Σήμερα ολοκληρώνεται ο κύκλος των ευρωπαϊκών εκλογών, ο οποίος ξεκίνησε στις 6 Ιουνίου. Οι πολίτες της Ολλανδίας, της Ιρλανδίας, της Λετονίας, της Μάλτας, της Σλοβακίας και της Τσεχίας έχουν ψηφίσει, στην Ιταλία ψηφίζουν χθες και σήμερα και στις υπόλοιπες χώρες σήμερα.
Πάνω από 360 εκατομμύρια πολίτες από τις 27 χώρες της ΕΕ έχουν δικαίωμα ψήφου, πρόκειται δηλαδή για το δεύτερο σε μέγεθος εκλογικό σώμα μετά την Ινδία στην οποία έχουν δικαίωμα ψήφου 970 εκατομμύρια πολίτες, στις μόνες παγκοσμίως πολυεθνικές εκλογές.
Το μέγεθος των αριθμών δεν αποτυπώνει και το μέγεθος της ισχύος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο φόβος για μεγάλη αποχή πλανάται σε πολλά κράτη – μέλη, ενώ η διαφαινόμενη ιστορική άνοδος της ακροδεξιάς απειλεί να εκτροχιάσει τις μεγάλες προτεραιότητες που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα προσεχή έτη ή ακόμα και να διαλύσει μακροπρόθεσμα την ΕΕ.
Από την εκλογική διαδικασία θα προκύψουν τα 720 μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενός από τους επτά κύριους θεσμούς της ΕΕ και ο μόνος που τα μέλη του εκλέγονται απευθείας από τους ευρωπαίους πολίτες.
Ωστόσο, το όραμα της ενωμένης Ευρώπης ξεθώριασε τα τελευταία χρόνια και οι αλλεπάλληλες κρίσεις παρότι κατέστησαν φανερή την ανάγκη ύπαρξης της ΕΕ δεν κατάφεραν να αναζωογονήσουν το ενδιαφέρον για την Ευρώπη. Και μάλιστα σε μια κρίσιμη στιγμή, με τον πόλεμο να έχει επιστρέψει στην ευρωπαϊκή ήπειρο, οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η ΕΕ να γίνονται πιο περίπλοκες και τον πληθυσμό της να γηράσκει.
Το αποτέλεσμα των εκλογών θα δώσει απάντηση σε κρίσιμα ερωτήματα, τα οποία σε ελάχιστες από τις 27 χώρες συζητήθηκαν καθώς ο προεκλογικός διάλογος αναλώθηκε στα εσωτερικά τους προβλήματα. Τα ερωτήματα, όμως, είναι πιεστικά και θα κυριαρχήσουν στις συζητήσεις της επόμενης ημέρας:
Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις μιας στροφής προς τα δεξιά για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος; Θα υπάρξουν επιπτώσεις στις σχέσεις της ΕΕ με τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ινδία; Θα συνεχιστεί η στήριξη προς την Ουκρανία; Τι θα γίνει με τη διεύρυνση της ΕΕ στην οποία τα ακροδεξιά κόμματα αντιτίθενται;
Όλες οι απαντήσεις περιστρέφονται γύρω από τα κέρδη των ευρωσκεπτικιστών του ECR, με επικεφαλής τη Τζόρζια Μελόνι, και των ακροδεξιών του ID. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις και οι δύο ομάδες εμφανίζονται ενισχυμένες, αλλά καμία δεν απειλεί την πρωτοκαθεδρία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.
Θα συνεργαστεί άραγε το ECR με το ID, όπως πρότεινε η Μαρίν Λεπέν, ώστε να γίνουν η δεύτερη σε δύναμη ομάδα του Ευρωκοινοβουλίου; Θα αποδεχθεί η Μελόνι την πρόσκληση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για συμπόρευση με το ΕΛΚ και τι θα σημάνει η «κανονικοποίηση» της ακροδεξιάς; Τι στάση θα τηρήσει ο Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος συμφώνησε με την πρόταση της Λεπέν;
Οι συσχετισμοί έχουν σημασία για τις αποφάσεις που θα λαμβάνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τα επόμενα πέντε χρόνια (θα καταργηθεί άραγε η ομοφωνία;), για την ίδια την φον ντερ Λάιεν και για τη σύνθεση της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η υποψήφια του ΕΛΚ ψηφίστηκε με οριακή ψηφοφορία το 2019, έλαβε ξανά το χρίσμα με σχεδόν το μισό ΕΛΚ να μην τη στηρίζει και ήδη ακούγονται πιθανοί αντικαταστάτες της, αν τυχόν διαταραχθούν πολύ οι ισορροπίες και δεν καταφέρει να ψηφιστεί από το νέο, και όπως φαίνεται κατακερματισμένο, Ευρωκοινοβούλιο. Η μυστική ψηφοφορία μπορεί να κρύβει πολλές εκπλήξεις.
Αυτή η συζήτηση διεξάγεται ενώ τα προηγούμενα χρόνια υπήρξε μια σαφής μετάθεση εξουσίας από κράτη – μέλη προς την Κομισιόν και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η διαχείριση της Covid – 19 μεταφέρθηκε σε αυτά τα δύο όργανα έξι εβδομάδες μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, και εκεί ελήφθησαν οι αποφάσεις για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, για τα 11 πακέτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας, για τον αναπροσανατολισμό του ενεργειακού μείγματος της Ευρώπης και της απεξάρτησης της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Το προηγούμενο διάστημα η πράσινη μετάβαση (Green New Deal) αναδείχθηκε ως μια από τις κορυφαίες προτεραιότητες για την ΕΕ και αποτελούσε μέρος της «κληρονομιάς» της φον ντερ Λάιεν. Όμως, η πρόεδρος της Κομισιόν υπό την πίεση της ακροδεξιάς και των κινητοποιήσεων των αγροτών υπαναχώρησε από το πλαίσιο που η ίδια έθεσε. Με μια ενδυναμωμένη ακροδεξιά, η οποία αρνείται την κλιματική κρίση, το μέλλον της πράσινης μετάβασης είναι αβέβαιο, όπως και άλλων πρωτοβουλιών για το περιβάλλον.
Ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς επηρέασε και την ευρωπαϊκή ατζέντα. Η άμυνα και ασφάλεια αναβαθμίστηκαν στην ατζέντα πολλών ευρωπαίων ηγετών καθώς αυξήθηκαν οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι, ακόμα και στην ίδια τη γειτονιά της ΕΕ. Η επιθετικότητα του Πούτιν και η εκκρεμότητα των αμερικανικών εκλογών ανάγκασε τους ηγέτες να επανεξετάσουν το ζήτημα.
Η κοινή αεράμυνα της Ευρώπης, μετά την επιστολή Μητσοτάκη – Τουσκ, από ότι φαίνεται θα είναι ένα από τα κορυφαία θέματα της επόμενης ημέρας, επειδή η ασφάλεια της Ευρώπης δεν μπορεί πλέον να εξαρτάται από τις ΗΠΑ, ιδίως από μια τραμπική Αμερική που θέτει εν αμφιβόλω και το μέλλον του ΝΑΤΟ. Στο πλαίσιο αυτό συζητείται η έκδοση ευρωομολόγου για την άμυνα, αλλά και η δημιουργία θέσης αρμόδιου Επιτρόπου. Επίσης, η ΕΕ θα χρειαστεί να αποφασίσει πως θα συνεχίσει να στηρίζει την Ουκρανία, καθώς η βοήθεια που εξήγγειλε ο Μπάιντεν μάλλον θα είναι η τελευταία από την πλευρά των ΗΠΑ μέχρι το τέλος του 2024.
Η άνοδος της ακροδεξιάς αυξάνει την αβεβαιότητα και σε άλλους τομείς:
- Στην οικονομία, δεν αναμένεται άμεση επίπτωση επειδή οι ρυθμοί ανάπτυξης στην Ευρωζώνη αυξάνονται, η ΕΚΤ ακολουθεί πολιτική μείωσης των επιτοκίων για να τονώσει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα, και η ενεργειακή αποσύνδεση από τη Ρωσία απομάκρυνε τον κίνδυνο ύφεσης. Ωστόσο, το 2026 ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις για τον πολυετή προϋπολογισμό (MFF) και αυτή τη στιγμή κανένας δεν μπορεί να προβλέψει αν η ΕΕ θα συνεχίζει με τις ίδιες προτεραιότητες, αν θα τις αλλάξει και τι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις θα έχουν οι αλλαγές, αν θα μπορεί να διαθέσει τα απαραίτητα κονδύλια για να καλύψει τις ανάγκες και τις προσδοκίες των ευρωπαίων πολιτών σε σειρά ζητημάτων από τις φυσικές καταστροφές μέχρι το ασφαλιστικό και το κοινωνικό κράτος, το τεράστιο πρόβλημα του δημογραφικού, το στεγαστικό, κ.α.
- Στο κράτος δικαίου. Τα προηγούμενα χρόνια υπήρξε οπισθοχώρηση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου σε ορισμένα κράτη – μέλη της ΕΕ, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία.
Στο νέο Ευρωκοινοβούλιο αναμένεται να χάσουν δυνάμεις οι δύο ομάδες που πίεζαν περισσότερο για τέτοια θέματα, οι Πράσινοι και οι φιλελεύθεροι του Renew, ενώ θα δυναμώσει η ακραία δεξιά. Θα μπορέσουν τα παραδοσιακά κόμματα να υπερασπιστούν τη δημοκρατία ή ο ανταγωνισμός με την ακροδεξιά θα τα παρασύρει σε πιο συντηρητικές και αμφιλεγόμενες θέσεις. Ή στο μεταναστευτικό η φον ντερ Λάειν άλλαξε στάση και από ανθρωπιστική πρόκληση το μετέτρεψε σε πρόβλημα ασφάλειας, υποχωρώντας προς την ακροδεξιά. - Στην αλλαγή των Συνθηκών, ένα ούτως ή άλλως πολύ περίπλοκο θέμα που οι ηγέτες αποφεύγουν να θίξουν. Η σχετική συζήτηση ίσως είναι αναπόφευκτη αν η ΕΕ θέλει να σταθεί ισάξια απέναντι στον ανταγωνισμό από άλλες οικονομίες, όπως των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ινδίας.
Χρειάζονται νέες προσεγγίσεις στα θέματα τεχνολογίας και καινοτομίας, στη βιομηχανία, στο εμπόριο, στην ανταγωνιστικότητα. Ενδεικτικά, η ΕΕ βασίζεται σε ξένες χώρες για πάνω από το 80% των ψηφιακών της προϊόντων, καθώς και για υπηρεσίες και υποδομές, στην Τεχνητή Νοημοσύνη υστερεί σε ιδιωτικές επενδύσεις έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας, κανένας τεχνολογικός κολοσσός δεν έχει έδρα στην ΕΕ.
Η ενίσχυση της Κοινής Αγοράς είναι επιτακτική, όπως και της δημιουργίας ενιαίου χρηματοπιστωτικού συστήματος για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Οι εκθέσεις Λέττα (που δεν θέτει θέμα αλλαγής Συνθηκών) και Ντράγκι μπορεί να αποδειχθούν καθοριστικής σημασίας για την επόμενη ημέρα, αρκεί ο νέος συσχετισμός δυνάμεων στην κορυφή της ευρωπαϊκής πυραμίδας να επιτρέψει τολμηρές πρωτοβουλίες.
