Με αφορμή την 29η Μαΐου, καθιερωμένη πλέον ως παγκόσμια ημέρα υγείας του πεπτικού συστήματος, ο ευρωπαϊκός οργανισμός γαστρεντερολογίας U.E.G. (United European Gastroenterology) ανακήρυξε τον μήνα Μάιο ως μήνα ενημέρωσης για την υγεία του πεπτικού συστήματος. Εν όψει, λοιπόν, των ευρωεκλογών απηύθυνε επιστολή στους Ευρωπαίους ηγέτες, με την οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την ανησυχητική επιδείνωση της υγείας του πεπτικού συστήματος των πολιτών.
Η ραγδαία αύξηση της επίπτωσης του καρκίνου παχέος εντέρου στους νέους απασχόλησε προσφάτως το ευρύ κοινό της χώρας μας λαμβάνοντας την δέουσα δημοσιότητα με την ανακοίνωση της επερχόμενης κυκλοφορίας του αυτοδιαγνωστικού test. Πολλοί οδηγοί της πρωτεύουσας, που έτυχε να βρεθούν προς πίσω από ένα αστικό λεωφορείο τον προηγούμενο μήνα , ενδεχομένως διάβασαν για την αξία της προληπτικής κολονοσκόπησης – μια πρωτοβουλία της Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας στα πλαίσια εκστρατείας ενημέρωσης για τον καρκίνο παχέος εντέρου.
Στην Ευρώπη των 27 υπολογίζεται πως το 2022 διεγνώσθησαν 356.154 νέες περιπτώσεις καρκίνου παχέος εντέρου. Το 2040 αναμένονται 436.824 νέες περιπτώσεις, αύξηση δηλαδή κατά 22,7%. Άμεση συνέπεια της προϊούσας γήρανσης του πληθυσμού της Ευρώπης; Εύλογη εξήγηση-εν μέρει. Μια πιο προσεκτική, ωστόσο, ματιά στη διαφαινόμενη αύξηση της επίπτωσης στους νέους καθώς και την σταθεροποίηση ή και μείωσή της στις μεγαλύτερες ηλικίες επιβάλλουν την αναζήτηση άλλων, ισχυρότερων από την ηλικία, παραγόντων κινδύνου.
Εξαιρέσει του καρκίνου του στομάχου, όλοι οι υπόλοιποι καρκίνοι του πεπτικού συστήματος (οισοφάγου, παγκρέατος, πρωτοπαθή νεοπλάσματα του ήπατος) αυξάνουν διαρκώς την επίπτωσή τους στην Ευρώπη την τελευταία εικοσαετία. Γιατί συμβαίνει, άραγε, αυτό;
Μεταξύ των αναγνωρισμένων παραγόντων κινδύνου για καρκίνους του πεπτικού συστήματος συναντάμε τους συνήθεις υπόπτους: κάπνισμα, αλκοόλ, παχυσαρκία. Οι 2 στους 3 Ευρωπαίους είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, η Ευρώπη είναι η πρώτη ήπειρος παγκοσμίως σε κατανάλωση αλκοόλ και συνεχίζει να καπνίζει αρειμανίως. Στα νοσήματα δε του πεπτικού ανήκουν και οι χρόνιες ηπατοπάθειες με την κίρρωση να είναι το κοινό τελικό στάδιο όλων. Όσο αυτόματα γινόταν έως σήμερα η συσχέτιση της κίρρωσης με το αλκοόλ τόσο αβίαστα πρέπει να γίνεται πλέον και με την παχυσαρκία, τον διαβήτη, την δυσλιπιδαιμία – όλες, δηλαδή, τις συνιστώσες του επονομαζόμενου μεταβολικού συνδρόμου, η ηπατική εκδήλωση του οποίου είναι η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος.
Πλην δε των οργανικών παθήσεων αυξητικές τάσεις καταγράφει και το σύνδρομο του ευερεθίστου εντέρου που δεν φείδεται ευρημάτων τόσο από την σωματική όσο και από την ψυχολογική νοσηρότητα. Τα επιδημιολογικά δεδομένα είναι ελάχιστα και υποδεικνύουν μια μέση συχνότητα 3-5% στον πληθυσμό της Ευρώπης, αριθμός που σαφώς υποεκτιμά την πραγματική συχνότητα εμφάνισής του στις παραγωγικές ηλικιακές ομάδες. Αναπόδραστη συνέπεια οι χαμένες εργατοώρες εξαιτίας των συμπτωμάτων του με το ετήσιο κόστος δαπάνης ανά ασθενή να αγγίζει τα τρεις χιλιάδες ευρώ. Συνολικά δε, οι ενδονοσοκομειακές δαπάνες για τις παθήσεις του πεπτικού συστήματος, εξαιρουμένων των καρκίνων, ξεπερνούν τα 25 δις ευρώ ετησίως στην Ευρώπη με την Γερμανία, την Αυστρία και την Ελλάδα να σημειώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά δαπανών επί του ΑΕΠ τους. Το έμμεσο οικονομικό κόστος από τις χαμένες εργατοώρες είναι τριπλάσιο.
Οι Ευρωπαίοι γαστρεντερολόγοι μέσω του ευρωπαϊκού οργανισμού γαστρεντερολογίας διατυπώνουν τις προτάσεις τους σε πέντε πυλώνες: πρωτογενής πρόληψη, ισότιμη πρόσβαση στην υγεία, προσυμπτωματικοί έλεγχοι, συλλογή δεδομένων, βελτίωση προσανατολισμού της έρευνας και των χρηματοδοτήσεων.
Η εξάλειψη των παραγόντων κινδύνου των νοσημάτων φαντάζει ανέφικτος στόχος επί του παρόντος, παρά ταύτα οφείλει να αποτελεί προμετωπίδα για κάθε σύγχρονη ατζέντα υγείας. Αξίζει να σημειωθεί πως τα οργανωμένα προγράμματα προληπτικού ελέγχου (προεξαρχόντως του καρκίνου) μπορεί να εφαρμόζονται με διαφορά φάσης ετών μεταξύ των κρατών και οι διαφορές στην οργάνωση και την πρόσβαση να είναι χασματικές σε κάποιες περιπτώσεις, χαίρουν, όμως, αυξανόμενης αποδοχής ή τουλάχιστον έχουν επικοινωνήσει ευρέως την πληροφορία του οφέλους προς τους πολίτες- η ατομική ευθύνη άραγε σε ποιο βαθμό έχει εμπεδωθεί σε αυτόν τον τομέα; Το πόσο γρήγορα, αποτελεσματικά και φθηνά θα ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια έγκειται στον άξονα των ανισοτήτων που θίγει ο ευρωπαϊκός οργανισμός γαστρεντερολογίας.
Οι δύο τελευταίες προτάσεις του οργανισμού, δηλαδή η έρευνα και η χρηματοδότηση, συνάπτονται αμεσότερα με τους επαγγελματίες υγείας και τους λειτουργούς προληπτικής ιατρικής, ιδίως προς την κατεύθυνσης της συστηματικής καταγραφής δεδομένων από το σύνολο των χωρών, εξακρίβωσης των πραγματικών αναγκών και ανακατεύθυνσης της έρευνας αναλόγως. Χαρακτηριστικά, οι έρευνες για το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου λαμβάνουν πενιχρούς ευρωπαϊκούς πόρους παρά την υψηλή ανιχνευσιμότητα και τις πολύπλευρες επιπτώσεις του συνδρόμου στην συνολική υγεία των πολιτών.
Μακροπρόθεσμα ο αντίκτυπος της προαγωγής της υγείας του πεπτικού συστήματος θα μετρηθεί σε επίπεδο εξαιρετικά μεγάλων αριθμητικά κοινωνικών ομάδων. Ίσως, πλέον, το έντερο διεκδικεί λίγη από την προσοχή που αφειδώς προσφέρουμε στα πιο «ευγενή» όργανα του ανθρωπίνου σώματος, όπως η καρδιά ή ο εγκέφαλος.
*Η Σταματίνα Βόγκλη είναι Ειδικευόμενη Γαστρεντερολόγος ΕΑΝΠ «Μεταξά», MSc Επιδημιολογίας ΕΚΠΑ
