Στις 10 Μαΐου 1994, ο Νέλσον Μαντέλα ορκιζόταν ως ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, δεκαπέντε μέρες αφότου ο ίδιος και εκατομμύρια ακόμη μαύροι Νοτιοαφρικανοί ψήφισαν για πρώτη φορά στη ζωή τους. Σήμερα (29/5), 30 χρόνια αργότερα, το κόμμα του Μαντέλα (ANC) έχει πλέον χάσει την επιρροή του μεταξύ των νεότερων, των «γεννημένων ελεύθερων», ενώ αναμένεται για πρώτη φορά από τον τερματισμό του απαρτχάιντ να χάσει και την απόλυτη πλειοψηφία.

Η λαϊκή απογοήτευση

Κατ’ αρχάς, καθώς οι Νοτιοαφρικανοί προσέρχονται στις κάλπες για τις έβδομες πολυφυλετικές γενικές εκλογές στην ιστορία της χώρας, μπορούν να είναι περήφανοι: οι εκλογές είναι ελεύθερες και δίκαιες, σύμφωνα με τον δείκτη του «Economist». Οι φιλελεύθεροι θεσμοί που δημιουργήθηκαν από τον Μαντέλα συνεχίζουν να αποτελούν προπύργια ενάντια στις καταχρήσεις εξουσίας και καθιστούν τη χώρα τη λειτουργικότερη δημοκρατία στην αφρικανική ήπειρο, σύμφωνα με τους αναλυτές.

Ωστόσο, μετά από μια σταθερή προοδευτική πορεία τα πρώτα 15 χρόνια, οι περισσότεροι Νοτιοαφρικανοί – και, δεδομένου ότι αποτελούν το 81% του πληθυσμού, οι περισσότεροι μαύροι πολίτες – δεν βλέπουν πλέον τη ζωή τους να βελτιώνεται. Τα εισοδήματα έχουν μείνει στάσιμα από το 2008, η ανεργία φτάνει στο 33%, οι δολοφονίες και η εγκληματικότητα σημειώνουν πρωτοφανή υψηλά επίπεδα, και οι διακοπές ρεύματος και νερού αποτελούν καθημερινό φαινόμενο ακόμη και στις μεγάλες πόλεις.

Παράλληλα, η διαφθορά έχει εισχωρήσει σε κάθε στρώμα του κράτους, ενώ εκτοξεύτηκε υπό τον Τζέικομπ Ζούμα, πρόεδρο από το 2009 έως το 2018, ο οποίος μάλιστα έχει εκτίσει ποινή φυλάκισης για διαφθορά.

Η επέλαση των λαϊκιστικών κομμάτων

Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, ο νυν πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα θα παραμείνει σχεδόν σίγουρα στο αξίωμά του. Όμως, αν επαληθευθούν οι δημοσκοπήσεις και η υποστήριξη για το ANC (Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο) πέσει κάτω από το 50%, το κόμμα για πρώτη φορά θα αναγκαστεί να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού, με τις ενδεχόμενες επιλογές να εμπνέουν ανησυχία.

Στην – πιθανότερη – περίπτωση που το ANC συγκεντρώσει περισσότερο από 45% των ψήφων, όλα δείχνουν πως θα συνεργαστεί με δύο μικρότερα κόμματα, το MK που υποστηρίζεται από τον πρώην πρόεδρο Ζούμα και τους Μαχητές της Οικονομικής Ελευθερίας (EFF), του ακραίου μαρξιστή και καταδικασθέντα για ρητορική μίσους Τζούλιους Μαλέμα.

Η Deutsche Welle χαρακτήρισε αυτό το σενάριο το «χειρότερο δυνατό», καθώς πρόκειται για δύο λαϊκιστικά, αντιδυτικά, ακροαριστερά κόμματα, με ακραία ρητορική έναντι των λευκών, τονίζοντας πως οι συνέπειες μίας τέτοιας κυβέρνησης συνεργασίας «δεν θα έχουν προηγούμενο» τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία της χώρας.

Το «κόμμα των λευκών συμφερόντων»

Στην περίπτωση δε, που το ANC συγκεντρώσει λιγότερο του 45%, θα χρειαστεί έναν μεγαλύτερο κυβερνητικό εταίρο και συγκεκριμένα το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τη Δημοκρατική Συμμαχία (DA).

Ο ηγέτης του φιλελεύθερου κόμματος, Τζον Στινχέιζεν, σύμφωνα με το CNN έχει «πολύ πιο λειτουργικές προτάσεις» από εκείνες του ANC: υποστηρίζει ότι ο βιωσιμότερος τρόπος για να μετριαστεί η φτώχεια είναι η ανάπτυξη της οικονομίας και η εστίαση στο πρόβλημα αυτό καθαυτό, χωρίς φυλετικά κριτήρια. Αυτές οι ιδέες όμως έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την οικονομική πολιτική του ANC που ονομάζεται «οικονομική ενδυνάμωση των μαύρων».

Επιπλέον, τέτοια μηνύματα δύσκολα μπορούν να βρουν αντίκρισμα σε μια κατά βάση μαύρη χώρα, όπου οι μνήμες του απαρτχάιντ παραμένουν ανεξίτηλες, ενώ και ίδιο το κόμμα θεωρείται το «κόμμα των λευκών συμφερόντων» αφού είναι το μοναδικό που έχει λευκό αρχηγό. Ενδεχόμενη συνεργασία λοιπόν του ANC με το συγκεκριμένο κόμμα θα θεωρούταν πρωτοφανής και θα δημιουργούσε αναστάτωση σε μεγάλο μέρος των πολιτών.

Η ανάγκη για αλλαγή

Λόγω των παραπάνω πιθανών αποτελεσμάτων αλλά και της κατάστασης που βρίσκεται η Νότια Αφρική, οι εκλογές της 29ης Μαΐου θεωρούνται κατά γενική ομολογία οι κρισιμότερες των τελευταίων 30 ετών. Για την ώρα, ο πρόεδρος Ραμαφόζα ελπίζει ότι θα μπορέσει να αποφύγει την ανάγκη για επιλογή κυβερνητικού εταίρου, συγκεντρώνοντας ένα ποσοστό που θα του δώσει αυτοδυναμία.

Όπως και να έχει, ο «Economist» επισημαίνει πως αν δεν αλλάξει πορεία, η Νότια Αφρική θα συνεχίσει την αργή της πτώση, αφού το κράτος είναι αδύναμο και η οικονομία παρακμάζει, ενώ η εκτεταμένη φτώχεια οδηγεί τους ψηφοφόρους σε ριζοσπαστικές εναλλακτικές λύσεις.