίδιο δρομολόγιο σχεδόν είκοσι φορές.

Στις 13 Ιουνίου απεστάλη το πρώτο σήμα. Η ιταλική ακτοφυλακή (RCC ROME) ειδοποίησε τις αρμόδιες Αρχές της Ελλάδας και παράλληλα τη Frontex πως σ’ ένα επερχόμενο σκάφος επέβαινε μεγάλος αριθμός αλλοδαπών. Σύμφωνα με την ενημέρωση, η κίνηση του αλιευτικού κρινόταν επικίνδυνη εξαιτίας της υψηλής ταχύτητας που είχε αναπτύξει και των περίεργων ελιγμών στην πορεία του. Η πληροφορία επιβεβαιώθηκε τόσο από τα αεροσκάφη της υπηρεσίας προστασίας των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και από δύο παραπλέοντα εμπορικά πλοία («Lucky Sailor», «Faithful Warrior»). Η αντίστροφη μέτρηση είχε πλέον αρχίσει.

«Αυτή υπόθεση έχει ψωμί»

Στην ενημέρωση που έδωσε αργότερα το Λιμενικό υπογράμμιζε πως ο Θάλαμος Επιχειρήσεων είχε απευθυνθεί πολλές φορές στο αλιευτικό σκάφος προκειμένου να του παράσχει κάθε απαιτούμενη βοήθεια, αλλά σε όλες τις οχλήσεις η απάντηση που έλαβε ήταν αρνητική. Ελήφθησαν μόνο κάποια τροφοεφόδια από πλοίο που έπλεε στην περιοχή. Οποιαδήποτε άλλη συνδρομή, ελέχθη πως, δεν είχε γίνει αποδεκτή κατά την ασύρματη επικοινωνία. Μόνη επιδίωξη ήταν το πλοιάριο να προσεγγίσει με κάθε κόστος στις ιταλικές ακτές. Δυστυχώς ο κατάπλους δεν θα συνέβαινε ποτέ.

«Εγώ μπορώ να πω ότι, με βάση τη δική μας έρευνα, σίγουρα έχουμε μαρτυρίες που μιλούν για σκοινί που δέθηκε στο σκάφος. Είναι μαρτυρίες που αναμένουμε να τις ελέγξει το δικαστήριο όταν ξεκινήσει η δίκη» προσθέτει στη συζήτησή μας ο κ. Δημόπουλος.

Λίγες ώρες αργότερα, μετά τις 2 τα μεσάνυχτα, το καΐκι θα χανόταν μέσα στο σκοτάδι. Χρειάστηκαν μόνο 20 λεπτά. Η μηχανή είχε ήδη υποστεί βλάβη και από το σκάφος ενημέρωσαν σχετικώς για το πρόβλημα. Οι λιμενικοί που βρέθηκαν στο σημείο του ναυαγίου μετέφεραν στις καταθέσεις τους πως το πλοιάριο ανετράπη μετά από μια σειρά απότομων κινήσεων. Πρώτα δεξιά, μετά αριστερά, ξανά δεξιά. Πήρε νερά.

Πιθανολόγησαν πως είχε προηγηθεί κάποια ευρεία μετατόπιση φορτίου. Προς υποστήριξη έδωσαν βίντεο λίγες ώρες πριν από το ναυάγιο με το καΐκι να έχει γείρει επικίνδυνα λόγω της αστάθειάς του και με τους μετανάστες σχεδόν ν’ αγγίζουν το νερό.

«Σωσίβια και λέμβοι για 100 άτομα»

Ήταν η εκδοχή που υιοθέτησε στο όλον της και η τότε υπηρεσιακή κυβέρνηση, αφότου κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος, από τη στιγμή που ανάλογου ύφους ήταν το πόρισμα δύο εμπειρογνωμόνων. Εμπειρογνώμονες που είχαν οριστεί από το Λιμενικό.

Απορρίφθηκε ασυζητητί το σενάριο της ρυμούλκησης, διότι σε κάθε περίπτωση θα ήταν επικίνδυνο κι εκτός πρωτοκόλλου. Αντιθέτως υποστηρίχθηκε ότι τηρήθηκαν αποστάσεις και δεν υπήρξε εμπλοκή. Ότι έγινε μονάχα μια απόπειρα εκτίμησης της κατάστασης, διότι η μηχανή του καϊκιού είχε σταματήσει να δουλεύει και οι επιβαίνοντες ήταν ταλαιπωρημένοι μετά από τρεις μέρες στη θάλασσα, χωρίς νερό ή τροφή.

Κατά τον κ. Δημόπουλο βέβαια «αυτή υπόθεση έχει ψωμί». Όπως μάς καταθέτει «τα σωστικά μέτρα υπήρξαν ελλιπή» ούτως ή άλλως.

«Το περιπολικό που μετέβη εκεί πρώτα απ’ όλα δεν ήταν διασωστικό. Επίσης σωσίβιες λέμβους και σωσίβια μαζί είχε για περίπου 100 άτομα ενώ όλοι γνωρίζαμε πως ήταν ένα καράβι υπερφορτωμένο, ψαράδικο, σε κακή κατάσταση με 700 άτομα.

Οπότε έχουμε κάποιες ενδείξεις που πρέπει οπωσδήποτε να ελεγχθούν. Έχουμε τα κινητά, που μπήκαν – δεν μπήκαν στη δικογραφία. Υπάρχουν αρκετά σημεία που εμείς τα βλέπουμε στην έρευνά μας. Βλέπουμε το ίδιο το Adriana να βρίσκεται στο ίδιο σημείο για πολλή ώρα. Ξέρουμε ότι έχουν απεμπλακεί με εντολή του Λιμενικού τα παραπλέοντα μεγάλα εμπορικά πριν από τα μεσάνυχτα, τους έχουν πει να φύγουν και το ναυάγιο γίνεται μετά τα μεσάνυχτα.

Είναι σημαντικό το τι στοιχεία θα κάνει δεκτά το Ναυτοδικείο. Κάποια είναι πολύ σημαντικά για τη δικογραφία, οπότε εκεί θα έχουμε στην πραγματικότητα μια πρώτη εικόνα για το που πηγαίνει η κατάσταση».

«Οι άνθρωποι άρχισαν να πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλο. Ούρλιαζαν και πνίγονταν»

Σύμφωνα με το κράτος, ήταν ζήτημα της δικαιοσύνης ν’ αποδώσει ευθύνες σε όσους έφεραν τέτοιες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δια της Επιτρόπου Ίλβα Γιόχανσον, είχε βαδίσει στα ίδια βήματα. Είχε στηρίξει την ελληνική πλευρά και δηλώσει την εμπιστοσύνη της στην έρευνα των Αρχών.

Ορισμένων εκ των επιβαινόντων η εκδοχή, όπως μεταφέρθηκε από Μέσα που κάλυψαν ρεπορταζιακά το ναυάγιο αποστέλλοντας δημοσιογράφους στη Μεσσηνία, ήταν εντελώς διαφορετική. Είχαν υποστηρίξει σε όσους ερευνούσαν τα αίτια της τραγωδίας πως σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής συνδέθηκε με το καΐκι στην πλώρη μ’ ένα και μόνο σχοινί. Αμέσως μετά άρχισε να το τραβά απότομα και γρήγορα, με συνέπεια να το ταρακουνήσει και να το αναποδογυρίσει.

Σε κάθε περίπτωση τα νερά πλημμύρισαν πολύ γρήγορα όλους τους χώρους. «Οι άνθρωποι άρχισαν να πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλο. Ούρλιαζαν και πνίγονταν. Ήταν νύχτα και υπήρχαν κύματα. Ήταν τρομακτικό», ανέφερε διασωθείς περιγράφοντας τις πρώτες στιγμές του ναυαγίου. Αντίστοιχες μαρτυρίες εμφανίστηκαν σε δημοσιεύσεις άρθρων διάφορων ΜΚΟ που εστίαζαν στην έλλειψη ενσυναίσθησης και στη μη υπηρέτηση του καθήκοντος από τους αξιωματικούς.

14 Ιουνίου 2023 – 14 Ιουνίου 2024

Ένα χρόνο μετά τα ερωτήματα παραμένουν και δίχως ξεκάθαρες απάντησες. Η απαλλαγή των κατηγορουμένων, εν μέσω χειροκροτημένων από αλληλέγγυους σε μια κατάμεστη αίθουσα κι ενώ είχαν προηγηθεί μηνύσεις δεκάδων επιζώντων κατά παντός υπευθύνου, ανανέωσε τον νερό στον μύλο της αμφισβήτησης. Ουδείς είναι, ακόμη, βέβαιος για το τι συνέβη και τι όχι εκείνες τις μοιραίες ώρες από την ώρα που το πλοιάριο εντοπίστηκε στ’ ανοικτά. Το υπουργείο Ναυτιλίας τηρεί στάση αναμονής χωρίς να παρεμβαίνει στις διαδικασίες.

Τον Νοέμβριο του 2023 ο Συνήγορος του Πολίτη είχε αρχίσει κι αυτός ανεξάρτητη έρευνα, διότι απογοητεύτηκε από τη στάση του Λιμενικού και την άρνηση για ενδελεχή διοικητική διερεύνηση για τυχόν πράξεις ή παραλείψεις στελεχών του. «Το γεγονός και μόνον του τραγικού θανάτου δεκάδων ανθρώπων και η ύπαρξη εκατοντάδων αγνοουμένων θα αρκούσε για να στηρίξει την ανάγκη πλήρους και άμεσης διερεύνησης της διοικητικής αντιμετώπισης του συγκεκριμένου περιστατικού πλοίου που βρισκόταν σε κίνδυνο» σημείωνε η Αρχή στο σχετικό δελτίο Τύπου, αφήνοντας σαφείς αιχμές για τους χειρισμούς του Αρχηγείου.

«Δεν προκαταλαμβάνουμε αποφάσεις δικαστηρίου, λέμε μόνο τα δεδομένα»

Είναι ένα θαμπό σημείο που και η Διεθνής Αμνηστία, δια του εκπροσώπου της, εντοπίζει το δίχως άλλο. «Θα ήταν αν θέλετε ένα πρώτο βήμα. Ξέρετε ότι πολλές φορές οι ΕΔΕ δεν καταλήγουν πουθενά. Ότι τα τμήματα Εσωτερικών Υποθέσεων δεν λειτουργούν τέλεια. Τουλάχιστον όμως δείχνουν μια πρόθεση ανακίνησης. Εδώ η απάντηση του Λιμενικού ήταν ας δούμε τι θα πει το Ναυτοδικείο. Δηλαδή το αντίστροφο από ό,τι θα έπρεπε να γίνει.

Φανταστείτε σε οποιονδήποτε επαγγελματικό χώρο να υπήρχε κάποια υπόνοια. Πρώτα θα το ελέγχαμε εμείς οι ίδιοι, γιατί ξέρουμε ότι είναι αργή η δικαιοσύνη και θα θέλαμε να έχει αποδοθεί δικαιοσύνη. Δεν λέω ότι έγινε κάτι. Αλλά αν έχει γίνει, να μην ξαναγίνει και να πάρουμε μέτρα. Δεν μπορεί η ηγεσία να μην έχει μια εικόνα και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα, αν κρίνει ότι πρέπει να λάβει. Εμείς δεν θέλουμε να προκαταλαμβάνουμε αποφάσεις δικαστηρίου. Λέμε μόνο τα δεδομένα όπως τα παρατηρούμε μέχρι στιγμής».

Σχετικής βαρύτητας πρωτοβουλία ανέλαβε επίσης η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη, Έμιλι Ο’ Ράιλι, προκειμένου να διαπιστώσει αν οι ισχύοντες κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιτρέπουν στην Frontex να επεμβαίνει και σε ποιον βαθμό προς εξυπηρέτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το συμπέρασμά της ήταν πως «λείπουν τα εργαλεία» έτσι ώστε να εκπληρώνει την αποστολή της απέναντι στην ανθρώπινη ζωή με συνέπεια να διογκώνεται η αμφισβήτηση για το αν η ΕΕ καθίσταται «συνένοχη» για όσες ψυχές χάνονται εντός των θαλάσσιων ορίων της.

«Συντηρητική στροφή» το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου

Ούτε, όπως κατέληξε, έχουν γίνει οι απαραίτητες αλλαγές «για ν’ αποφευχθεί η επανάληψη ενός τέτοιου συμβάντος» παρά το διάστημα που μεσολάβησε. Υποτίθεται πως το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου, που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ρυθμίζει κάμποσες λεπτομέρειες.

Φαίνεται όμως ότι οι αρρυθμίες εξακολουθούν να υφίστανται. Μάλιστα «θεωρούμε ότι κινείται προς αρνητική κατεύθυνση» ισχυρίζεται ο κ. Δημόπουλος, καθώς «όταν πηγαίνει όλο το κομμάτι στην προστασία συνόρων και στην αποτροπή, αυξάνεται και ο κίνδυνος και το ρίσκο κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων – ακόμα και των επιχειρήσεων διάσωσης».

«Ως νοοτροπία είναι μια συντηρητική στροφή στην Ευρώπη που οδηγεί σε τέτοια πράγματα. Κατά περιόδους το Ευρωκοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνουν τη δουλειά τους σε άλλα ζητήματα, όπως για παράδειγμα στις υποθέσεις Slapp και στις αγωγές δημοσιογράφων. Στο μεταναστευτικό όμως, επειδή είναι ένας σκληρός πυρήνας της πολιτικής των ακροδεξιών κομμάτων, έχουν πάει σε πολύ συντηρητική κατεύθυνση.

Όσο δίνεται περιθώριο να μην υπάρχουν ασφαλείς οδοί και ασφαλή περάσματα στην Ευρώπη για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αμέσως δημιουργείται η δυνατότητα να υπάρχουν λαθρέμποροι και διακινητές. Κι επειδή το καινούργιο σύμφωνο δίνει το βάρος στην προστασία των συνόρων και σε fast track διαδικασίες, βλέπω το πρόβλημα τελικά να επιτείνεται κιόλας. Αν δεν υπάρξει μια ασφαλής δίοδος με συμφωνία κρατών, θα υπάρχει μια ολόκληρη παραοικονομία κι ένα επικίνδυνο δρομολόγιο που θα καταλήγει σε τέτοια συμβάντα» μάς λέει με βεβαιότητα.

«Αυτή η υπόθεση είναι κομβική, ας μην καταλήξει μια χαμένη ευκαιρία»

Η Διεθνής Αμνησία ζητά επαναξιολόγηση και βελτιωτικές τροποποιήσεις του ισχύοντος πλαισίου. «Υποθέτω ότι θα επαναφέρουμε τις συστάσεις μας στη νέα σύνθεση του Ευρωκοινοβουλίου που είναι το μόνο όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εκλέγεται από τους πολίτες της» ενημερώνει ακόμη ο πρόεδρος του ελληνικού τμήματος.

Σκοπός άλλωστε του φορέα είναι να «κυνηγάει τις περιπτώσεις επί συγκεκριμένου συμβάντος, ατομικές όπως του Ασάνζ ή ομαδικές όπως της Πύλου», καθώς «είναι πολύ πιθανότερο ν’ αποδειχθούν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σ’ ένα εγχώριο ή διεθνές δικαστήριο. Κι αν αποδειχθούν αυτές οι παραβιάσεις, πάμε αμέσως σε θεσμικές αλλαγές».

«Αυτή είναι η νοοτροπία μας και γι’ αυτό έχει σημασία το ίδιο το αποτέλεσμα της δίκης. Πέρα από τη θεσμική πίεση που ασκούμε εμείς, μια δικαστική απόφαση δημιουργεί προηγούμενο και μπορεί να αναγκάσει και τα κράτη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προβούν σε αλλαγές. Άρα αυτή η υπόθεση είναι κομβική σε συνδυασμό με την απόφαση στην Καλαμάτα και στο Ναυτοδικείο. Αυτός ο συνδυασμός θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο καμπής. Θα είναι μια χαμένη ευκαιρία να μην γίνει τίποτα θεσμικά και νομοθετικά μετά από αυτό το συμβάν γιατί χάθηκαν τόσοι άνθρωποι άδικα» εξηγεί ο κ. Δημόπουλος.

«Ας μην συμβεί ποτέ ξανά»

Σήμερα συγγενείς των αγνοουμένων προσεύχονται κι ας πέθανε η ελπίδα τους τα ξημερώματα της 14ης Ιουνίου. Προσεύχονται από τη μία για την ψυχή όσων δεν βρέθηκαν ποτέ, ρουφηγμένοι από τη δίνη, κι από την άλλη για την αλήθεια. Το Πακιστάν, που πενθούσε την απώλεια δεκάδων υπηκόων του, είχε επισήμως ενημερώσει για τον φόβο οικείων εκατοντάδες άλλοι να βρίσκονταν μέσα στο σκάφος.

«Οικογένειες βασανίζονται καθημερινά, χωρίς να γνωρίζουν τίποτα για τον γιο τους, τον αδελφό τους ή τον πατέρα τους. Ουδείς αποδέχεται ότι μπορεί να είναι νεκροί» υποστήριξε στο Reuters ο Μαχμούντ Σαλαμπί, ένας εκ των διασωθέντων που διαμένει πια στην Αθήνα και περιμένει να εγκριθεί η αίτηση ασύλου από την αρμόδια υπηρεσία. Δεν πρόκειται να ξεχάσει ποτέ.

Ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος. «Όσοι μπόρεσαν να συνεχίσουν συνέχισαν. Άλλοι είναι στο Βερολίνο, άλλοι αλλού. Έχει γίνει μια διασπορά. Στην εκδήλωση που είχαμε κάνει για τους έξι μήνες από το ναυάγιο ο ένας εξ αυτών επιχείρησε να βγει για να μιλήσει στο κοινό. Ήταν τόσο συντετριμμένος όταν θυμήθηκε τις στιγμές που δεν μπόρεσε καν να ολοκληρώσει τη δεύτερη πρότασή του. Το τραύμα ήταν πάρα πολύ ισχυρό, το συμβάν ήταν πολύ τραυματικό.

Ήταν ένα ναυάγιο στο οποίο άτομα εγκλωβίστηκαν ζωντανά όταν γύρισε το καράβι. Ας μην το ζήσει ποτέ κανένας μας, ας μην συμβεί ποτέ ξανά».