Μια πολύ σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα σε σχέση με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο της επιστημονικής έρευνας. Το Σώμα των Επιστημονικών Συμβούλων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εξέδωσε την πολυαναμενομενη γνωμοδότηση του για τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που προκύπτουν από την χρήση της ΤΝ σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων. Πέρα από κάποιες κοινά αποδεκτές διαπιστώσεις που αφορούν το ότι το σύνολο των τεχνολογικών υποδομών στον χώρο της ΤΝ ανήκει σε μικρό αριθμό εταιρειών, κυρίως στις ΗΠΑ και την Κίνα, και ότι ακόμη και τα δημόσια ερευνητικά εργαστήρια εξαρτώνται από αυτές για την υπολογιστική τους ισχύ, το σημαντικό αυτό κείμενο περιέχει κάποιες ιδιαίτερα καινοτόμες προτάσεις για το μέλλον της καινοτομίας στην Ευρώπη.
Ανάμεσά σε αυτές ξεχωρίζει η ιδέα της δημιουργίας ενός νέου ευρωπαϊκού ινστιτούτου για την τεχνητή νοημοσύνη στην επιστήμη που θα παρέχει τεράστια υπολογιστική ισχύ υψηλής απόδοσης, ενώ παράλληλα προτείνεται η θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Συμβούλιου Τεχνητής Νοημοσύνης στις Επιστήμες που θα παρέχει ειδική χρηματοδότηση σε ερευνητές όλων των ειδικοτήτων για να εξερευνήσουν και να υιοθετήσουν την τεχνητή νοημοσύνη στις επιστήμες τους. H ενδεχόμενη δημιουργία του αναμένεται να θέσει τις βάσεις για την επέκταση και εναρμονισμένη ενίσχυση των υφιστάμενων υπολογιστικών πόρων στην Ευρώπη, για την δημιουργία μιας βιώσιμης ευρωπαϊκής υποδομής επιστημονικού cloud αλλά και εξειδικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων διεπιστημονικής κατεύθυνσης για επιστήμονες που κινούνται στο τεχνολογικό αυτό πεδίο.
H πρόταση αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια της Ένωσης να γίνει ανταγωνιστική σε αυτόν τον τεχνολογικό τομέα και να δημιουργήσει ορούς τεχνολογικής κυριαρχίας μέσω της δημιουργίας ενός πανευρωπαϊκού κέντρου αναφοράς για την χρήση της ΤΝ για επιστημονικούς σκοπούς. Με άλλα λόγια προτείνεται η δημιουργία ενός CERN (ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σεβαστά κέντρα επιστημονικής έρευνας στον κόσμο επικεντρωμένο στην πυρηνική ενέργεια) για την τεχνητή νοημοσύνη και το οποίο θα καταστεί σημείο αναφοράς για έρευνα αιχμής, μεγάλης κλίμακας στην τεχνητή νοημοσύνη «made in Europe». Τα πλεονεκτήματα που ενδεχομένως να προκύψουν από την δημιουργία μιας τέτοιας δομής πανευρωπαϊκής κλίμακας (ακόμα και με αποκεντρωμένο χαρακτήρα) είναι πολλαπλά ειδικά εάν λάβει κανείς υπόψη ότι η επιστημονική έρευνα που βασίζεται σε τεχνητή νοημοσύνη απαιτεί τεράστιο όγκο δεδομένων και υπολογιστικών πόρων που παραμένουν κατακερματισμένοι στον ευρωπαϊκό χώρο.
Ένα τέτοιο Κέντρο θα έχει την δυνατότητα να καθιστά τα οφέλη της επιστημονικής έρευνας ευρέως προσβάσιμα για τους ευρωπαίους πολίτες και όχι μόνο και να διασφαλίζει ότι τα δεδομένα θα συλλέγονται υπεύθυνα, οι μεθοδολογίες «εκπαίδευσης» αλγοριθμικών μοντέλων είναι πιστοποιημένες και ότι όλοι οι ερευνητές που εργάζονται στον ευρωπαϊκό χώρο θα έχουν ίση πρόσβαση σε δεδομένα και μοντέλα υψηλής επιστημονικής αξίας. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να ενισχυθεί η έρευνα στους τομείς της εξατομικευμένης υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής συνοχής, όπου τα δεδομένα είναι άφθονα αλλά δύσκολο να ερμηνευθούν και να αναλυθούν προς όφελος του συνόλου των πολίτων της ΕΕ.
Τι σημαίνει όμως αυτή η ευρωπαϊκή γνωμοδότηση για την χώρα μας; Με βάση αυτές τις συστάσεις, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε την δημιουργία ενός εθνικού κέντρου τεχνητής νοημοσύνης διεπιστημονικού χαρακτήρα το οποίο και θα λειτουργεί σαν κέντρο αναφοράς για τις προτεινόμενες πανευρωπαϊκές υποδομές; Μια τέτοια δομή θα μπορούσε να λειτουργήσει κατά τρόπο συντονιστικό έτσι ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση του εγχώριου επιστημονικού προϊόντος και να αποφευχθεί ο παραδοσιακός κατακερματισμός που διαπιστώνεται σε πολλά επιστημονικά πεδία στην χώρα μας. Θα μπορούσε επίσης να δώσει σάρκα και οστά στην περίφημη διαφάνεια στα δημόσια μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης βοηθώντας, μεταξύ άλλων στην ενίσχυση της επαληθευσιμότητας των ερευνητικών αποτελεσμάτων και στην συγκρότηση ενός συνεκτικού οικοσυστήματος καινοτομίας που δεν θα λειτουργεί με όρους εμπορικής κερδοφορίας και μόνο.
Σε κάθε περίπτωση, η εγχώρια επιστημονική κοινότητα όπως και η ακαδημαϊκή και πολιτική ηγεσία θα πρέπει να μελετήσουν προσεκτικά την συγκεκριμένη ευρωπαϊκή γνωμοδότηση όχι μόνο για να πάρουν ιδέες για την αναδιάταξη των υπαρχουσών επιστημονικών δομών αλλά και για να γίνουν κοινωνοί μιας νέας προσέγγισης στο τι είδους καινοτομία μπορεί να κομίσει η τεχνητή νοημοσύνη. Μια καινοτομία που ναι μεν θα «αγκαλιάζει» πρωτότυπες ιδέες και εφαρμογές αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα να στηρίζεται στην θωράκιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας των αλγοριθμικών συστημάτων και στην ίδια την κοινωνική τους αυταξία.
Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει την γενναιόδωρη «ενίσχυση» των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστήμων που μελετούν αυτό το τεχνολογικό φαινόμενο και την προσθήκη του κριτηρίου της κοινωνικής χρησιμότητας και αντικτύπου για την χρηματοδότηση έργων τεχνητής νοημοσύνης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ό,τι σχεδιάζεται εντός των επιστημονικών ελληνικών «τειχών» είναι πλήρως ευθυγραμμισμένο με τις περίφημες «ευρωπαϊκές αξίες».
O Δρ. Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και Επίκουρος Καθηγητής σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών.
