Πριν 63 χρόνια, το περίφημο Μουσείο του Λούβρου άνοιξε τις πόρτες του για το έργο του σπουδαίου έλληνα ζωγράφου, Θεόφιλου. Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, (το πραγματικό του όνομα ήταν Θεόφιλος Κεφαλάς, είχε γεννηθεί το 1870 στη Λέσβο και πέθανε το 1934).
Ο Θεόφιλος ανήκει στους καλλιτέχνες που η αξία τους και το έργο τους αναγνωρίστηκε μετά το θάνατό τους.
Οι σύγχρονοι του, στη Σμύρνη, τον Βόλο και τη Λέσβο όπου γεννήθηκε και επέστρεψε κάποια χρόνια πριν τον θάνατό του, αντιμετώπιζαν τον Θεόφιλο, που συνήθιζε να φορά φουστανέλα, ως έναν τρελό και περιορισμένης ικανότητας καλλιτέχνη.
Τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατό του, η έκθεση των έργων του στο Λούβρο ήταν ακόμα μια επιβεβαίωση για το πόσο άδικο είχαν.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.6.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 3 Iουνίου 1961:
«Εις τέσσαρας αιθούσας του Μουσείου του Λούβρου εγένοντο σήμερον τα εγκαίνια της εκθέσεως έργων του Έλληνος ζωγράφου Λαϊκής Τέχνης Θεοφίλου.
»Εις τα εγκαίνια παρέστησαν ο πρεσβευτής της Ελλάδος κ. Φίλων, και άλλαι ελληνικαί και ξέναι προσωπικότητες των Γραμμάτων και Τεχνών αι οποίαι εξεφράζοντο με θαυμασμόν διά την πρωτοτυπίαν των εκτιθεμένων έργων.
»Εις εικονογραφημένον εξ’ άλλου κατάλογον των έργων του ζωγράφου, εκδοθέντα υπό του Τμήματος Διακοσμητικών Τεχνών του Λούβρου, περιλαμβάνονται ενθουσιώδη άρθρα διά την τεχνοτροπίαν του καλλιτέχνου, γραφέντα υπό των γνωστοτέρων Ελλήνων και Γάλλων καλλιτεχνών, ποιητών και κριτικών, ως οι Μαθέι, Λε Κορμπυζιέ, Ρεϋνάλ, Σικελιανός, Τσαρούχης, Ελύτης, Σεφέρης και Χατζηδάκης.
»Η έκθεσις θα παραμείνη ανοικτή μέχρι του Σεπτεμβρίου. Τα περισσότερα των εκτιθεμένων έργων ανήκουν εις την συλλογήν του ενταύθα διαμένοντος ομογενούς κ. Τεριάδη.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.6.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 11ης Ιουνίου 1961 ο Γεώργιος Φτέρης:
«Ο Θεόφιλος – ο Μιχαήλ Θεοφίλου, με το πραγματικό του όνομα – καταγότανε από τη Μυτιλήνη, ήταν αυτοδίδακτος στην τέχνη του κι εζωγράφιζε στα διάφορα μαγαζιά, ταβέρνες, και χασάπικα, σύμφωνα με τη λαϊκή έμπνευσή του.
»Πρώτος μίλησε στην Αθήνα γι’ αυτόν ο Γουναρόπουλος που τον εγνώρισε στο Βόλο. (…)Μερικοί Βολιώτες γνωστοί του (…) για να γελάσουν τον επήγαν σ’ ένα χασάπικο όπου ο Θεόφιλος είχε φτιάξει στον τοίχο μια ζωγραφιά.
»Την έλεγε: “Η μάχη του Μεγαλέξαντρου και του Δαρείου”. Αλλά ο Γουναρόπουλος μόλις την είδε, αντί να γελάσει όπως περίμεναν οι σύντροφοί του, ξαφνιάστηκε, βρήκε σπουδαία οργανικά προσόντα στην ζωγραφιά , είπε σοβαρά τη γνώμη του και παρακάλεσε τους ντοπιους να του φωτογραφίσουμε τα έργα του λαϊκού ζωγράφου.
(…)
»Πού οφείλεται η επιτυχία του Θεόφιλου στο Παρίσι – όχι δε μονο στο Παρίσι, αλλά και σ’ άλλους καλλιτεχνικούς χώρους του εξωτερικού; Στο λαϊκό μάτι του, στην αφέλεια του ματιού του».
«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 15.11.1979. Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Ο Tσαρούχης για τον Θεόφιλο
Το 1979, με αφορμή την προσωπογραφία του Θεόφιλου που φιλοτέχνησε τη χρονιά εκείνη ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Βασίλης Πλάτανος και το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» του Νοεμβρίου του 1979 παρουσίασαν στοιχεία της «ιδιαίτερης» ζωής του αλλά και πώς τον έβλεπαν σπουδαίοι άνθρωποι της ελληνικής τέχνης όπως ο ομότεχνός του, Γιάννης Τσαρούχης.
«Ήταν ένα μεγάλο χρέος και καλλιτεχνικό μου όνειρο, να τιμήσω αυτό το μεγάλο ζωγράφο και ποιητή» δήλωσε ο Τσαρούχης μιλώντας για την προσωπογραφία του Θεόφιλου και συνέχισε αναφέροντας:
«Όπως είναι γνωστό ο ίδιος ο Θεόφιλος, στα 1899, φιλοτέχνησε την αυτοπροσωπογραφία του, που ίσως να είναι το πιο παλιό του έργο που σώθηκε.
Ο Μέγας Αλέξανδρος σε έργο του Θεόφιλου
»Στις μακρόχρονες έρευνές μου και μελέτες για το Θεόφιλο, είχα την τύχη να καταγράψω και να φωτογραφήσω δυο αυτοπροσωπογραφίες του λαϊκού ζωγράφου. Και τα δυο έργα τα φωτογράφησα πριν είκοσι περίπου χρόνια».
Μία από αυτές είναι η αυτοπροσωπογραφία του φουστανελοφόρου Θεόφιλου να κρατά στο δεξί του χέρι υψωμένο σπαθί.
Κρίνοντας τον Θεόφιλο ως ζωγράφο, ο Γιάννης Τσαρούχης είχε δηλώσει στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» τον Ιούλιο του 1961.
«Ο Θεόφιλος είναι ζωγράφος, και νομίζω μεγάλος ζωγράφος, γιατί μας μαθαίνει να βλέπουμε, γιατί διαλύει τη σύγχυση που δημιουργεί το τόσο δύσκολο για τους ζωγράφους ελληνικό φως. Με τον δικό του τρόπο, με τα μέσα της ζωγραφικής, μ’ όλη την ταπεινότητα του γνήσιου καλλιτέχνη, παίρνει γενναίες αποφάσεις για τα μεγάλα προβλήματα της οράσεως και της ζωγραφικής και αυτό τον κάνει ισότιμο με μεγάλους καλλιτέχνες μεγάλων εποχών της Ελλάδος.
»Μεγάλη συγκίνηση μπροστά στη ζωή, οργάνωση των ζωγραφικών στοιχείων εις το ύψος της πρωταρχικής συγκινήσεώς. Οι ατέλειές του και τα ελαττώματά του δεν είναι κάτι που με διασκεδάζει ούτε κάτι που με εξοργίζει. Παρακάμπτω όλα αυτά, για ν’ απολαύσω την αντρική σοβαρότητα της ζωγραφικής του».
Ο Μέγας Αλέξανδρος σε έργο του Θεόφιλου
Ο «τρελός»
Ο Μυτιληνιός δημοσιογράφος και λαογράφος Βασίλης Πλάτανος παρουσιάζει μια άλλη πτυχή του Θεόφιλου:
«Ο “τρέλος” λαϊκός ποιητής έβγαινε στα σοκάκια της Σμύρνης και του Βόλου με την καρναβαλίστικη ντυμασιά του, και με κείνο το λαμπερό βλέμα του από τα γαλανά του μάτια και την ονειροπαρμοσύνη του “ξετρέλαινε τον κόσμο και τα παιδιά της γειτονιάς, που τον ακολουθούσαν κι έφτιαχνε μ’ αυτά το “θίασό” του, για τις αποκριάτικες παράστασες και τα “δρώμενα” που παρουσίαζε.
»Τις Απόκριες και τις μεγάλες γιορτές, έφτιαχνε το “θίασό” του με ηθοποιού παιδιά. Τα έντυνε αρχαιοελληνικά, με περικεφαλαίες, ασπίδες όπου πάνω τους ζωγράφιζε αϊτούς και φίδια, κοντάρια, ξίφη και τη σημαία ή το λάβαρο. Έκανε σπουδαία δουλειά. Το θίασό του τον ζωγράφιζε με μπογιές. Τα πρόσωπα των “ηθοποιών”, τα ρούχα τους, τ’ αντικείμενα που κρατούσανε.
»Αυτός έκανε πραγματικά λαϊκό θέατρο, αλλά δε βρέθηκε κανένας από τους βαθυστόχαστους μελετητές του να γράψει κάτι και γι’ αυτήν ακόμα την προσφορά του στην λαϊκή τέχνη. Κι ο ίδιος γινότανε Μεγαλέξανδρος με κοντάρι, περικεφαλαία, ασπίδα, χλαμύδα και θώρακα».
