«Οι φωτογραφίες της είναι selfies πριν από την εποχή των selfies. Όμως το πιο σημαντικό σε αυτά τα πορτρέτα είναι οι χαρακτήρες που δημιουργούν και τι μας ωθούν να σκεφτούμε: Τι σημαίνει στενοχωρημένη νευρική, υστερική, σέξι ή όχι σέξι γυναίκα…;» Ο κόσμος της πρωτοπόρου φωτογράφου Σίντι Σέρμαν, όπως πολύ παραστατικά τον περιέγραψε η επιμελήτρια και Σύμβουλος Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Αφροδίτη Γκόνου, απλόχερα θα εκτίθενται στο Μέγαρο Σταθάτου όπου στεγάζεται το Μουσείο στη Νεόφυτου Δούκα, και στην έκθεση φωτογραφίας «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα», με περισσότερα από 100 δικά της φωτογραφικά έργα.
Η έκθεση στην οποία είχε κύρια συμβολή η ίδια η κορυφαία Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα, οργανώθηκε με γνώμονα τον χώρο και σε διαλεκτική αρμονία με τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του νεοκλασικού κτιρίου, το οποίο φέρει την υπογραφή του Τσίλερ και με κύριο χορηγό την Rolex. Συγκεκριμένα πρόκειται για την πρώιμη σειρά έργων της, την οποία έχουμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά από τις 30 Μαΐου έως τις 4 Νοεμβρίου 2024. Πρόκειται για την πρώτη μουσειακή έκθεση που πραγματοποιείται στην Ελλάδα για το έργο της Σίντι Σέρμαν.
Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, οι ανατρεπτικές φωτογραφίες της Σέρμαν διερευνούν θέματα σχετικά με την αναπαράσταση και την ταυτότητα στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας. Η καλλιτεχνική πρακτική της, που κινείται ανάμεσα στη φωτογραφία και την περφόρμανς, την καθιέρωσε ως πρωτοπόρο του μέσου στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Με το μοναδικό της ταλέντο και τον τρόπο δουλειάς της που την έχρισε μοναχική εργάτρια της φωτοτογραφίας με απόλυτο έλεγχο του έργου της σε όλα του τα στάδια, επηρεάσε τη σύγχρονη τέχνη και τον φεμινισμό χωρίς να αποτελεί μέρος του.
Cindy Sherman Untitled Film Still #58 1980 Εκτύπωση ζελατινο-αλογονούχου αργύρου 20,3 x 25,4 εκ. / 8 x 10 ίντσες Με την ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman
Παράλληλα με την έκθεση της Σέρμαν, στο παράρτημα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στη Νεοφύτου Δούκα, θα «τρέχει» και μια μικρή, συμβολική έκθεση με λίγα αντικείμενα από τις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου με τίτλο «Οι πολλαπλοί ρόλοι της γυναίκας στην αρχαιότητα. Μέσα από τις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης». Η έκθεση έχει ως θέμα τους πολυδιάστατους ρόλους της γυναίκας στην αρχαιότητα όπως αυτοί καταγράφονται στις αναπαραστάσεις των μονίμων εκθέσεων. Eιδικότερα, θα εκτίθενται εννέα επιλεγμένα αντικείμενα των μόνιμων συλλογών του Μουσείου που αφορούν στη γυναίκα και χρονολογούνται από τις απαρχές της προϊστορίας των Κυκλάδων μέχρι και την ελληνιστική εποχή.
«Η δουλειά της Σίντι Σέρμαν αποκαλύπτει και με επιχειρήματα τονίζει τους ρόλους και τα στερεότυπα των γυναικών θέτοντας ερωτήματα για το πώς έχουν εξελιχθεί οι αναπαραστάσεις της γυναίκας και τα στερεότυπα για τον εαυτό μας».
Όπως είπε στη σημερινή παρουσίαση της έκθεσης η Σάντρα Μαρινοπούλου, Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: «Θέλαμε πολλά χρόνια να κάνουμε μια έκθεση με θέμα τον ρόλο τη γυναίκα μιας και η μόνιμη συλλογή μας στο μουσείο αποτελείται από γυναικεία ειδώλια. Θυμίζω πως η κυκλαδική κοινωνία ήταν μητριαρχική. Οι περισσότερες κυκλαδικές μορφές ήταν γυναίκες είτε με φουσκωμένες κοιλιές είτε με γραμμώσεις. Ποιος ήταν ο ρόλος τους; Δυναμικές μητέρες ή θεές εκείνης της εποχής;
Αλλά και στις υπόλοιπες συλλογές της αρχαίας κυκλαδικής τέχνης της συλλογής μας βρίσκει κανείς πολλά στοιχεία για το ρόλο της γυναίκας στην αρχαιότητα. Η δουλειά της Σίντι Σέρμαν αποκαλύπτει και με επιχειρήματα τονίζει τους ρόλους και τα στερεότυπα των γυναικών θέτοντας ερωτήματα για το πώς έχουν εξελιχθεί οι αναπαραστάσεις της γυναίκας και τα στερεότυπα για τον εαυτό μας. Ερωτήματα σχετικά με το πώς έχει εξελιχθεί η γυναίκα με την πάροδο του χρόνου και πώς έχουν αλλάξει οι κοινωνικές προσδοκίες».
Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art
Ο ρόλος της γυναίκας και η ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα
Η Αφροδίτη Γκόνου μας σύστησε το επίκαιρο έργο της Σέρμαν, η οποία επηρέασε ιδιαίτερα το φεμινιστικό κίνημα μέσα από τις προσεγγίσεις της στα γυναικεία στερεότυπα και τις αναπαραστάσεις αυτών στην ποπ κουλτούρα. Η έκθεση προέκυψε από την επιθυμία να συζητηθεί ο ρόλος της γυναίκας σήμερα και κυρίως το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα. Το πώς οι αλλαγές στους ρόλους των φύλων, η οικονομική κρίση και οι κοινωνικές πιέσεις ήταν από τους παράγοντες που συνέβαλλαν στην ενδοοικογενειακή βία, θέματα που μέσα από τις πρώιμες ιδέες και σειρές φωτογραφιών της Σέρμαν θίγονται σε επίπεδο ταυτοτήτων και εναλλαγής ρόλων.
«Τι σημαίνει selfie, τι μήνυμα περνάς σε ποιον, ποιος σου το επιβάλλει, είσαι ελεύθερη να επιλέξεις;»
«Τα παγωμένα της καρέ επηρέασαν πολλές γενιές και βέβαια όλο το φεμινιστικό κίνημα και τις συγκρούσεις του από τη δεκαετία του ’70 και έπειτα. Για εμένα είναι τρομερά σημαντικό να τη γνωρίσουμε σήμερα, ειδικά η νέα γενιά να γνωρίσει τα συγκεκριμένα έργα, γιατί τα νέα παιδιά καλούνται όχι μόνο να καταναλώσουν εικόνα αλλά και από πολύ νωρίς να δημιουργήσουν εικόνα στο Instagram, στο Facebook. Πολλές από αυτές τις επιλογές τους είναι και δεν είναι συνειδητές. Βλέπουμε ρόλους και εικόνες pop idol, celebrities, influencers. Θέλει πραγματικά ένα νέο κορίτσι να γίνει influencer και η δουλειά της να είναι η προώθησή προϊόντων στο Instagram; Τι σημαίνει αυτό; Πάμε πίσω; Μας κάνει αυτό πιο ελεύθερες ως γυναίκες; Τι σημαίνει για την ελευθερία της γυναίκας αυτή η εξέλιξη; Αλλά και τι σημαίνει selfie, τι μήνυμα περνάς σε ποιον, ποιος σου το επιβάλλει, είσαι ελεύθερη να επιλέξεις;» σχολίασε η επιμελήτρια της έκθεσης.
Cindy Sherman Untitled Film Still #22 1978 Εκτύπωση ζελατινο-αλογονούχου αργύρου 20,3 x 25,4 εκ. / 8 x 10 ίντσες Με την ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman
Το έργο της Σίντι Σέρμαν
Τα πρώιμα πορτρέτα της καλλιτέχνιδος μιλούν για το πώς οι εικόνες που καταναλώνουμε από το σινεμά, τα περιοδικά και στις μέρες μας κυρίως μέσα από τα social media, μας οδηγούν στο να τις οικειοποιηθούμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αλήθεια, πώς μπορούμε να γίνουμε πιο συνειδητοποιημένοι ως προς αυτό; Τι έχουν να μας πουν σήμερα τα παγωμένα καρέ της Σίντι Σέρμαν;
Στην έκθεση θα παρουσιαστούν έργα-ορόσημα από την πρώιμη σειρά φωτογραφιών της φωτογράφου Untitled Film Stills (1977-1980), καθώς και από τις σειρές Rear Screen Projections (1980), Centerfolds (1981) και Color Studies (1981-1982).
Στη σειρά εβδομήντα ασπρόμαυρων φωτογραφιών Untitled Film Stills (1977-1980), την οποία η Σέρμαν ξεκίνησε αμέσως μόλις μετακόμισε στη Νέα Υόρκη το 1977, σε ηλικία 23 ετών, παρουσιάζονται πορτρέτα της με έμπνευση από το Χόλιγουντ της δεκαετίας του 1950 και του 1960, τα φιλμ νουάρ, τις B movies και τις ταινίες του ανεξάρτητου ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Οι εικόνες αυτές παραπέμπουν σε συγκεκριμένους τύπους χαρακτήρων και αποτέλεσαν αφετηρία συζήτησης για τους ρόλους των φύλων, τον φεμινισμό και την αναπαράσταση, ενώ παράλληλα παραμένουν σκοπίμως διφορούμενες και ανοιχτές σε ερμηνείες.
Cindy Sherman Untitled #80 1980 Χρωμογενική εκτύπωση 40,6 x 61 εκ. / 16 x 24 ίντσες Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman
Το 1980 η Sherman στράφηκε στην έγχρωμη φωτογραφία δημιουργώντας τη σειρά που είναι γνωστή ως Rear Screen Projections (1980). Στα έργα αυτά, για τα οποία πόζαρε μπροστά σε τοποθεσίες που προβάλλονταν σε μεγάλη οθόνη, εφάρμοσε την τεχνική που χρησιμοποιούσε συχνά ο Άλφρεντ Χίτσκοκ. Η τεχνική αυτή της προσέφερε μεγαλύτερο έλεγχο επί του τελικού αποτελέσματος, συνεχίζοντας έτσι τον καλλιτεχνικό της διάλογο με τον κινηματογράφο. Οι συγκεκριμένες φωτογραφίες δημιουργήθηκαν εξολοκλήρου στο στούντιο με την ίδια να συνεχίζει να έχει τον ρόλο του μοντέλου και παρουσιάζουν έντονα το στοιχείο του τεχνάσματος, θολώνοντας τα όρια της πραγματικότητας και αφήνοντας την αφήγηση των σκηνών σκόπιμα ασαφή.
Ένα χρόνο αργότερα, το περιοδικό τέχνης Artforum, ανέθεσε στη Sherman να δημιουργήσει νέες εικόνες – πρόσκληση που οδήγησaν στη σειρά φωτογραφιών Centerfolds (1981). Με ξεκάθαρες αναφορές σε ερωτικές εικόνες που συνήθως συναντούσε κανείς σε ανδρικά περιοδικά της εποχής, η Sherman αμφισβήτησε το διαδεδομένο τρόπο κατανάλωσης εικόνων, ειδικά όσων απεικονίζουν γυναίκες, εστιάζοντας στην ηδονοβλεπτική ματιά του θεατή. Το περιοδικό δεν δημοσίευσε ποτέ τις συγκεκριμένες φωτογραφίες από φόβο για τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης. Οι φωτογραφίες αυτές όμως, αποτελούν μία από τις πιο γνωστές σειρές έργων της Sherman.
Cindy Sherman Untitled #97 1982 Χρωμογενική εκτύπωση 114,3 x 76,2 εκ. / 45 x 30 ίντσες Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman
Ακόμη, η σειρά Color Studies (1981-1982), περιλαμβάνει κάθετα έργα μεγάλης κλίμακας, στα οποία γίνεται εμφανής ο πειραματισμός της Sherman με το χρώμα και τη σκιά. Σε αυτή τη σειρά, η Sherman συνεχίζει να φωτογραφίζει τον εαυτό της κοιτάζοντας απευθείας τον φωτογραφικό φακό και κατ’ επέκταση τον θεατή.
Οι εμπνεύσεις της Σέρμαν και το παιχνίδι των ρόλων
Γεννημένη το 1954 στο Νιού Τζέρσεϋ σε μια οικογένεια με 9 παιδιά, ήταν η ένατη και μικρότερη κόρη. Το γεγονός την επηρέασε τόσο ώστε να την οδηγήσει από νωρίς σε ένα παιχνίδι ρόλων με γνώμονα την ανάγκη να ενταχθεί μέσα στην ίδια της την οικογένεια. Η ίδια προσπαθούσε να μοιάσει στη γιαγιά της ενώ από την ηλικία των 5-6 χρόνων ντυνόταν σαν αυτή με αποτέλεσμα από νωρίς να έχει το πρώτο της photo album, το περίφημο «Cindy book».
«Δεν προσπάθησε να κάνει αυτοπροσωπογραφίες, αλλά να απεκδυθεί κυρίως την εικόνα της, να γίνει σημείο αναφοράς για την στερεοτυπική απόδοση της γυναίκας».
Οι μεγάλες ιστορικές αλλαγές σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία κατά τη δεκαετία του ’60, επηρέασαν το έργο της Σίντι Σέρμαν. Τεράστιο ρόλο διαδραμάτισε στο έργο της το σινεμά, οι εικόνες που κατανάλωνε ως μικρό παιδί, στη μεγάλη αλλά και τη μικρή οθόνη της τηλεόρασης. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι δεν προσπάθησε να κάνει αυτοπροσωπογραφίες, αλλά να απεκδυθεί κυρίως την εικόνα της, να γίνει σημείο αναφοράς για την στερεοτυπική απόδοση της γυναίκας. Τα έργα της ήταν πλήρως ανώνυμα επίτηδες, ελεύθερα σε ερμηνείες ενώ η ίδια προσπάθησε να αποδώσει το περίφημο ανδρικό βλέμμα στον κινηματογράφο και να το επιστρέψει ως αντιδάνειο.
Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art
Αρχικά με βοήθεια από την οικογένειά της, στη συνέχεια πάντα μόνη της στο στούνιο σε ρόλους μακιγιέζ, κομμώτριας, στυλίστριας και σκηνοθέτιδας, μεταμορφώθηκε σε διάφορους επινοημένους χαρακτήρες απαθανατίζοντας τους στις φωτογραφίες της. Αντλώντας έμπνευση από την λαϊκή ποπ και την ευρωπαϊκή κινηματογραφική κουλτούρα, τις γυναίκες του Χίτσκοκ, τον αγαπημένο της Αντονιόνι ή τις γυναικείες φιγούρες της Μπριζίτ Μπαρντό και της Σοφία Λόρεν, η Σίντι Σέρμαν βυθίστηκε στην αναπαραγωγή γυναικείων εικόνων και στερεοτύπων, έγινε η μοιραία γυναίκα, το κορίτσι καριέρας, η νοικοκυρά, και άσκησε κριτική στους παραδοσιακούς ρόλους και την ταυτότητα των φύλων.
Το 2017 η Sherman άρχισε να ανεβάζει στο Instagram πορτραίτα στα οποία έχει χρησιμοποιήσει διάφορες εφαρμογές αλλοίωσης χαρακτηριστικών προσώπου, μεταμορφώνοντας τον εαυτό της σε μια πληθώρα πρωταγωνιστριών μέσα σε καλειδοσκοπικά σκηνικά. Αποπροσανατολιστικές και αλλόκοτες, οι αναρτήσεις της αναδεικνύουν τον αποστασιοποιημένο χαρακτήρα του Instagram από την πραγματικότητα και την κατακερματισμένη αίσθηση του Εαυτού στη σύγχρονη κοινωνία, την οποία η Sherman έχει συμπυκνώσει μοναδικά στα έργα της από την αρχή της καριέρας της.
Το έργο της μας καλεί τώρα να το ανακαλύψουμε στην έκθεση «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα». Καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης θα προβάλλεται εικοσάλεπτο απόσπασμα για τη Cindy Sherman από την ταινία με τίτλο Transformation, μια παραγωγή του Art21 του 2009.
INFO Έκθεση «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα», 30 Μαΐου 2024 μέχρι 4 Νοεμβρίου 2024, Μέγαρο Σταθάτου
