Κάθε παιδί μπορεί (και πρέπει να μπορεί) να μετρήσει τα άστρα

Tόσο ο ουρανός όσο και η γνώση ανήκει σε όλους και όλες. Υπό αυτό το γενικό «σύνθημα» εφαρμόζεται για πρώτη φορά πιλοτικά στη χώρα μας το Πρόγραμμα Αστρονομίας για μαθητές/τριες Ρομά, AstROMetria.

To Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, στο πλαίσιο των προσπαθειών του για διεύρυνση των δράσεων εξωστρέφειας και διάχυσης της επιστήμης σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες μαθητών/τριών της χώρας, έχει σχεδιάσει και υλοποιεί παιδαγωγικές δράσεις με αντικείμενο την επιστήμη της αστρονομίας/αστροφυσικής σε σχολεία της περιφέρειας Αττικής, τα οποία φιλοξενούν ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών/τριων Ρομά.

Ο Καθ. Εμμανουήλ Πλειώνης, Διευθυντής και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και ο Δρ. Αλέξανδρος Χιωτέλλης, Αστροφυσικός, Υπεύθυνος του Εκπαιδευτικού Προγράμματος μιλούν στο ΒΗΜΑ για το AstROMetria και τη δράση που έλαβε χώρα στις 8 Απριλίου στο 3ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου.

Απώτερος στόχος είναι την ερχόμενη χρονιά, η δράση αυτή να διευρυνθεί και να περιλάβει πολλά παραπάνω σχολεία (επιλέχθηκαν για τη φετινή χρονιά συνολικά 20 δημόσια σχολεία) και πέρα των ορίων της Αττικής.

Η συγκεκριμένη δράση τελεί υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και λαμβάνει χώρα σε συνεργασία με την «Ομάδα Δράσης για την Υποστήριξη της Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά της Περιφέρειας Αττικής».

Εμμανουήλ Πλειώνης: «Τεράστια ικανοποίηση να μεταδίδεις γνώσεις σε παιδιά που μπορούν να ‘ταξιδεύουν’ στον όμορφο κόσμο της φύσης»

Είναι διαρκής ανάγκη, μέλημα και προτεραιότητα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών η διεύρυνση των δράσεων εξωστρέφειας και διάχυσης της επιστήμης;

Εκτός από τη θεμελιώδη μας αποστολή, που είναι η εκπόνηση βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας για τη μελέτη και κατανόηση της Φύσης, των διεργασιών που συντελούνται στα έγκατα και στην επιφάνεια της Γης, στην ατμόσφαιρα, στο εγγύς διάστημα έως και στο μακρινό Σύμπαν, βασικός πυλώνας της δραστηριότητάς μας είναι και η ανάπτυξη δράσεων άμεσης προσφοράς προς την Ελληνική Πολιτεία και κοινωνία.

Αυτές συμπεριλαμβάνουν ανάπτυξη επιστημονικών εργαλείων και υπηρεσιών για χρήση από Φορείς της Πολιτείας, για ενημέρωση/ευαισθητοποίηση του πολίτη αλλά πολύ σημαντική είναι και η διάχυση της επιστημονικής γνώσης στην κοινωνία μέσω πολυσχιδών πρωτοβουλιών.

Αυτές μας οι δράσεις απευθύνονται διαχρονικά κυρίως σε μαθητές και στο πλατύ κοινό, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουμε αναπτύξει τη στρατηγική της διάδοσης της γνώσης και σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες ή σε ομάδες που δεν έχουν ικανοποιητική πρόσβαση στη γνώση, ανάμεσά τους μαθητές ακριτικών περιοχών της Ελλάδας, μαθητές ΑΜΕΑ, μαθητές Ρομά, τρόφιμους σωφρονιστικών καταστημάτων, παλαιότερα δε και προσφυγόπουλα.

Τι προσδοκάτε να προσφέρουν αυτά τα προγράμματα στα παιδιά και το ευρύ κοινό;

Η στρατηγική μας αυτή των στοχευμένων εκπαιδευτικών δράσεων που απευθύνονται τόσο στο ευρύ κοινό όσο και σε ειδικές κατηγορίες συμπολιτών μας, με μικρή ή ελλιπή πρόσβαση στην επιστημονική γνώση, εκπορεύεται από την αντίληψή μας για την κοινωνική ευθύνη που έχουν οι δημόσιοι φορείς για την ανάπτυξη της κοινωνίας πάνω σε στέρεες γνωσιακές βάσεις.

Πιστεύουμε ότι οι ενημερωμένοι και μορφωμένοι πολίτες είναι προαπαιτούμενο της ουσιαστικής δημοκρατίας.

Η γνώση της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας ενισχύει την κοινωνική συνοχή και αποτελεί κυματοθραύστη της παραπληροφόρησης και των θεωριών συνωμοσίας που κατακλύζουν δυστυχώς τον δημόσιο διάλογο και διευκολύνουν τη χειραγώγηση των πολιτών από παράκεντρα εξουσίας.

Στο πλαίσιο αυτό εκδώσαμε και ένα συλλογικό τόμο με τις Παν/μιακες Εκδόσεις Κρήτης, με τίτλο: «Θεωρίες Συνομωσίας και Ψευδοεπιστήμες: ένας οδηγός πλοήγησης», όπου επιστήμονες του ΕΑΑ και του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών αποδόμησαν με επιστημονικά και λογικά επιχειρήματα τις δέκα πιο διαδεδομένες ψευδοεπιστήμες ή και θεωρίες συνομωσίας, που αφορούν σε επιστημονικά θέματα.

Οι δράσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου αποδεικνύουν έμπρακτα ότι η ομορφιά της γνώσης όσο και η ομορφιά του ουρανού ανήκει σε όλους και όλες. Νιώθετε ότι αυτό αποτελεί εκπλήρωση ενός από τους πλέον σημαντικούς σκοπούς του;

Η ικανοποίηση του να μεταδίδεις γνώσεις στον συνάνθρωπό σου, πόσω μάλλον σε παιδιά που μπορούν – μέσα στην αθωότητα τους – να ονειρεύονται και να «ταξιδεύουν» με ανιδιοτέλεια στον όμορφο κόσμο της φύσης, είναι τεράστια.

Η χαρά δε γίνεται ακόμα μεγαλύτερη, όταν ξεδιπλώνεις πτυχές της φυσικής πραγματικότητας σε παιδιά που λόγω συγκυρίας, αδυναμίας ή εξωγενών συνθηκών δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση σε αυτή τη γνώση.

Τις ρηξικέλευθες αυτές – θα μου επιτρέψετε να πω – πρωτοβουλίες του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών επιδιώκουμε να τις κοινωνούμε και στους υπεύθυνους φορείς της Πολιτείας, οι οποίοι πολλές φορές μας ενισχύουν και μας στηρίζουν, όπως πρόσφατα η Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας για τη δράση μας για μαθητές Ρομά.

Ως ΕΑΑ νιώθουμε ιδιαίτερα υπερήφανοι που μπορούμε και επιτελούμε αυτό το έργο και εγώ ως απερχόμενος Πρόεδρος του ΕΑΑ, καθότι η θητεία μου λήγει σε λίγους μήνες, ελπίζω και εύχομαι και ο επόμενος Πρόεδρος του ΕΑΑ να έχει τις ίδιες ευαισθησίες και να στηρίξει – και γιατί όχι και να αναπτύξει περαιτέρω – αυτές τις πρωτοβουλίες.

Αλέξανδρος Χιωτέλλης: «Η δράση AstROMetria υπηρετεί την πανανθρώπινη αξία: επιστήμη για όλους και όλες»

Μιλήστε μας για το αντικείμενο και τις ενότητες του εκπαιδευτικού προγράμματος «AstROMetria: Πρόγραμμα Αστρονομίας για μαθητές/τριες Ρομά».

Η δράση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών «AstROMetria» εστιάζει σε μαθητές ROMA που φοιτούν σε δημόσια σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Σκοπός της δράσης είναι να φέρει τους μαθητές και τις μαθήτριες σε επαφή με το αντικείμενο της αστροφυσικής επιστήμης, να γνωρίσουν δηλαδή μέσω διαδραστικών παρουσιάσεων, πειραμάτων και αστροπαρατηρήσεων τις κύριες ανακαλύψεις σχετικά με τον ουράνιο κόσμο που μας περιβάλλει, το έργο των μεγάλων επιστημόνων αλλά και τον τρόπο και τη μεθοδολογία της επιστημονικής σκέψης που ακολουθείται προς τη βαθύτερη κατανόηση της φύσης.

Οι θεματικές ενότητες που καλύπτονται από το πρόγραμμα είναι διαβαθμισμένες για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και καλύπτουν αντικείμενα όπως: α) το ηλιακό μας σύστημα, β) η δομή και η εξέλιξη του Σύμπαντος, β) η γέννηση, η ζωή και ο θάνατος των άστρων, γ) τηλεσκόπια και μέθοδοι παρατήρησης και πολλά άλλα.

Οι δράσεις σχεδιάστηκαν δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη διερευνητική και ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας και περιλαμβάνουν διαδραστικές ομιλίες συνοδευόμενες από σειρά δραστηριοτήτων και πειραμάτων όπως η κατασκευή και η εκτόξευση χάρτινων πυραύλων και υδροπυραύλων, καλλιτεχνικές κατασκευές με θέμα την αστρονομία και παρατηρήσεις του ουρανού με τα οπτικά και ηλιακά τηλεσκόπια του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Ποιος είναι ο απώτερος στόχος της δράσης;

Απώτερος στόχος της δράσης είναι η αστροφυσική -μέσω του ελκυστικού της αντικειμένου- να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για τη στρέψη των μαθητών και των μαθητριών προς τις θετικές επιστήμες αλλά ευρύτερα προς τη γνώση, καθώς και να συμβάλει στην άμβλυνση του φαινομένου της σχολικής διαρροής που συναντάται έντομα στην κοινωνική ομάδα των Ρομά μαθητών/τριών.

Η δράση αυτή αποτελεί μέρος μιας συστάδας δράσεων του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στην κατεύθυνση της παιδαγωγικής συμπερίληψης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στη γνώση και την επιστήμη.

Με άλλα λόγια η δράση AstROMetria υπηρετεί με τη σειρά της την πανανθρώπινη αξία: «επιστήμη για όλους και όλες» ή παραφράζοντας τον Λουντέμη -από τον οποίο εμπνεύστηκε και το όνομά της η δράση- στο δικαίωμα κάθε παιδιού να «μετρήσει τα άστρα».

Το πρόγραμμα εφαρμόζεται για πρώτη χρονιά πιλοτικά. Σε ποια σχολεία θα δοθεί προτεραιότητα και για ποιον λόγο;

Πράγματι, το πρόγραμμα AstROMetria εφαρμόζεται για πρώτη χρονιά πιλοτικά και περιορίζεται εντός των ορίων της Περιφέρειας Αττικής. Η συγκεκριμένη δράση τελεί υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και λαμβάνει χώρα σε συνεργασία με την «Ομάδα Δράσης για την Υποστήριξη της Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά της Περιφέρειας Αττικής».

Μέσω, λοιπόν, του δικτύου της Ομάδας Δράσης επιλέχθηκαν για τη φετινή χρονιά συνολικά 20 δημόσια σχολεία (Δημοτικά, Γυμνάσια & Λύκεια) της Αττικής στα οποία φοιτά σημαντικό ποσοστό μαθητών/τριών Ρομά.

Στο σημείο αυτό θεωρώ σημαντικό να επισημάνω ότι οι δράσεις, οι οποίες υλοποιούνται εντός της σχολικής μονάδας, αφορούν σε όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες του σχολείου, ασχέτως φυλετικής καταγωγής ή άλλου κριτηρίου.

Απώτερος στόχος είναι την ερχόμενη χρονιά, η δράση αυτή να διευρυνθεί και να περιλάβει πολλά παραπάνω σχολεία και πέρα των ορίων της Αττικής.

Στις 8 Απριλίου πραγματοποιήσατε δράση στο 3ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να μας πείτε ποιες ήταν οι αντιδράσεις των μαθητών και των μαθητριών.

Η 8η Απριλίου δεν θα μπορούσε να λείπει από το ημερολόγιο των δράσεων μας καθώς έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα του Έθνους των Ρομά. Έτσι λοιπόν, πραγματοποιήσαμε σχετικές δράσεις αστρονομίας στο 3ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου, παρουσία του Προέδρου του Εθνικού Αστεροσκοπείο Αθηνών Καθ. Μ. Πλειώνη και του Γενικού Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης κ. Π. Πύρρου.

Η εκδήλωση έλαβε χώρα στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου κάτω από τη ζεστή φιλοξενία της διευθύντριας του σχολείου, κ. Λ. Ζαφείρη. Ιδιαίτερη εντύπωση μας έκανε ο καταιγισμός ερωτήσεων, παρατηρήσεων αλλά και ενστάσεων που δεχτήκαμε από ένα τόσο δραστήριο κοινό.

Χαρακτηριστικό δε της κινητικότητας των μαθητών/τριων ήταν η παράταση της ομιλίας από τα τριάντα λεπτά, που ήταν αρχικά σχεδιασμένη, στη μία ώρα λόγω των πολλαπλών ερωτήσεων και παρατηρήσεων.

Το γεγονός αυτό αναδεικνύει εμφατικά ότι στους σημερινούς εφήβους υπάρχει το στοιχείο της φιλομάθειας και της αγάπης για τη γνώση, αρκεί να τους την προσφέρεις με ένα όμορφο και ελκυστικό τρόπο.

Τι είναι αυτό που τους έκανε εντύπωση και ποια ερωτήματα σας έθεσαν;

Φυσικά πάντα την πρωτοκαθεδρία των εντυπώσεων την κλέβει η εξωτική φύση των μελανών οπών και η ιδέα ότι ζούμε σε ένα Σύμπαν που διαρκώς διαστέλλεται.

Η δε παρατήρηση του Ήλιου με το ηλιακό τηλεσκόπιο του Αστεροσκοπείου προκάλεσε τέτοιο δέος που μη πιστεύοντας τη λεπτομέρεια που αποκαλυπτόταν με τις ηλιακές κηλίδες και εκλάμψεις, οι μαθητές έβάζαν το χέρι τους μπροστά στον φακό, για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι ότι οι εικόνες που βλέπανε ήταν πραγματικές.

Τα ερωτήματα, όπως ανέφερα παραπάνω, ήταν καταιγιστικά και πολλά από αυτά ευφυέστατα – ικανά συχνά να φέρνουν και εμάς τους ερευνητές σε αμήχανη θέση.

Ενδιαφέρον δε είχε ότι στα «πηγαδάκια» που σχηματίστηκαν στον προαύλιο χώρο του σχολείου, οι κουβέντες εξελίχθηκαν και πέρα της αστροφυσικής επιστήμης, όπως παραδείγματος χάρη ποιες είναι οι εργασιακές δυνατότητες ενός ερευνητή στην Ελλάδα, αν η επιλογή του μελλοντικών σπουδών ή επαγγέλματος πρέπει να γίνεται με στενά οικονομικά κριτήρια ή όχι, η έλλειψη επαγγελματικού προσανατολισμού στα σχολεία και πολλά άλλα.

Κατά τη γνώμη μου, οι συζητήσεις αυτές έχουν τη δική τους βαρύνουσα σημασία στα πλαίσια της δράσης, καθώς δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να προβληματιστούν και να ονειρευτούν ένα διαφορετικό μέλλον, πέραν αυτού που τους επιβάλλουν οι κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα.