Το 2015 η υπόθεση του Βαγγέλη Γιακουμάκη είχε συγκλονίσει όλη την Ελλάδα. Ο 20χρονος φοιτητής έδωσε τέλος στη ζωή του μετά από φρικτά περιστατικά σωματικής και λεκτικής κακοποίηση από συμφοιτητές του στη Γαλακτομική Σχολή Ιωαννίνων. Επρόκειτο για το πρώτο περιστατικό bullying που απασχόλησε την κοινή γνώμη και τις δικαστικές αίθουσες για καιρό, ταράζοντας τη συλλογική ψυχολογία με την ακραία βία που βίωσε ο Βαγγέλης.
Αρκετά χρόνια μετά, το 2024, η βία μεταξύ των νέων – και όχι μόνον – έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις. Σε μια αλυσίδα βίαιων γεγονότων ο Βαγγέλης Γιακουμάκης παραμένει ένα τραγικό πρόσωπο, χωρίς φωνή. Σχεδόν μία δεκαετία μετά τον θάνατό του, η παράσταση θεάτρου-ντοκουμέντο «801,5μ.», μια παραγωγή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ιωαννίνων, σε σύλληψη και ιδέα του τέως καλλιτεχνικού του διευθυντή Χάρη Πεχλιβανίδη, που πρωτοπαρουσιάστηκε στα Ιωάννινα το 2023 και τώρα στην Αθήνα, στο θέατρο Τζένη Καρέζη, ξαναφέρνει την υπόθεση Γιακουμάκη στο επίκεντρο του διαλόγου, δίνοντας λόγο στο θύμα της κακοποίησης, που δεν ακούστηκε εγκαίρως.
«Ήθελα να κάνω μια παράσταση για όσους δεν μπόρεσαν να ακουστούν»
Ο Χάρης Πεχλιβανίδης εξηγεί στο ΒΗΜΑ γιατί έπρεπε να μεταφερθεί τώρα στο θέατρο η ιστορία του Βαγγέλη Γιακουμάκη: «Ο χρόνος σύμφωνα με τον Κορνήλιο Καστοριάδη μπορεί να διαχωριστεί στην συνολοταυτιστική και στη φαντασιακή σημασία του. Είναι όντως δέκα χρόνια από το θάνατο του Βαγγέλη και αυτή η μέτρηση έγκειται στη συνολοταυτιστική σημασία του χρόνου. Η φαντασιακή σημασία όμως, που στην περίπτωση μας αυτή μας αφορά πιο πολύ, φαίνεται να μην έχει διανύσει τόσο μεγάλη απόσταση.
Ο Βαγγέλης έφυγε το 2015 και η ελληνική κοινωνία βρέθηκε ενώπιον ενός μεγάλου προβλήματος που τότε αναδύθηκε στην επιφάνεια. Μετά από 10 χρόνια τα κρούσματα ενδοσχολικής βίας αυξήθηκαν, η κοινωνία μας τείνει προς την εσωστρέφεια συνεχώς, οι πολίτες επιλέγουν το δρόμο της ιδιώτευσης, ενώ τα θύματα βίας βρίσκουν δύσκολα το δρόμο για να ακουστούν.
Χάρης Πεχλιβανίδης
Γίνονται προσπάθειες από μια σχετικά μικρή μερίδα κόσμου προς μια κατεύθυνση που αποζητά μια πιο δίκαιη και δεκτική κοινωνία. Έτσι λοιπόν αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτό το αινιγματικό πρόσωπο του Βαγγέλη. Ήθελα να κάνω μια παράσταση για όσους δεν μπόρεσαν να ακουστούν. Αφορμή στάθηκε η θητεία μου ως καλλιτεχνικός διευθυντής στο ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, στην πόλη δηλαδή που έζησε έντονα την ιστορία αυτή.»
Ο τίτλος του θεατρικού έργου παραπέμπει στην απόσταση ανάμεσα στο σημείο που βρέθηκε η σορός του Βαγγέλη και στη σχολή που φοιτούσε καθώς και σε έναν ακόμη συμβολισμό. «Σύμφωνα με την ιατροδικαστική έκθεση ο Βαγγέλης αφού έκοψε τις φλέβες του περπάτησε ακόμα 1,5 μέτρο όπου και έπεσε. Εμείς αυτό το 1,5 μέτρο το μετατρέπουμε συμβολικά στο χώρο όπου βρίσκει τη δυνατότητα έστω για μια φορά αυτός ο άνθρωπος ν’ ακουστεί. Τι θα μας έλεγε ο Βαγγέλης αν είχε τη ευκαιρία να μας μιλήσει; Τι θα του λέγαμε εμείς; Το θέατρο μπορεί και δίνει αυτό το φανταστικό χώρο για να ακουστούν αυτοί που η κοινωνία τους έκλεψε τη φωνή.», λέει ο σκηνοθέτης.
«Η βία είναι εδώ και πλέον έχει εισχωρήσει για τα καλά στο μέλλον της κοινωνίας, στο παιδί. Αν δεν μεριμνήσει πραγματικά η πολιτεία γι’ αυτό το φαινόμενο τότε δεν θα υπάρχει επιστροφή και απλώς εμείς ανέμελα όπως συνηθίζουμε θα αλλάζουμε κανάλι ή θα σκρολάρουμε».
Την περίοδο που ήρθε στο φως ο θάνατος του Βαγγέλη Γιακουμάκη και το τρομερό μπούλινγκ που υπέστη, βιώσαμε ένα πρώτο σοκ αφύπνισης, ότι κάτι δεν πάει καλά με την ελληνική κοινωνία. Σήμερα αντιμετωπίζουμε το ένα πλήγμα μετά το άλλο – πολλά φαινόμενα κακοποίησης και βία ανάμεσα σε εφήβους και παιδιά. Η ελληνική πολιτεία προσπαθεί να βάλει ένα φρένο στα κακώς κείμενα εφαρμόζοντας την εθνική καμπάνια κατά της ενδοσχολικής βίας, είναι όμως όσα γίνονται αρκετά;
Ο Χάρης Πεχλιβανίδης θεωρεί ότι έχουμε μείνει πίσω: «Η κατάσταση σχετικά με τη βία και κυρίως ανάμεσα στις νεαρές ηλικίες κανονικά θα έπρεπε να βρίσκεται στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης της πολιτικής. Σίγουρα γίνονται κάποιες κινήσεις αλλά εκ του αποτελέσματος φαίνεται προς το παρόν άκαρπες. Πρέπει να αγγίξουμε ως κοινωνικό σύνολο καταστάσεις και περιοχές που δεν θα μας είναι βολικές και εύκολες. Αντ΄ αυτού μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας άλλα θέματα που μας είναι πιο ευχάριστα και εύπεπτα. Η βία όμως είναι εδώ και πλέον έχει εισχωρήσει για τα καλά στο μέλλον της κοινωνίας, στο παιδί. Αν δεν μεριμνήσει πραγματικά η πολιτεία γι’ αυτό το φαινόμενο τότε δεν θα υπάρχει επιστροφή και απλώς εμείς ανέμελα όπως συνηθίζουμε θα αλλάζουμε κανάλι ή θα σκρολάρουμε».
Το θέατρο ως ντοκουμέντο
Η απόφασή του να εκθέσει την περίπτωση του Βαγγέλη Γιακουμάκη στη θέατρο δείχνει πολιτική ευαισθητοποίηση. Ο ίδιος λέει ότι «Δεν μπορώ να νοήσω διαφορετικά τον καλλιτέχνη πέραν της πολιτικής του οντότητας. Για μένα η τέχνη και η πολιτική σκέψη -ο δημιουργικός αναστοχασμός αν θέλετε- είναι αδιαχώριστα στοιχεία και αλληλοσυμπληρούμενα. Πως μπορεί να υπάρξει κάποιος που εργάζεται στο τομέα της τέχνης και να μην έχει έστω την ελάχιστη ευαισθησία για τα κοινωνικό/πολιτικά ζητήματα; Το θέατρο είναι πολιτική τέχνη αλλά χρειάζεται ο τρόπος και η σκέψη για να αναδυθεί το πολιτικό στοιχείο. Δεν είναι τυχαίο που η αρχαία τραγωδία αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα πολιτικού θεάτρου.»
«801,5μ.»
Ο Χάρης Πεχλιβανίδης ειδικεύεται στο θέατρο-ντοκουμέντο και τις διαφορετικές μορφές του. Ποια είναι η προσέγγιση που προτιμήσε για το «801,5» και για ποιο λόγο; Ανάλογα με το θέμα του έργου, αλλάζει και η φόρμα προσέγγισης στο θεατρικό αυτό είδος, το οποίο μοιάζει να βρίσκεται, όπως λέει ο ίδιος ο δημιουργός, διαρκώς σε διάλογο με «την αναζήτηση νέων θεατρικών μορφών και νέων σκηνικών κωδίκων».
«Με ενδιαφέρει σ’ αυτό που ονομάζεται θέατρο ντοκουμέντο η έννοια της μυθοπλασίας», μας λέει. «Μπορεί να ακούγεται αντιφατικό να κάνεις μυθοπλασία ενώ ασχολείσαι με το θέατρο του πραγματικού. Παρόλα αυτά η έρευνα μου εστιάζεται στη δυναμική που έχει το αληθινό στοιχείο δηλαδή το ντοκουμέντο, να πυροδοτεί τη φαντασία για να δημιουργήσει μυθοπλαστικές σκηνές. Υπάρχουν σημεία στην παράσταση όπου το πραγματικό υπάρχει σκηνικά αυτούσιο ενώ τα πρόσωπα πέραν του Βαγγέλη είναι εξ’ ολοκλήρου φανταστικά.
Σε όλες τις δουλειές μου η μυθοπλασία καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της δραματουργίας. Επέλεξα λοιπόν αυτήν τη μεθοδολογία και για το 801,5μ γιατί θεωρώ πως η μετάφραση με σκηνικούς όρους των αληθινών στοιχείων φέρουν εκείνη τη μετασχηματιστική δυναμική που μπορεί να επηρεάσει το ισχύον. Το θέατρο ντοκουμέντο δεν είναι αστυνομικό ρεπορτάζ είναι η τέχνη του να προσπαθείς να μετασχηματίσεις την πραγματικότητα και αυτό το καθιστά πολιτικό θέατρο».
Τα Γιάννενα, η έρευνα και οι γονείς του Βαγγέλη Γιακουμάκη
Η κοινωνία στα Γιάννενα, τον τόπο που ο Βαγγέλης έχασε τη ζωή του, υποδέχτηκε το έργο με θέρμη. Η στάση των κατοίκων στέλνει και θετικά μηνύματα. Κατά πως λέει ο σκηνοθέτης, οι Γιαννιώτες φέρουν βαρέως τον θάνατο του Γιακουμάκη, γιατί δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν το μοιραίο: «Από την πρώτη στιγμή οι πολίτες των Ιωαννίνων βγήκαν στους δρόμους να βοηθήσουν στις έρευνες των σωστικών συνεργείων. Την αγκάλιασαν την παράσταση οι άνθρωποι της πόλης και των γύρω περιοχών και αυτό μας έδωσε κουράγιο και εμάς ως ομάδα να προχωρήσουμε.»
«801,5μ.»
Με τους συνεργάτες του δούλεψε εντατικά με άξονα την δημοσιογραφική έρευνα και τη δικαστική εξέλιξη της υπόθεση. Οπως μας περιγράφει: «Η πρώτη μου συνάντηση πριν καν ξεκινήσουν οι πρόβες ήταν με το δικηγόρο της οικογένειας, τον κ. Δημήτρη Μπούκα. Κάναμε μια πολύ ωραία κουβέντα και ουσιαστικά με πληροφόρησε για το τί είχε συμβεί.
Η έρευνα που έκανα βασίστηκε κατά πολύ σε άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, σε πληροφορίες από ιστότοπους και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πηγή πληροφοριών υπήρξε και η εκπομπή «Φως στο Τούνελ» της κας. Αγγελικής Νικολούλη. Επίσης η ίδια η πόλη, ο παραλίμνιος δρόμος της, το υπέροχο ηχοτοπίο στη λίμνη όπου άμα σταθείς λίγο και κλείσεις τα μάτια σου εμφανίζεται μια ιδιαίτερη ορχήστρα ήχων αποτέλεσαν στοιχεία που πυροδότησαν την καλλιτεχνική δημιουργία.
Η συλλογή των στοιχείων αυτών με οδήγησαν να σχεδιάσω τον αρχικό κορμό της δραματουργίας. Έπειτα ξεκινήσαμε τη δουλειά με τους ηθοποιούς. Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου των προβών γίναμε όλοι ερευνητές φέρνοντας νέα στοιχεία και πληροφορίες. Παράλληλα, με το μουσικό (Δημήτρης Καραγέωργος), τη συνεργάτιδα μου (Κορίνα Βασιλειάδου) και το σκηνογράφο (Χρήστο Κόλλια) εξελίσσαμε τις ιδέες του ηχητικού και εικαστικού κόσμου της παράσταση μας.»
«Οι γονείς του Βαγγέλη μας ευχαρίστησαν που διατηρούμε τη μνήμη του ζωντανή, μήπως και αποτραπούν παρόμοια περιστατικά στο μέλλον. Ας το προσπαθήσουμε τουλάχιστον».
Ο Χάρης Πεχλιβανίδης μίλησε με τους γονείς του Βαγγέλη Γιακουμάκη όταν το «801,5μ.» ανέβηκε στα Γιάννενα. Κρατάει την επικοινωνία μαζί τους ως μία από τις πιο σημαντικές στιγμές που έχει βιώσει και λέει ότι η μνήμη του Βαγγέλη πρέπει να διατηρηθεί ζωντανή ως ενέχυρο για μια πιο υγιή κοινωνία: «Με του γονείς του Βαγγέλη μίλησα κατά τη διάρκεια των παραστάσεων όταν ένα φιλικό τους άτομο ήρθε να παρακολουθήσει την παράσταση στα Γιάννενα. Το τηλεφώνημα αυτό θα είναι από τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής μου γιατί στην άλλη μεριά της γραμμής άκουσα την άνευ ορίων γενναιοδωρία, ένιωσα την ειλικρινή φιλία, τη ζέση της ανθρωπιάς.
Οι γονείς του Βαγγέλη μας ευχαρίστησαν που διατηρούμε τη μνήμη του ζωντανή, μήπως και αποτραπούν παρόμοια περιστατικά στο μέλλον. Ας το προσπαθήσουμε τουλάχιστον. Εγώ από την άλλη τους ευχαριστώ για την επίδειξη γενναιότητας και ηθικής.»
INFO «801,5 μ.», Θέατρο Τζένη Καρέζη, 27, 28 Μαΐου & 3, 4 Ιουνίου 2024 στις 21:00
