Αγιος Ισίδωρος Χίου: Ο Αη Σίδερος, το μαρτύριο και το δάκρυ της μαστίχας

Θαυμαστός είναι για μία ακόμη φορά ο τρόπος που συνυφαίνεται η εκκλησιαστική μας ιστορία με τη λαϊκή παράδοση, αυτή τη φορά στο πρόσωπο του Αγίου Ισιδώρου της Χίου, τη μνήμη του οποίου γιορτάζει σήμερα, 14 Μαΐου, η Ορθόδοξη Εκκλησία.

Αλλά ποιος ήταν ο Αγιος Ισίδωρος της Χίου, γιατί μαρτύρησε και αποκεφαλίστηκε και πως το μαρτύριό του σχετίζεται με την παραγωγή της διάσημης μαστίχας της Χίου. Γιατί τιμάται από την τοπική κοινωνία της Χίου αλλά και άλλων νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Ποιος είναι ο νεαρός πρωτομάρτυρας της Χίου που ανακηρύχθηκε πολιούχος του νησιού, προστάτης των μαστιχοπαραγωγών αλλά και των αρτοποιών του νησιού.

Το λαϊκό δίστιχο της Χίου

«Στίς δεκατέσσερις τοῦ Μᾶ’ τ’ Ἁγιοῦ Σιδέρου σκόλη πανηγυράκι ν γίνεται ἀπ’ ὄξω ἀπ’ τό Νεχῶρι μαζεύοντεν ἀφ’ τά χωριὰ κι ἀπό τήν χῶραν, ὅλοι».

Το δίστιχο αυτό αποτυπώνει τη σημαντική θέση που έχει για το νησί ο Αγιος Ισίδωρος στο οποίο και μαρτύρησε το 250 μ.χ. στο νησί.

Για το λόγο αυτό και πληθώρα των εκκλησιών του νησιού είναι αφιερωμένες στη μνήμη του. Εκκλησίες που έχουν αφιερωθεί στη μνήμη του βρίσκονται επίσης τόσο στα γειτονικά νησιά (Λέσβος, Σάμος και Ικαρία), όσο και σε νησιά της Δωδεκανήσου (Ρόδος, Λέρος), αλλά και των Κυκλάδων (Νάξος, Μύκονος).

Ποιος ήταν ο Ισίδωρος

Το 250 μ.Χ. στο λιμάνι της Χίου που βρισκόταν υπό ρωμαϊκή κατοχή, αγκυροβόλησε μέρος του ρωμαϊκού στόλου. Ανάμεσα στο πλήρωμα ήταν και ένας νεαρός, ο 22χρονος Ισίδωρος. Η καταγωγή του ήταν από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ενώ ο πατέρας του φέρεται να είχε ρίζες στη Χίο.

Αυτοκράτορας του ρωμαϊκού κράτους ήταν εκείνη την περίοδο ο Δέκιος. Ναύαρχος του ρωμαϊκού στόλου ήταν ο Νουμέριος στον οποίο και καταγγέλθηκε ότι ο εκ των ναυτών του, Ισίδωρος, ήταν Χριστιανός και μάλιστα οι πληροφορίες που του μεταφέρθηκαν έλεγαν ότι διατηρούσε επαφές με τη χριστιανική κοινότητα της Χίου.

Ο Ναύαρχος Νουμέριος

Ο Νουμέριος εγκάλεσε τον Ισίδωρο για τη χριστιανική του πίστη και του ζήτησε να την απαρνηθεί. Εκείνος όμως παρέμεινε σταθερός σε αυτήν. Τότε «επιστρατεύτηκε» ο πατέρας του ο οποίος εκλήθη στη Χίο για να μεταστρέψει το γιο του από το Χριστιανισμό στην ειδωλολατρία. Την πίστη του νέου δεν άλλαξε ούτε η πίεση του πατέρα του ο οποίος αφού είδε ότι τα λόγια του δεν είχαν καμία απήχηση στο γιο του ζήτησε από τον Νουμέριο να βασανίσει το παιδί του.

Το μαρτύριο του Ισιδώρου

Ο νεαρός Ισίδωρος αμέσως μετά ρίχτηκε στη φυλακή από τον Νουμέριο και βασανίστηκε σκληρά. Υπέμενε τα βασανιστήριά του μέχρι τη στιγμή του αποκεφαλισμού του, στις 14 Μαΐου του 250 μ.Χ., ημερομηνία κατά την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του.

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει η αρθογράφος-ερευνήτρια Τασσώ Γαΐλα ο Ισίδωρος δε σκοτώθηκε από το ναυτικό στο οποίο υπηρετούσε αλλά από το χέρι του ίδιου του πατέρα του. Μια μέρα, όπως αναφέρει, ο γιος βγήκε από τη φυλακή και συνοδεία του πατέρα του κατευθύνθηκαν προς την εξοχή. Εκεί ο πατέρας του προσπάθησε για μια ακόμη φορά να του αλλάξει την πίστη. Πατέρας και γιος καυγάδισαν έντονα και κάτω από ένα δέντρο ο πατέρας δολοφόνησε τον γιο του.

Η μαστίχα της Χίου

Ήταν τόσο βίαια τα κτυπήματα του πατέρα που το δέντρο από κάτω από το οποίο έγινε το έγκλημα δάκρυσε…

Αυτός είναι ο τρόπος που το μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου συνδέεται με το «δάκρυ» του μαστιχοφόρου σκίνου, τη μαστίχα.

Η ίδια αναφορά για τους σκίνους και τα δάκρυά τους μπροστά στο μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου αφορά και την εκδοχή σύμφωνα με την οποία ο Ισίδωρος βασανίστηκε και αποκεφαλίστηκε από τους άνδρες του Νουμέριου. Στον τόπο όπου βασανίστηκε ο Αγιος Ισίδωρος, οι σκίνοι, θρηνώντας το μαρτύριο του, έβγαλαν ευωδιαστά δάκρυα. Τη γνωστή μαστίχα για την οποία μεταξύ άλλων είναι διάσημη η Χίος.

Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, μαστίχα παράγουν μόνοι οι σκίνοι των περιοχών όπου βασανίστηκε ο Αγιος Ισίδωρος και πότισε το έδαφός τους με το αίμα και τα δάκρυα που επέφεραν τα βασανιστήρια που υπέστη. Αυτός είναι ο λόγος που οι σκίνοι σε καμία άλλη περιοχή δεν παράγουν μαστίχα, παρά μόνο στη νότια Χίο.

Η παρετυμολογία του ονόματός του

Στη λαϊκή παράδοση το όνομά του Αγίου έχει παρετυμολογηθεί. Ετσι ο Αγιος Ισίδωρος, ονομάζεται Αγιος Σίδερος και άρα η χάρη του προσφέρει σιδηρά υγεία σε όποιον προσεύχεται σε αυτόν. Ετσι πολλοί πιστοί, κυρίως Χιώτες αλλά και πολλοί πιστοί άλλων νησιών του Βορειονατολικό Αιγαίου όπως η Λέσβος, η Λήμνος, η Σάμος, η Ικαρία αλλά και του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, όπως η Ρόδος, τιμούν τη μνήμη του και του αφιερώνουν τάματα για να τους προσφέρει σιδηρά υγεία, να τους κάνει σιδερένιους.

Η τρίκλιτη Βασιλική με τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά

Η τρίκλιτη βασιλική που αφιερώθηκε στη μνήμη του είναι η πρώτη που χτίστηκε στο νησί της Χίου γύρω στον 5ο αιώνα μ.χ. στην περιοχή Λέτσαινα.

Όπως έχει αναφέρει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χίου Όλγα Βάσση: «Η πρώτη τρίκλιτη βασιλική ιδρύθηκε στη θέση όπου είχε ταφεί ο παλαιότερος χριστιανός μάρτυρας στον χώρο του Αιγαίου, ο Ισίδωρος από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, αξιωματικός του ρωμαϊκού στόλου. Στη συνέχεια όλο και μεγαλύτερες δρομικές βασιλικές καταλάμβαναν τον χώρο. Μέχρι που τον 9ο ή τον 10ο αιώνα, τη θέση τους πήρε μια σταυροειδής εγγεγραμμένη με τρούλο εκκλησία.

Σύμφωνα με την ίδια, «το προσκύνημα σταδιακά μέσα στον χρόνο έχασε τη σημασία του και την κατάσταση επιδείνωσαν δύο μεγάλοι σεισμοί που το ερείπωσαν. Ο ένας τον 14ο αιώνα και ο ισχυρότερος στα τέλη του 19ου αιώνα. Ψηφιδωτά δάπεδα με σύνθετα γεωμετρικά σχέδια σε πολλούς συνδυασμούς κάλυπταν τα κλίτη και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά γλυπτά μεταφερμένα από την Κωνσταντινούπολη συνέθεταν ένα αρχιτεκτονικό σύνολο μεγάλο σε έκταση και πολυτελές στα υλικά του».