Θεωρεί χρέος της να εργάζεται με τους νέους παρέχοντάς τους τα εφόδια για το μέλλον, κριτική σκέψη και στόχους. Επίμονη σκηνοθέτης και αφηγήτρια ιστοριών που σαρώνουν τις πολλαπλές διακλαδώσεις της επικαιρότητας, η Γεωργία Μαυραγάνη καταπιάνεται αυτή την περίοδο με το «Ένας εχθρός του λαού» του Χένρικ Ίψεν, μετά το «Ονειρόδραμα» του Στρίντμπεργκ, έργο προσωπικό και ποιητικό γύρω από τον άνθρωπο και την εμπειρία της ζωής, στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.
Στην θεατρική παράσταση που σκηνοθετεί στο Ρεκτιφιέ, παρακολουθούμε έξι ηθοποιούς – τους Ειρήνη Αδάμου, Βαγγέλη Αμπατζή, Γιώργο Ζυγούρη, Γιάννη Κατσιμίχα, Στέφανο Λώλο, Σταύρο Τσιτσόπουλο – που αφηγούνται και αναπαραστούν την ιστορία της μικρής παραλιακής πόλης Skien (γενέτειρα του Ίψεν), σαν δραματοποιημένο ντοκουμέντο μιας συνέλευσης, όπου όλο το παρασκήνιο και οι πολιτικοί και προσωπικοί χειρισμοί έρχονται σιγά-σιγά στην επιφάνεια. Στην παράσταση συμμετέχουν μαθητές από το Εργαστήρι Κίνησης και Αυτοσχεδιασμού του Studio Trajectory.
Γραμμένο το 1882, το «Ένας εχθρός του λαού» είναι ένα κλασικό και διαχρονικό πολιτικό έργο που «αποτυπώνει με ειλικρίνεια και αιχμηρότητα τα ηθικά διλήμματα και τις αποφάσεις που κάθε πολίτης και κοινωνία καλείται να αντιμετωπίσει». Ο Τόμας Στόκμαν, γιατρός μίας μικρής, πρόσφατα αναπτυσσόμενης εξαιτίας των θεραπευτικών λουτρών της, πόλης, ανακαλύπτει πως τα λουτρά είναι μολυσμένα. Προκειμένου να ενημερώσει τους συμπολίτες του για το πρόβλημα θα ζητήσει τη βοήθεια του τοπικού Τύπου και της πολιτικής ηγεσίας. Ο Τύπος θα ενθουσιαστεί με το σκάνδαλο και θα τον αποκαλέσει ήρωα. Αντίθετα η πολιτική ηγεσία θα τον ενημερώσει πως μια ανακατασκευή των λουτρών σημαίνει μια επιπλέον φορολογία για τους πολίτες και ανακοπή της οικονομικής ανάπτυξης της πόλης. Ο γιατρός θα συγκαλέσει συγκέντρωση πολιτών. Στην συγκέντρωση θα βρεθεί μπροστά σε μια απρόθυμη για την αλήθεια κοινή γνώμη…
Από την παράσταση «Ένας εχθρός του λαού».
Η Γεωργία Μαυραγάνη μιλάει στο ΒΗΜΑ για την απόφασή της να φέρει τον Ίψεν στα καθ’ ημάς σκηνοθετώντας θέατρο-ντοκουμέντο καθώς και για τη σημασία της πολιτικής σκέψης και οπτικής στο θέατρο και τη ζωή, κυρίως ως εφόδιο για το μέλλον των νέων με τους οποίους ακούραστα -μέχρι πρόσφατα εκπαιδευτικός και η ίδια – συνεχίζει να εργάζεται.
Μετά το «Ονειρόδραμα» του Στρίντμπεργκ που σκηνοθετήσατε τον χειμώνα στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, καταπιάνεστε με το «Ένας εχθρός του λαού» του Ίψεν. Τι σας οδήγησε σε αυτό το έργο;
Το συγκεκριμένο έργο του Ίψεν σαφέστατα μπορεί να διαβαστεί με πάρα πολλούς τρόπους. Το διάβασα προσεκτικά πριν από δύο χρόνια και βρήκα την πολιτική πραγματικότητα την οποία περιγράφει πολύ κοντινή με τη σημερινή μας πραγματικότητα και αποφάσισα να το ανεβάσω, προσπαθώντας έτσι να προωθήσω μια ανάγνωση του έργου.
«Φαντάστηκα ότι και σήμερα θα συνέβαινε κάτι τέτοιο, δηλαδή αν κάποιος επιχειρούσε να αποκαλύψει μια αλήθεια που δεν συμφέρει το σύνολο, είτε η κοινή γνώμη θα έφτανε στο σημείο να τον αποκαλέσει εχθρό της κοινωνίας είτε θα υπήρχαν πολλές πιθανότητες να συμβεί αυτό».
Πώς το προσεγγίζετε σκηνοθετικά;
Η υπόθεση του έργου είναι λίγο πολύ γνωστή: ο γιατρός μιας λουτρόπολης και υπεύθυνος για την υγειονομική ασφάλεια των ιαματικών λουτρών της πόλης, που αποτελεί τοπική επιχείρηση, ανακαλύπτει ότι τα νερά είναι μολυσμένα και ότι η επιχείρηση αυτή προσφέρει στους πολίτες- πελάτες ένα προϊόν το οποίο δεν είναι καλής ποιότητας. Πιστεύει ότι το χρέος του είναι να ενημερώσει τις αρχές και τους πολίτες γι’ αυτό που συμβαίνει. Οι πολίτες όμως και οι τοπικές αρχές θα αρνηθούν να τον ακούσουν. Επειδή εκείνος επιμένει στο να θέλει να αποκαλύψει ό,τι συμβαίνει τώρα και θα το προχωρήσει και λίγο παραπέρα, δηλαδή θα κατακρίνει τον κόσμο επειδή δεν θέλει να ακούσει την άποψή του, τον ονομάζουν «εχθρό του λαού», γιατί θεωρούν ότι φτάνει στο σημείο να εχθρεύεται την ίδια την κοινωνία, επιμένοντας να αποκαλύψει κάτι τέτοιο.
Αυτή η συνθήκη μου φαίνεται ότι συνομιλεί κατευθείαν με την σημερινή πραγματικότητα. Φαντάστηκα δηλαδή ότι και σήμερα θα συνέβαινε κάτι τέτοιο, δηλαδή αν κάποιος επιχειρούσε να αποκαλύψει μια αλήθεια που δεν συμφέρει το σύνολο, είτε η κοινή γνώμη θα έφτανε στο σημείο να τον αποκαλέσει εχθρό της κοινωνίας είτε θα υπήρχαν πολλές πιθανότητες να συμβεί αυτό. Και αποφάσισα να ανεβάσω το έργο με τη μορφή του θεάτρου ντοκουμέντου.
Γεωργία Μαυραγάνη @Σίσσυ Μόρφη
Χρησιμοποιείτε στοιχεία από την ελληνική πραγματικότητα;
Δεν παίρνω στοιχεία από τη δική μας πραγματικότητα καθώς τα στοιχεία θα αναπαραχθούν συνειρμικά στον θεατή, αλλά αναπαριστούμε τη συνέλευση που πραγματοποιείται σαν να διαβάζουμε τα πρακτικά μιας διαβούλευσης και σιγά σιγά να περνάμε στην αναπαράσταση της συνέλευσης αυτής και με ηχητικά ντοκουμέντα ακούμε το παρασκήνιο, τα όσα λέγονται ανάμεσα στους τοπικούς άρχοντες, δηλαδή ανάμεσα στον δήμαρχο και τον γιατρό, ανάμεσα στους συνδικαλιστές και τον γιατρό. Όλα αυτά δηλαδή έρχονται και αποκαλύπτονται κατά τη διάρκεια της συνέλευσης στον θεατή μέσω ηχητικών ντοκουμέντων όπως γίνεται σε μια παράσταση – ντοκουμέντο.
Στη δεύτερη και τελευταία πράξη του έργου όπου ο γιατρός παίρνει την απόφαση να συνεχίσει να παλεύει για την αλήθεια, απευθύνεται με έναν τρόπο στους νέους ανθρώπους, στα παιδιά του και στην σκηνή θα απευθυνθεί σε πραγματικούς εφήβους, δηλαδή στην θεατρική ομάδα εφήβων με την οποία συνεργάζομαι και η οποία εμφανίζεται και παίζει στην τελευταία πράξη. Με αυτό τον τρόπο συζητήσαμε και δημιουργήσαμε την παράσταση με νέους ανθρώπους, διερευνήσαμε πως αντιλαμβάνονται τη συνθήκη του, ποιες είναι οι σκέψεις τους, πως κρίνουν την κοινωνία. Όλο αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον και πολύ ουσία για μένα.
Ποιες παραμέτρους αναδεικνύετε μέσω αυτής της οπτικής;
Βλέπω την πολιτική διάσταση του έργου. Όλη την παράσταση διατρέχει το ερώτημα μέχρι πού μπορεί να φτάσει κάποιος για να υπερασπιστεί την αλήθεια και πόσο μπορεί να αντέξει να υπερασπίζεται την αλήθεια.
«Βρίσκω ότι οι θεσμοί μας για διάφορους λόγους διαβάλλονται κι έτσι χάνουμε την πίστη μας σε αυτούς και σαν αποτέλεσμα και την πίστη μας στη δημοκρατία».
Διαπιστώνετε έλλειμμα δημοκρατίας στις μέρες μας;
Ναι, διαπιστώνω ένα έλλειμμα δημοκρατίας στις μέρες μας και δικαιοσύνης. Διαπιστώνω έλλειμμα στους θεσμούς. Βρίσκω δηλαδή ότι οι θεσμοί μας για διάφορους λόγους διαβάλλονται κι έτσι χάνουμε την πίστη μας σε αυτούς και σαν αποτέλεσμα και την πίστη μας στη δημοκρατία. Κινδυνεύουμε ακόμα και να χάσουμε την δημοκρατία.
Γεωργία Μαυραγάνη @Σίσσυ Μόρφη
Το έργο ούτως ή άλλως θέτει και διλήμματα περί αλήθειας και ψέματος, τα οποία μας απασχολούν καθημερινά σε σχέση με τη διακίνηση της αλήθειας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Ναι και σε σχέση με τη δημοσιογραφία και το πώς χειρίζεται κανείς το δημόσιο λόγο και την ευθύνη που ενέχει η άσκηση του δημόσιου λόγου, πότε τελικά αυτός ο λόγος είναι προπαγανδιστικός ή πότε στοχεύει στο να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Ανακαλύπτουμε πώς ο Ίψεν μέσα από αυτό το κλασικό έργο αναδεικνύει απόψεις και γεγονότα που είναι πολύ σημερινά και πολύ σημαντικά. Με την επικαιρότητά του το έργο είναι σοκαριστικό.
Επιστρέψατε στον κλασικό Ίψεν για να αναδείξετε την επικαιρότητα;
Όταν ένα έργο με ενδιαφέρει, θα το ανεβάσω. Αν αισθάνομαι ότι λέει κάτι πολύ χρήσιμο για τους ανθρώπους σήμερα και άρα μπορεί κάποιος θεατής να το δει και να αισθανθεί ότι εκφράζεται ο ίδιος μέσα από αυτό στο τώρα, τότε αποφασίζω να προχωρήσω στο ανέβασμά του. Αρκεί, δηλαδή, να έχω να πω κάτι για τη ζωή και το θέατρο.
Με το θέατρο-ντοκουμέντο έχετε ασχοληθεί ξανά…
Εχω ασχοληθεί ξανά με αυτό κάνοντας μια παράσταση για τα καπνά («Από πρώτο χέρι – Μια παράσταση για τα καπνά») και για το γήρας («Το γήρας – Ένα χορικό»). Είναι μια γλώσσα που με ενδιαφέρει και αισθάνθηκα ότι σε αυτό το έργο του ταιριάζει πολύ, γιατί όντως έχει πολλά στοιχεία από την πραγματικότητα το έργο. Ο Ίψεν αναμοχλεύει τα χαρακτηριστικά της τοπικής κοινωνίας στην οποία μεγάλωσε, στη μικρή παραλιακή πόλη της Νορβηγίας και περιγράφει γεγονότα που είναι πραγματικά, οπότε νιώθω ότι η φόρμα του θεάτρου ντοκουμέντου είναι συνεπής στο ίδιο το έργο.
Πώς εργαστήκατε με την ομάδα σας;
Με την ομάδα παιδιών με την οποία συνεργάζομαι ο στόχος μας ήταν να βρούμε πώς μέσα από την αφήγηση θα περνάγαμε στην αναπαράσταση και πάλι στην αφήγηση. Διαβάσαμε αρκετά το έργο, προβληματιστήκαμε για την πολιτική πραγματικότητα που περιγράφει αλλά και για τη δική μας πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε και σιγά σιγά περάσαμε στις πρόβες με πάρα πολλή χαρά και ενδιαφέρον. Κάθε φορά σχολιάζαμε πόσο επίκαιρο είναι αυτό το έργο.
«Είναι σημαντικό να παίρνουμε θέση ή τουλάχιστον να διατυπώνουμε εύλογα ερωτήματα που δεν είναι μόνο αισθητικής, δηλαδή δεν έχουν να κάνουν μόνο με το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αλλά αφορούν πάντα και το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι».
Το θέατρο για εσάς οφείλει να είναι παρεμβατικό και πολιτικό.
Πιστεύω ότι έχουμε μια ευθύνη από τη στιγμή που το θέατρο είναι μια μορφή δημόσιου διαλόγου και λόγου. Είναι σημαντικό να παίρνουμε θέση ή τουλάχιστον να διατυπώνουμε εύλογα ερωτήματα που δεν είναι μόνο αισθητικής, δηλαδή δεν έχουν να κάνουν μόνο με το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αλλά αφορούν πάντα και το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι. Θέλω μέσα από την παράσταση ο θεατής να προβληματιστεί για τη ζωή και το θέατρο. Δεν ξέρω αν τα καταφέρνω πάντα αλλά σε αυτό στοχεύω.
Γεωργία Μαυραγάνη @Σίσσυ Μόρφη
Σας επηρεάζει θεματικά η επικαιρότητα, οι επιλογές σας ενέχουν αυτή την ανατροφοδότηση ερεθισμάτων μεταξύ της πραγματικής ζωής και της θεατρικής διερεύνησης. Σήμερα που μιλάμε ανακοινώθηκε η δικαστική απόφαση για την καταστροφή στο Μάτι.
Δεν ξέρω τι να πω για αυτό. Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να επιστρέψουμε σε μία πίστη στους θεσμούς. Πρέπει οι θεσμοί να δουλέψουν κι εμείς να αισθανόμαστε ότι είναι αδιάβλητοι, γιατί αλλιώς η κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει. Είναι σαν ένα σημαντικό κοινωνικό συμβόλαιο. Ναι μεν να δεχτούμε ότι υπάρχουν κάποιες αναμενόμενες παθογένειες αλλά να νιώθουμε ότι και κάποια πράγματα δουλεύουν και ότι η δικαιοσύνη κάνει τη δουλειά της πραγματικά αδιάβλητα και ότι υπάρχουν νόμοι που ισχύουν με τον ίδιο τρόπο για όλους. Διαφορετικά θα χάσουμε την πίστη μας στην κοινωνία και θα οδηγούμαστε όλο και περισσότερο στη βία. Είναι πολύ απλό αυτό που λέω, δεν λέω κάτι φοβερό, απλώς είναι σοκαριστικό να το βλέπουμε να συμβαίνει. Εγώ σοκάρομαι, με προβληματίζει πάρα πολύ.
Εύχομαι όλα όσα συμβαίνουν, ακόμη και η δικαστική απόφαση που βγήκε, να γίνονται με στόχο την αλήθεια και όχι για να εξυπηρετούν παρασκηνιακά συμφέροντα. Δεν υπονοώ κάτι, λέω αυτό που σκεφτόμαστε πολλοί από εμάς που μας φαίνεται ότι οι θεσμοί ανά φορές δεν φαίνεται να δίνουν λόγο στην ιδέα της δημοκρατίας και του δικαίου, αλλά σε άλλα συμφέροντα. Περνάει συχνά από το μυαλό μας αυτή η σκέψη και αυτό κάτι δείχνει. Άποψη δεν έχω. Αναφέρομαι σε τι νιώθω εγώ και οι υπόλοιποι συμπολίτες μου και θέλω αυτό να το εκφράσω με κάποιον τρόπο.
Ζούμε σε μια κοινωνία που έχει περάσει διαδοχικές κρίσεις με πολλαπλές συνέπειες, οπότε το ζητούμενο της εμπιστοσύνης στους θεσμούς γίνεται επικτακτικό.
Υπάρχει κρίση διεθνώς, συνεπώς αυτό που αισθάνομαι εγώ είναι ότι μέσα σε αυτή τη συνθήκη έχω την ανάγκη το θέατρο να μιλάει τουλάχιστον για αυτή την κατάσταση και όχι να εγκλωβίζεται στα αισθητικά του προβλήματα και σε ποιους ρόλους έπαιξε κάθε ηθοποιός και το εννοώ αυτό. Άλλη είναι η δουλειά μας τώρα.
Η εργασία σας με νέους ηθοποιούς παραπέμπει σε κάτι ελπιδοφόρο.
Ξαναδιάβασα τον «Εχθρό του λαού» του Ίψεν και ζωντάνεψε πολύ μέσα μου την περίοδο της κατάληψης στην Πειραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου με τους φοιτητές – ήμουν καθηγήτρια τότε στη Σχολή. Εκεί συνειδητοποίησα πόσο απαραραίτητη είναι η καλλλιέργεια και διάχυση της πολιτικής σκέψης και ένιωσα ότι αυτή είναι η δουλειά μου, να φέρνω αυτά τα ερωτήματα, όπως μπορώ, όλο και πιο κοντά στους νέους ανθρώπους. Γιατί αν χάνουμε την πίστη στους θεσμούς και στην κοινωνία, νομίζω ότι στους νέους ανθρώπους θα μπορέσουμε να τη βρούμε. Πρέπει να τη βοηθήσουμε να υπάρξει, να συμβεί. Τα νέα παιδιά χρειάζονται στόχους για το μέλλον και το θεωρώ χρέος μου να τους δίνω λόγο.
INFO «Ένας εχθρός του λαού», ΡΕΚΤΙΦΙΕ, παραστάσεις από 9 έως 30 Μάϊου, Τετάρτη και Κυριακή στις 19.30, Πέμπτη, Παρασκευή & Σάββατο στις 20.30
