Νεοδιορισμένος γραφιάς, υπάλληλος δικηγορικού γραφείου στη Γουόλ Στριτ του 19ου αιώνα, εγκαθίσταται μόνιμα στο γραφείο και σταδιακά λέει ότι «προτιμά να μην» («I would prefer not to»). Δεν τρώει, σχεδόν δεν μιλάει καθόλου και φυσικά δεν προσφέρει καμία υπηρεσία. Ποιος είναι;
Ξανά στο «Μαγαζάκι της τ3χνης» με τους ηθοποιούς της νέας της ομάδας, η Σοφία Φιλιππίδου επιστρέφει αυτή την εποχή με νέα θεατρική παράσταση σε έναν παλιό της γνώριμο, τον οποίο επανασυστήνει αφηγούμενη από την αρχή την ιστορία του. Πρόκειται για την νουβέλα του Αμερικανού συγγραφέα Χέρμαν Μέλβιλ «Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» σε μετάφραση Μένη Κουμανταρέα και διασκευή δική της. Ο πρωτότυπος ήρωας μπήκε στη ζωή της σε μία κομβική στιγμή για εκείνη στο παρελθόν. Τότε εκείνη αποφάσισε να μπει στο πετσί του ρόλου, ανεβάζοντας το έργο του Μέλβιλ για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Πάνω από μία δεκαετία μετά, καθώς το έργο επιστρέφει φρεσκαρισμένο και με νέους ανθρώπους στο θέατρο και στην προσέγγιση του, και με την Σοφία Φιλιππίδου στη δραματουργική επεξεργασία και την σκηνοθεσία, αναρωτιόμαστε τι να εκφράζει τούτη τη στιγμή, αυτό το κορυφαίο διήγημα, προάγγελος της λογοτεχνίας του Παραλόγου, που έχει στην καρδιά του έναν παράδοξα τραγικό ήρωα.
«Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» @Σταύρος Σκαρλάφτης
Η σκηνοθέτης, ηθοποιός και συγγραφέας που έχει αποχωριστεί τα μεγάλα θέατρα για τις χειροποίητες παραστάσεις με νέους επαγγελματίες και ξέρει πώς να μετουσιώνει το παράλογο σε τρόπο αυθεντικής επικοινωνίας με το κοινό, λέει στο ΒΗΜΑ ότι ο «Μπάρτλεμπυ μας αφορά πάντα, αν προτιμάμε στην ζωή μας να μην ακολουθούμε τα καθιερωμένα και συμβατικά πράγματα».
Από τις 17 Μαϊου και για 12 παραστάσεις, η Σοφία Φιλιππίδου μας προσκαλεί στο θεατρικό που έχει στήσει με την ομάδα της, με ελεύθερη είσοδο.
Διασκευάσατε και ανεβάσατε πρώτη φορά στο θέατρο τη νουβέλα του Χέρμαν Μέλβιλ «Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» πριν από 10-15 χρόνια περίπου. Επανέρχεστε σήμερα με μια ομάδα νέων ηθοποιών και νέα επεξεργασία του έργου. Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στα δύο ανεβάσματα του «Μπάρτλεμπυ» ;
Όταν το 2011 ανέβασα τον Μπάρτλεμπυ στο «Από Μηχανής Θέατρο» ήταν αλλιώς. Τα σημάδια της κρίσης ήταν εμφανή. Προσωπικά προερχόμουν από μεγάλες εμπορικές επιτυχίες με πιο σημαντική αυτήν στο Θέατρο «Δημήτρης Χορν» και το έργο «Απόψε τρώμε στης Ιοκάστης» του Άκη Δήμου. Τότε κατάλαβα πως δεν θα μου άρεσε να παλεύω με αυτό που λέμε «γεμάτα θέατρα». Πήρα λοιπόν το ρίσκο να αλλάξω την ζωή μου και να «μετακομίσω» σε ένα θέατρο 50 θέσεων. Ήταν η στιγμή που έπρεπε να επιστρέψω σ’ αυτά που αγαπούσα και που ήξερα να κάνω καλυτέρα: να δημιουργήσω μια ομάδα ηθοποιών και να διασκευάσω, να σκηνοθετήσω και να παίξω σε ένα έργο που θα διάλεγα εγώ. Το μότο του φτωχού, ισχνού, εργατικού ήρωα «θα προτιμούσα όχι» με είχε συναρπάσει!
Σήμερα πήγα ακόμη παραπέρα. Οι ηθοποιοί της νέας ομάδας προέρχονται από τα σεμινάρια μου και παρουσιάζουμε τη δουλειά μας με ελεύθερη είσοδο στο «μαγαζάκι της τ3χνης» (ένα χώρο που δημιούργησα για τις πρόβες) σε 35 θεατές τη φορά για 12 παραστάσεις. Το κομμάτι της έννοιας «πουλάω» έχει ελαχιστοποιηθεί και αυτό μου δίνει μεγαλύτερη ελευθερία. Κατά τα άλλα η παράσταση πάντα αλλάζει. Το έργο είναι πάντα σπουδαίο και μεγάλο, εμείς αλλάξαμε: βλέπουμε πιο βαθιά, πιο καλά, πιο σύγχρονα.
«Ο συγγραφέας με αυτό του το έργο, βάζει στο παιχνίδι της γραφής, το παράλογο και γίνεται προάγγελος και προφήτης μιας μοντέρνας τέχνης.»
Γιατί αποφασίσατε να επιστρέψετε στον «Μπάρτλεμπυ»; Ποια κοινωνική συνθήκη τον καθιστά επίκαιρο σήμερα αλλά και διαχρονικά;
Η νουβέλα «Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» γράφτηκε από τον Χέρμαν Μέλβιλ το 1853 και αφορά σε ένα φτωχό γραφιά ενός δικηγορικού γραφείου στην Γουώλ Στριτ στις αρχές του 19 αιώνα, που κάποια στιγμή αποφασίζει να εγκαταλείψει δια παντός τα καθήκοντα του… ενώ παραμένει στο γραφείο. Αυτό και μόνο δημιουργεί μεγάλα ερωτηματικά και εξωφρενικές καταστάσεις. Η απόφασή του βάζει σε μεγάλους μπελάδες το αφεντικό του και τον εργασιακό του χώρο. Αυτή η παραδοξότητα, που έχει για τον ίδιο τραγικά αποτελέσματα, μας αφορά πάντα, αν προτιμάμε στην ζωή μας να μην ακολουθούμε τα καθιερωμένα και συμβατικά πράγματα.
Και μπορεί ο Μπάρτλεμπυ, ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, να παίζει με την ίδια του την ζωή, εμείς ανίκανοι ίσως οι περισσότεροι να κάνουμε ένα τέτοιο άλμα… μια υπέρβαση, γοητευόμαστε από την τρέλα που γεννά η νέα στάση, ο άλλος τόνος, η άρνηση… το σπάσιμο της φόρμας, η μετακίνηση και η μεταμόρφωση των ανθρώπων (η θεατρικότητα) σε έναν εργασιακό χώρο που αρρωσταίνει μέσα στην ρουτίνα της καθημερινότητας.
«Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» @Σταύρος Σκαρλάφτης
Πώς εκλαμβάνετε εσείς την παράλογη ιστορία του «Μπάρτλεμπυ» που «προτιμά να μην»;
Σαν μεγάλη τέχνη πρώτα απ’ όλα. Πρόκειται για ένα αφήγημα μεγάλης πνοής. Μια ιδιοφυής κατασκευή του Χέρμαν Μέλβιλ που γεννάει πολλά θέματα για συζήτηση. Ο συγγραφέας με αυτό του το έργο, βάζει στο παιχνίδι της γραφής, το παράλογο και γίνεται προάγγελος και προφήτης μιας μοντέρνας τέχνης. Σπάζει τα κλασσικά καθιερωμένα και τις φόρμες, βάζει τα θεμέλια μιας επανάστασης που θα έρθει στην τέχνη έναν αιώνα μετά και θα αλλάξει το αφήγημα και την ιστορία, θα διαλύσει τα μυαλά, θα διαμελίσει τα σώματα για να τα ανασυνθέσει.
Καθώς πρόκειται για ένα ιδιοφυές έργο, όπως λέτε κι εσείς, που στοχεύετε με αυτή την ανάγνωση;
Πρώτα από όλα στοχεύουμε στο να καταφέρουμε να δείξουμε την δουλειά μας… να εκτεθούμε και να πούμε την δική μας ιστορία. Δεν είναι εύκολο, αλλά κανένα εμπόδιο δεν μπορεί να μπει μπροστά σε ένα καλλιτέχνη που θέλει να εκφραστεί ελεύθερα. Ο καλλιτέχνης θα βρει τον δρόμο όσα εμπόδια κι αν του παρουσιάζονται. Στην περίπτωση μου το Υπουργείο Πολιτισμού δεν επιχορηγεί τις προτάσεις μου και πιέζοντάς με στο περιθώριο, με κάνει καλύτερη.
Ο θεατής θα διακρίνει τις προθέσεις μας, την αλήθεια μας και την τιμιότητα της δουλειάς μας. Είμαι σίγουρη δε, πως θα διακρίνει και την τέχνη μου, να οργανώνω και να ανεβάζω παραστάσεις με φαντασία και γνώση, να διδάσκω και να καθοδηγώ τους ηθοποιούς μου με ακρίβεια στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Από κει και πέρα όλα τα άλλα είναι θέματα επικοινωνίας.
Ο Πάνος Λιάκος, η Λουΐζα Ρούσσου και η Μαριλίτσα Κωνσταντοπούλου έχουν γράψει τρία κείμενα – παρεμβάσεις για την παράσταση. Περί τίνος πρόκειται;
Δεν μπορώ να σας αποκαλύψω τίποτα για τις παρεμβάσεις των τριών συνεργατών μου. Είναι έκπληξη…
«Σουρεαλισμός για μένα είναι να είσαι ελεύθερος, ανεξάρτητος, τίμιος και αληθινός. Ένας αυθεντικός καλλιτέχνης.»
Διακρίνεστε για τη σουρεαλιστική σας ματιά, την αγάπη σας για το φανταστικό, τη λοξή ανατομία, κατά κάποιον τρόπο, της πραγματικότητας. Τι είναι ο σουρεαλισμός για εσάς ως τρόπος έκφρασης και καλλιτεχνική αξία;
Μπορεί να διακρίνετε σε μένα μια σουρεαλιστική διάθεση που έχει να κάνει με την φαντασία, το όνειρο και τις υπόγειες υποσυνείδητες ενέργειες και δυνάμεις, αλλά είμαι ένας άνθρωπος στέρεα γειωμένος στην πραγματικότητα και η καθημερινότητα απορροφά ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου.
Αγαπώ την τέχνη και την ζωή και προσπαθώ να νικήσω τον φόβο του θανάτου μέσα από την χαρά της δημιουργίας από το δόσιμο και το μοίρασμα. Σουρεαλισμός για μένα είναι να είσαι ελεύθερος, ανεξάρτητος, τίμιος και αληθινός. Ένας αυθεντικός καλλιτέχνης.
Σοφία Φιλιππίδου
Δουλεύετε με νέους ηθοποιούς, φτιάχνετε ομάδες, ανεβάζετε χειροποίητες παραστάσεις και χρηματοδοτείτε τις παραγωγές σας. Πόσο εύκολα προκύπτει η συγκεκριμένη ενασχόληση σήμερα;
Ναι τα κάνω όλα αυτά που λέτε εδώ και πάρα πολλά χρόνια και η δουλειά μου αρχίζει και αναγνωρίζεται. Τα πράγματα βέβαια είναι και γίνονται όλο και πιο δύσκολα αλλά πιο ουσιαστικά και πιο ενδιαφέροντα και εγώ γίνομαι καλύτερη. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταλαβαίνουν την δουλειά μου και απορούν. Το θέατρο μας έχει ένα τρόπο να κινείται και να αντιλαμβάνεται τις επιτυχίες από το ταμείο, τα εισιτήρια, τα sold out και τις αμφισβητούμενες κριτικές. Είναι αφόρητα βαρετό να παρακολουθείς το στημένο παιχνίδι.
Από την άλλη αν δεν το παίζεις, οι ίδιοι άνθρωποι του θεάτρου σε απορρίπτουν σαν ξένο σώμα, κάνουν ότι δεν σε βλέπουν, σε καθιστούν αόρατο κυρίως αν δεν συνεργάζεσαι με τις «αυθεντίες» που υμνούν εκ των προτέρων τον εαυτό τους και το έργο τους μέσα από τα δελτία τύπου.
«Είμαστε μια κοινωνία νομίζω, που ξέρει όλα να τα ερμηνεύει με το συμφέρον και τα λεφτά.. Τι σου δίνω τι μου δίνεις. Πόσο κάνεις και πόσο κάνω. Νίκησε η αγορά, αλλά υπάρχει ακόμη ευγένεια μέσα στην παρεξήγηση και στο χάος.»
Τι αποκομίζετε μέσα από την επαφή σας με τους νέους;
Οι νέοι έχασαν την εμπιστοσύνη τους. Είχαν πολλές προσδοκίες. Πίστεψαν σε τηλεοπτικά και πολιτικά ινδάλματα και δεν πήραν απ’ αυτούς τίποτα από αυτά που τους υποσχέθηκαν… Είναι σήμερα όπως είμασταν κι εμείς λίγο πριν και μετά την μεταπολίτευση. Μόνο που οι πιο αθώοι από μας είχαμε τότε ένα παραμύθι, κάποια ιδανικά, μια ιδεολογία έστω μια ψευδαίσθηση, ότι θα αλλάζαμε τον κόσμο. Μερικοί καταφέραμε και αλλάξαμε τους εαυτούς μας.
Ως άνθρωπος μαθαίνω, διδάσκοντας, από τους νέους, να ανακαλύπτω από την αδυναμία και την θωράκιση τους, νέους τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας, νέες στάσεις, νέες φόρμες. Κάθε μέρα με εκπλήσσουν. Υπάρχει κάτω από την άρνηση και τον φόβο της απόρριψης, μέσα στην ανασφάλεια, την απάθεια και την δυσπιστία, η αγωνία για ένα αβέβαιο θολό μέλλον, αλλά και μια ευγένεια και καλοσύνη, μια αλήθεια, κάτι καλά κρυμμένο, άγνωστο και αυθεντικό που προσπαθώ να εκμαιεύσω.
«Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» @Σταύρος Σκαρλάφτης
Θεωρείτε ότι ως κοινωνία στο σύνολο είμαστε σε καλό δρόμο μετά από 10-15 δύσκολα χρόνια ή το αντίθετο;
Είμαστε μια κοινωνία νομίζω, που ξέρει όλα να τα ερμηνεύει με το συμφέρον και τα λεφτά.. Τι σου δίνω τι μου δίνεις. Πόσο κάνεις και πόσο κάνω. Νίκησε η αγορά, αλλά υπάρχει ακόμη ευγένεια μέσα στην παρεξήγηση και στο χάος. Υπάρχει η αναζήτηση, η περιέργεια, η απορία και η ομορφιά, το ωραίο και το αληθινό, υπάρχουν εδώ και εκεί κάποια ταλέντα, διάνοιες, μαθηματικοί, φυσικοί, επιστήμονες, ποιητές, μουσικοί… και κυρίως υπάρχουν εργάτες και πρόσφυγες.
Ένα νέο τοπίο της παγκοσμιοποίησης και του τουρισμού εγκαθίσταται στην χώρα με όποιο κόστος. Υπάρχει και η ελληνική φύση που βάλλεται και αυτό το ποτάμι η ζωή… υπάρχει ακόμη η σύγχυση που λέγεται τέχνη σε όλες της τις μορφές, από το χειρότερο μέχρι το καλύτερο. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν σήμερα το δικαίωμα στην ευτυχία όπως αυτοί την αντιλαμβάνονται και δεν μου πέφτει λόγος.
Τι πιστεύετε σε σχέση με την πολιτική στις μέρες μας; Η Ελλάδα πέρασε διαδοχικές αναμετρήσεις το 2023 και έχει μπροστά της άλλη μία εκλογική αναμέτρηση για το Ευρωκοινοβούλιο. Πόσο παρεμβατικοί πρέπει να είναι σήμερα οι καλλιτέχνες ως δημόσια πρόσωπα;
Οι καλλιτέχνες οφείλουμε με την ζωή και το έργο μας να είμαστε πολιτικά παρόντες και ενεργοί. Και παρεμβατικοί βέβαια… Η άποψη μου για την πολιτική είναι ότι δυστυχώς είναι ένα μεγάλο πανάκριβο γραφείο δημοσίων εσωτερικών και εξωτερικών σχέσεων και κινείται σ’ αυτά τα πλαίσια της ρηχής επικοινωνίας, του συμφέροντος των κολλητών και των ισχυρών.
Τι άλλο να περιμένουμε από εσάς; Ένα νέο θεατρικό έργο, ένα καινούριο βιβλίο ίσως;
Να περιμένετε την πρώτη συλλογή ποιημάτων μου που έρχεται…
INFO «Μαγαζάκι της τ3χνης», Πρεμιέρα: Παρασκευή 17 Μαΐου στις 21.15. Παραστάσεις: Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή στις 21.15 Είσοδος: Ελεύθερη Λόγω περιορισμένου αριθμού θέσεων (35), είναι απαραίτητη η κράτηση θέσεων στο sophiaphilippidou5@gmail.com
