Στις 27 Μαΐου 1963, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης αφήνει την τελευταία του πνοή. Λίγες ημέρες νωρίτερα, 22 Μαΐου, είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση από δεξιούς παρακρατικούς σε δρόμο της Θεσσαλονίκης.
Υπό τα απαθή βλέμματα αστυνομικών, ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, επιβαίνοντες σε τρίκυκλο όχημα με καρότσα, πέφτουν εσκεμμένα πάνω στον Λαμπράκη, ενώ ο Εμμανουηλίδης τον χτυπάει και με μεταλλικό λοστό.
Ο βουλευτής της ΕΔΑ και υπέρμαχος της Ειρήνης γίνεται θύμα της θανάσιμης παρακρατικής βίας.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 28.5.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 28ης Μαΐου 1963:
«Εφιστώμεν την προσοχήν της Κυβερνήσεως επί των ενδείξεων περί απόπειρας συσκοτίσεως της όλης υποθέσεως των γεγονότων της Θεσσαλονίκης, είτε διά της τρομοκρατήσεως και παρακολουθήσεως ωρισμένων μαρτύρων, είτε διά της παρελκύσεως των ανακρίσεων, ώστε να υπάρξη καιρός “καθοδηγήσεως” των αυτουργών ως προς τας καταθέσεις των κλπ.
»Τοιάυτη απόπειρα θα απετέλει αυθάδη πρόσκλησιν κατά της Δικαιοσύνης και τυχόν επιτυχία της θα ισοδυνάμει με πλήρη κατάλυσιν κάθε έννοιας Κράτους και Νόμου – χωρίς να αναφέρωμεν ότι θα επέφερε τελικώς αποτέλεσμα αντίθετον του επιδιωκομένου».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.5.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Παπανδρέου εναντίον Καραμανλή
Η δολοφονία του Λαμπράκη θα σοκάρει την Ελλάδα και θα προκαλέσει μείζον πολιτικό ζήτημα μεταξύ του κυβερνώντος κόμματος της ΕΡΕ και της αντιπολίτευσης.
Σε μια περίοδο όπου οι σχέσεις του με το παλάτι είναι τεταμένες, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής πληροφορούμενος τη δολοφονική επίθεση κατά του Λαμπράκη, θα αναφωνήσει το ιστορικό: «Μα ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;».
Ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Ένωσις Κέντρου, από την πλευρά τους, θα κατηγορήσουν τον Καραμανλή, ως ηθικά υπεύθυνο για τη δολοφονία Λαμπράκη.
Στο βιβλίο του «Καραμανλής, ο φίλος», ο Τάκης Λαμπρίας συμπεριλαμβάνει την εξής αναφορά του ίδιου του Καραμανλή για την υπόθεση Λαμπράκη, τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον γιο του Ανδρεά:
«Επιχείρησαν να με δολοφονήσουν ηθικά μέσα στην Ελλάδα και στη διεθνή κοινή γνώμη. Με αποκάλεσαν ηθικό αυτουργό της δολοφονίας του Λαμπράκη και είπα τότε ότι για τη δήλωσή του αυτήν ο Γεώργιος Παπανδρέου θα πρέπει να ντρέπεται σ’ όλη του τη ζωή».
Η δίκη
Στις τελευταίες μέρες του Δεκεμβρίου 1966, λίγους μόλις μήνες πριν η Χούντα των Συνταγματαρχών καταλάβει την εξουσία και καταλύσει το Σύνταγμα, ολοκληρώνεται η δίκη της πολύκροτης αυτής υπόθεσης.
«ΤΑ ΝΕΑ», 30.12.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Πριν την ανακοίνωση της ετυμηγορίας, ο εισαγγελέας Παύλος Δελλαπόρτας, πεπεισμένος για την ενοχή των κατηγορουμένων, όχι μόνο των φυσικών αυτουργών αλλά και άλλων εμπλεκομένων είχε πει απευθυνόμενος στους ενόρκους:
« “Πρέπει να προσέξετε διότι έχετε να επιτελέσετε ιστορικόν έργον έναντι του τόπου και της δικαιοσύνης.
»Η κοινή γνώμη έχει εκδώσει ήδη καταδικαστική απόφαση για τους κατηγορουμένους και πρέπει η ετυμηγορία σας να είναι ευθυγραμμισμένη προς την απόφασιν αυτή.
»Εάν είναι διάφορος, η κοινή γνώμη δεν πρόκειται να πεισθή από την ετυμηγορία σας»
Οι δύο αυτουργοί της δολοφονίας, ο οδηγός του τρίκυκλου Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο συνεπιβάτης τους, Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης θα καταδικαστούν σε 11 χρόνια φυλάκισης και ο Εμμανουηλίδης σε 8,5.
Ο Σπύρος Γκοτζαμάνης καταθέτει στις ανακριτικές αρχές, μπροστά στο τρίκυκλο που χρησιμοποιήθηκε για τη δολοφονική επίθεση στον Λαμπράκη
Η ετυμηγορία των ενόρκων
« “Εξ αμελείας προήλθε ο θάνατος του βουλευτού Γρηγόρη Λαμπράκη”. Aυτή είναι η απόφαση των δέκα λαϊκών δικαστών της Θεσσαλονίκης, μετά από διαδικασία, που διήρκεσε 88 ημέρες.
»Οι ένορκοι εδέχθησαν όλα τα ελαφρυντικά διά τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη, αθώωσαν τους Γιοσμά και Καπελώνη καθώς και τους άλλους ανώτερους αξιωματικούς της Χωροφυλακής. Η απόφασή των ενόρκων , στα περισσότερα σημεία, ελήφθη παμψηφεί.
»Με την ετυμηγορία τους οι ένορκοι δέχονται: Δεν υπάρχουν ηθικοί αυτουργοί. Οι Γκοτζαμάνης – Εμμανουηλίδης δεν κινήθηκαν από ταπεινά ελατήρια. Οι αστυνομικοί δεν παρεβίασαν εκ προθέσεως το καθήκον τους.
»Η ετυμηγορία εξεδόθη 43 μήνες μετά τον θανάσιμο τραυματισμό του Γ. Λαμπράκη».
Σχολιάζοντας την απόφαση ο εισαγγελέας Δελλαπόρτας δήλωσε μεταξύ άλλων:
« Είχα συστήσει να είναι λαμπρά [η απόφαση] και εκτυφλωτική εις φως, οφείλω να παρατηρήσω ότι εις ορισμένα σημεία μού ενθυμίζει φως εξηντλημένης ηλεκτρικής στήλης. Αλλα εκείνο το οποίον με ξενίζει είναι το ότι ανεγνώρισαν ως ελαφρυντικόν διά τον Γκοτζαμάνην και τον Εμμανουηλίδην ότι δεν ωθήθησαν εκ ταπεινών ελατηρίων.
»Τουλάχιστον αυτό το ελαφρυντικόν είναι ελαφρώς προσβλητικόν. Ας ανεγνώριζαν οποιοδήποτε άλλο».
Λίγο μετά την επιβολή της δικτατορίας, ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης θα αμνηστευθούν από την χουντική εξουσία και θα αφεθούν ελεύθεροι.
