Η ασυλία των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατοχυρώνεται ρητά στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως εγγύηση της ελεύθερης και απρόσκοπτης άσκησης των καθηκόντων τους. Η κατοχύρωση δε της βουλευτικής ασυλίας πραγματοποιείται στο ιεραρχικά ανώτερο επίπεδο κανόνων δικαίου της ενωσιακής έννομης τάξης, στο επίπεδο δηλαδή των Συνθηκών (και ειδικότερα στο Πρωτόκολλο υπ’ αριθμόν 7 στη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ). Σύμφωνα, λοιπόν, με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, κανένας ευρωβουλευτής κατά την άσκηση των καθηκόντων του δεν υπόκειται σε έρευνα, κράτηση ή δίωξη, εάν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν έχει άρει προηγουμένως την ασυλία του.
Η άρση της ασυλίας πραγματοποιείται μέσω μιας διαδικασίας που περιγράφεται πολύ αναλυτικά στον Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η άρση της ασυλίας του πρώην ευρωβουλευτή Γιάννη Λαγού, μετά την καταδίκη του για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης στη δίκη της Χρυσής Αυγής.
Ωστόσο, υπενθυμίζεται πως στην περίπτωση των αυτόφωρων εγκλημάτων δεν χωρεί επίκληση της ασυλίας και συνεπώς, ένα μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπορεί να βρεθεί στη φυλακή χωρίς να προηγηθεί η προαναφερθείσα διαδικασία της άρσης. Τέτοια ήταν η περίπτωση της Εύας Καϊλή, που βρέθηκε σε καθεστώς προσωρινής κράτησης για το φερόμενο σκάνδαλο Qatargate. Σε κάθε περίπτωση, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – ακόμα και μέσα στη φυλακή – διατηρούν την ιδιότητά τους, εκτός εάν στερηθούν τα πολιτικά τους δικαιώματα, οπότε και εκπίπτουν του αξιώματός τους.
Τα ανωτέρω ισχύουν στην περίπτωση που κάποιο μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου βρεθεί αντιμέτωπο με το ενδεχόμενο προσωρινής κράτησης ή φυλάκισης. Για την αντίστροφη περίπτωση, που κάποιος έγκλειστος σε φυλακή εκλεγεί μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν είναι εξίσου σαφής. Για τον λόγο αυτό, όταν ο Οριόλ Ζουνκέρας εξελέγη ευρωβουλευτής ενώ τελούσε σε καθεστώς προσωρινής κράτησης για την υπόθεση της ανεξαρτησίας της Καταλονίας, ξεκίνησε μια δικαστική περιπέτεια σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα απόφαση σύμφωνα με την οποία ο Οριόλ Ζουνκέρας, όπως και κάθε άλλος εκλεγμένος ευρωβουλευτής, απολαύει της σχετικής ασυλίας και η ασυλία αυτή συνεπάγεται την άρση κάθε μέτρου προσωρινής κράτησης, προκειμένου να του δοθεί η δυνατότητα να μεταβεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στην περίπτωση δε που το αρμόδιο εθνικό δικαστήριο εκτιμά ότι το μέτρο αυτό πρέπει να διατηρηθεί μετά την απόκτηση από το εν λόγω πρόσωπο της ιδιότητας του μέλους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οφείλει να ζητήσει το συντομότερο δυνατό την άρση της ασυλίας του.
Η απόφαση αυτή του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου προσδιορίζει και το τι πρόκειται να γίνει στην περίπτωση της Ιλάρια Σάλις, που εξελέγη μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις πρόσφατες εκλογές στην Ιταλία, ενώ κρατείται σε φυλακή της Ουγγαρίας. Η περίπτωση του Φρέντι Μπελέρη είναι ουσιωδώς διαφορετική για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, γιατί ο ίδιος δεν τελεί σε καθεστώς προσωρινής κράτησης, όπως οι Οριόλ Ζουνκέρας και Ιλάρια Σάλις. Αντίθετα, εκτίει ποινή φυλάκισης μετά την καταδίκη, που του επιβλήθηκε τον Μάρτιο του 2024, για απόπειρα εξαγοράς ψήφων. Δεύτερον, γιατί ο Φρέντι Μπελέρης δεν βρίσκεται σε κράτος μέλος της ΕΕ, αλλά στην Αλβανία που έχει καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην ΕΕ. Κατά συνέπεια, θα παραμείνει έγκλειστος παρά την εκλογή του ως ευρωβουλευτή.
Προκειμένου δε να παραστεί στο Στρασβούργο στις 16 Ιουλίου 2024, όπου τα νέα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα εκλέξουν τον ή την Πρόεδρο και τους 14 Αντιπροέδρους του θεσμικού οργάνου, ο Φρέντι Μπελέρης θα χρειαστεί ειδική άδεια από τις αρμόδιες αρχές της Αλβανίας. Βέβαια, ύστερα από την έφεση που κατέθεσε ο ίδιος κατά της πρωτόδικης απόφασης, αναμένεται να ξεκινήσει πολύ σύντομα η δίκη του σε δεύτερο βαθμό. Αν η ποινή του δεν αυξηθεί, θα αποφυλακιστεί στα μέσα Σεπτεμβρίου 2024, οπότε και θα ξεκινήσει να εκπληρώνει απρόσκοπτα τα νέα του καθήκοντα.
Ο κύριος Θανάσης Καλόγηρος είναι υποψήφιος διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή της Σορβόννης.
