«Σταματήστε την τρέλα της ΕΕ» γράφει το σύνθημα σε μια αφίσα του αυστριακού ακροδεξιού Κόμματος Ελευθερίας (FPO) για τις Ευρωεκλογές, που απεικονίζει την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι αγκαλιασμένους και πλαισιωμένους από ένα σκηνικό καταστροφής με τανκς, ελικόπτερα, μια σύριγγα, ανεμογεννήτριες και ένα σκάφος γεμάτο μετανάστες.
Κι αν όλα αυτά φαίνονται γραφικά, νέα δημοσκόπηση ενόψει των Ευρωεκλογών δίνει στο FPO ποσοστό κοντά στο 30%, πράγμα που σημαίνει πως αναμένεται να καταλάβει την πρώτη θέση μεταξύ των αυστριακών κομμάτων στις 9 Ιουνίου.
Η ρητορική του FPO –λαϊκιστική, ρωσόφιλη, ευρωσκεπτικιστική και κατά του εμβολίου για τον κορωνοϊό– γίνεται αποδεκτή από ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος της χώρας. Εάν μάλιστα αυτή η ανοδική πορεία συνεχίσει και μετά τις Ευρωεκλογές, η ακροδεξιά θα μπορούσε να αναδειχθεί κυβέρνηση το ερχόμενο Φθινόπωρο, καθώς οι αυστριακές εθνικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για τον Σεπτέμβριο.
Σημειώνεται ότι η ακροδεξιά προηγείται στις δημοσκοπήσεις από τα τέλη του 2022, την ώρα που είναι χαρακτηριστικό της δημοφιλίας του FPO πως το κόμμα έχει επίσης μεγάλο πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων του στα social media. Ο Χάραλντ Βιλίμσκι, επικεφαλής της λίστας του FPO για τις Ευρωεκλογές, έχει τέσσερις φορές μεγαλύτερο αριθμό ακολούθων συγκριτικά με τους αντιπάλους του, Χέλμουτ Μπραντστάτερ του κόμματος της Νέας Αυστρίας και του Φιλελεύθερου Φόρουμ (NEOS) και της Λένα Σίλινγκ των Πρασίνων, όπως αναφέρει το αυστριακό πρακτορείο ειδήσεων APA.
Η ιστορική διαδρομή του FPO
Όσον αφορά την ιστορία του, το FPO δημιουργήθηκε τη δεκαετία που ακολούθησε το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και παρουσιάστηκε στα πρώτα του χρόνια ως πανγερμανιστικό, με στόχο να προετοιμάσει το έδαφος για την επιστροφή του εθνικοσοσιαλισμού στην Αυστρία. «Οι περισσότεροι από τους ηγέτες του κόμματος ήταν πρώην μέλη του ναζιστικού κόμματος», εξηγεί στο France 24 ο Benjamin Biard, ερευνητής στο think tank, Center de recherche et d’information socio-politiques (CRISP) που εδρεύει στις Βρυξέλλες. «Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτό εξακολουθεί να ισχύει σήμερα», προσθέτει ο Biard, ειδικός της ακροδεξιάς στην Ευρώπη.
Το FPO ήρθε για πρώτη φορά στην εξουσία την περίοδο 1983-1986, εγκαταλείποντας τα αρχικά του ιδεολογικά θεμέλια και υιοθετώντας μια «φιλελεύθερη» στάση υπέρ της ελεύθερης αγοράς που το οδήγησε να συμμετάσχει σε κυβέρνηση συνασπισμού με τους Σοσιαλδημοκράτες του SPO.
Αλλά με την άφιξη του αμφιλεγόμενου ηγέτη Jorg Haider το 1986, το FPO παραγκωνίστηκε και ως κόμμα της αντιπολίτευσης μετακινήθηκε όλο και περισσότερο στην εθνικιστική και λαϊκιστική δεξιά, με τον Haider να σχετικοποιεί ή να επανερμηνεύει ανοιχτά το ναζιστικό παρελθόν της Αυστρίας. Τελικά παραιτήθηκε το 2000 μετά από αμφιλεγόμενες δηλώσεις για το Τρίτο Ράιχ.
Το FPO κατάφερε να δείξει για άλλη μια φορά τη δύναμή του στις κάλπες στις βουλευτικές εκλογές του 1999, όταν έγινε το δεύτερο μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα. Τον Φεβρουάριο του 2000, εντάχθηκε σε έναν κυβερνητικό συνασπισμό με το τότε κυβερνών κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα του Wolfgang Schussel.
Σύμφωνα με τον Biard, αυτός ο συνασπισμός ήταν ένα από τα πρώτα παραδείγματα «μιας νέας φάσης στην ανάπτυξη της ακροδεξιάς στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», στην οποία τα κόμματα δεν είναι πλέον ικανοποιημένα «να ενεργούν ως μεγάλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης, αλλά έχουν φιλοδοξίες να φτάσει στην έδρα της εξουσίας για να ασκήσει άμεση επιρροή στη δημόσια πολιτική».
Πως βγήκε ευνοημένο από το Ibiza-gate
Έτσι, παρόλο που το FPO γνώρισε εσωτερικές διαιρέσεις και εκλογικές αποτυχίες, επέστρεψε και πάλι στην καρδιά της αυστριακής πολιτικής ζωής το 2017, προσχωρώντας στην κυβέρνηση που σχηματίστηκε από τον Sebastian Kurz του Λαϊκού Κόμματος. Αυτή η νέα εμπειρία εξουσίας ήταν για άλλη μια φορά βραχύβια, αυτή τη φορά λόγω του σκανδάλου διαφθοράς «Ibiza-gate» που ανάγκασε τον πρώην αρχηγό του FPO Heinz-Christian Strache να παραιτηθεί από αντικαγκελάριος το 2019.
Ωστόσο, ο αντίκτυπος του Ibiza-gate είχε περιορισμένη επίδραση στο κόμμα, σύμφωνα με τον Biard. Στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές του 2019, το FPO, παρότι έχασε έδαφος, παρέμεινε το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα με 17,2% των ψήφων.
«Η δυσαρέσκεια του εκλογικού του σώματος –ή ενός τμήματός του– δεν φαίνεται να έχει επιβεβαιωθεί μακροπρόθεσμα», λέει ο Biard.
Παρά το νέο σκάνδαλο που συνδέεται με το FPO, το οποίο κατηγορήθηκε από το κυβερνών κόμμα των Πρασίνων αυτόν τον μήνα ότι επέτρεψε τη ρωσική κατασκοπεία, το κόμμα «μάλλον αντέχει καλά», λέει ο Biard.
Μια εξήγηση για την ικανότητα του FPO να ξεπερνάει τα σκάνδαλα «βρίσκεται στο γεγονός ότι τα ακροδεξιά κόμματα παραδοσιακά παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως θύματα του συστήματος στο σύνολό του» και είναι ικανά να χρησιμοποιούν τη θυματοποίηση ως τρόπο απάντησης των επικριτών, εξηγεί ο Biard.
Αξιοποιώντας την απογοήτευση των πολιτών
Εκτός από αυτήν την αντισυστημική ρητορική, τα άλλα κύρια θέματα του FPO είναι χαρακτηριστικά των ακροδεξιών κομμάτων: η απόρριψη της μετανάστευσης, η υπεράσπιση μιας μορφής αυστριακού «πατριωτισμού», μια πολύ σκληρή στάση απέναντι στο Ισλάμ και έμφαση στην ευρωσκεπτικιστική ρητορική. .
Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα ακροδεξιά κόμματα, ενώ οι ψηφοφόροι του FPO παρακινούνται από την ιδεολογία, ψηφίζουν επίσης «για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους ή ακόμα και την απογοήτευσή τους με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία σήμερα», λέει ο Biard.
Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο αυστριακό πρακτορείο ειδήσεων APA, ο Vilimsky, επικεφαλής υποψήφιος της λίστας του FPO για το κοινοβούλιο της ΕΕ, δήλωσε ότι η αποστολή του κόμματός του ήταν «να κλωτσήσει το κατεστημένο».
Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο, ο Patrick Moreau, ένας πολιτικός επιστήμονας που ειδικεύεται στη σύγχρονη Γερμανία και Αυστρία, ανέφερε μερικούς από τους λόγους για την ηγετική θέση του FPO στις δημοσκοπήσεις, ιδίως την παραπομπή στη Δικαιοσύνη του πρώην καγκελαρίου Sebastian Kurz και άλλα σκάνδαλα διαφθοράς του Λαϊκού Κόμματος. Η εσωτερική κρίση των Σοσιαλδημοκρατών, ο υψηλός πληθωρισμός, η αύξηση των τιμών, καθώς και μετανάστευση παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.
Δεδομένης της συνήθειας του FPO να συνδέει ζητήματα ασφάλειας και μετανάστευσης, «η Αυστρία νιώθει εκτεθειμένη», λέει ο Biard. Ο πρώην καγκελάριος Κουρτς είδε το ποσοστό αποδοχής του να αυξάνεται, αφού ζήτησε το κλείσιμο των συνόρων της Αυστρίας.
Ο Biard προσθέτει ότι η σκληροπυρηνική στάση του FPO για τη μετανάστευση δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την πραγματικότητα. Αυτό που μετράει για αυτά τα ακροδεξιά κόμματα «είναι να μπορούν να δημιουργήσουν ένα αίσθημα φόβου στην κοινωνία σε σχέση με αυτά τα μεταναστευτικά ζητήματα, είτε είναι πραγματικά είτε υπερβολικά», λέει.
Σύμφωνα με μια ανάλυση που δημοσιεύτηκε το 2017 από τον Hans Winkler, πρώην εκδότη της περιφερειακής εφημερίδας Kleine Zeitung, η Αυστρία βρίσκεται «στο σταυροδρόμι όλων των μεταναστευτικών οδών στην Ευρώπη» και ήταν μία από τις τρεις χώρες της ΕΕ που επλήγησαν περισσότερο από το «μεγάλο κύμα μετανάστευσης το 2015 και το 2016. Η Αυστρία δέχθηκε 95.000 αιτούντες άσυλο, περισσότερους ανθρώπους κατά κεφαλήν από τη Γερμανία».
Το FPO «μπόρεσε να κινητοποιήσει ένα μεγάλο τμήμα ψηφοφόρων μένοντας κοντά στις απογοητεύσεις του πληθυσμού», γράφει ο Moreau στη μελέτη του για τη δεξαμενή σκέψης Fondapol (Ίδρυμα Πολιτικής Καινοτομίας). «Η φύση της δυσαρέσκειας των ψηφοφόρων ευνοεί το FPO, το οποίο βασίζεται σε αυτά τα θέματα».
Έξοδος από την ΕΕ;
«Φανταστείτε να υπήρχε ένα κόκκινο κουμπί για να βγάλετε την Αυστρία από την τρέλα της ΕΕ. Δεν θα δίσταζα ούτε ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου να το πατήσω», δήλωσε ο Vilimsky στο συνέδριο του FPO στη Βιέννη στα μέσα Απριλίου.
Χωρίς να φτάσει στο σημείο να συζητήσει την έξοδο της Αυστρίας από την ΕΕ, ο Vilimsky υπογραμμίζει τη ριζοσπαστική στάση του FPO έναντι των Βρυξελλών, που συμμερίζονται οι ακροδεξιοί στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ολλανδία.
Ωστόσο, τα περισσότερα ακροδεξιά ευρωπαϊκά κόμματα «τονίζουν τώρα τις θέσεις τους, όχι υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ αλλά μάλλον υπέρ μιας εις βάθος μεταρρύθμισης των θεσμών της», εξηγεί ο Biard. Το Ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία, για παράδειγμα, απέσυρε τελικά πρόταση αποχώρησης από την ΕΕ από το πρόγραμμά του.
Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το FPO είναι μέρος της ομάδας Identity and Democracy, την οποία συνίδρυσε το 2015 (τότε ονομαζόταν Ευρώπη των Εθνών και των Ελευθεριών). Η ομάδα είναι η έκτη μεγαλύτερη στο σημερινό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με 59 ευρωβουλευτές από οκτώ χώρες.
Εάν τα λαϊκιστικά κόμματα τα πάνε καλά στις εκλογές της 9ης Ιουνίου, το FPO του Vilimsky ελπίζει να ενώσει την ομάδα Identity and Democracy υπό μια «κοινή στέγη» με τα κόμματα της ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR).
Σύμφωνα με τον Biard «το να δούμε το FPO να κερδίζει περισσότερες έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ένα ρεαλιστικό σενάριο». Εάν επιβεβαιωθούν οι προθέσεις ψήφου, το FPO θα μπορούσε να κερδίσει άλλες τρεις έδρες στο Στρασβούργο τον Ιούνιου.
