Rom-boost: Ανοίγοντας ρωγμές στα στερεότυπα για τους Ρομά

H Ελένη και η Φωτεινή κρατούν με υπερηφάνεια τις βεβαιώσεις παρακολούθησης του προγράμματος. Βλέμματα λαμπερά κι ας έχουν να αντιμετωπίσουν δυσκολίες βουνά λόγω του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά.

«Ευχαριστούμε. Χάρη σε εσάς μάθαμε ορισμένα πράγματα. Για τη διατροφή μας, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης τι να κάνουμε, μας βοηθήσατε σε θέματα ισότητας», θα πει η Φωτεινή.

Το πρόγραμμα Rom-boost στοχεύει στην κοινωνική και οικονομική ενδυνάμωση πληθυσμών Ρομά στην Ελλάδα, κυρίως των γυναικών, μέσω εντατικής εκπαίδευσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων, ενισχύοντας την πρόσβαση σε ένα συνεκτικό πακέτο επιμόρφωσης, υιοθετώντας μια συμμετοχική προσέγγιση «από τη βάση προς τα πάνω».

Το έργο Rom-boost υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund (με τη διαχείριση της επιχορήγησης για την Ελλάδα να έχουν αναλάβει το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow), με φορέα υλοποίησης τους Γιατρούς του Κόσμου.

«Δεν έχουμε αυταπάτες ότι θα σπάσουμε όλα τα στερεότυπα»

«Οι Γιατροί του Κόσμου έχουν μια σχέση πολύ στενή με τους Ρομά εδώ και 35 χρόνια, από την ίδρυσή τους. Αυτό που μάθαμε όλα αυτά τα χρόνια είναι το κλειδί στους καταυλισμούς το κρατούν οι γυναίκες. Είναι οι γυναίκες εκείνες που κάνουν τη μεγάλη αλλαγή στις οικογένειες.

Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι αν έπρεπε από κάπου να παρέμβουμε πιο δυναμικά, θα έπρεπε να είναι αυτές που κρατάνε την οικογένεια, δηλαδή στις μανάδες, στα νέα κορίτσια, στις γιαγιάδες που μπορούν να κάνουν την αλλαγή στην επόμενη γενιά», αναφέρει στο ΒΗΜΑ ο Νικήτας Κανάκης, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. των Γιατρών του Κόσμου Ελλάδας, εξηγώντας γιατί το Rom-boost επικεντρώθηκε στα κορίτσια και τις γυναίκες Ρομά.

«Σκοπός του προγράμματος να μπορέσουμε να τις εκπαιδεύσουμε σε θέματα υγείας, να τις ενδυναμώσουμε ώστε να μπορούν να πατήσουν πιο γερά στα πόδια τους και να κατευθύνουν και τα νέα κορίτσια σε άλλες επιλογές και όχι τις παραδοσιακές. Δεν έχουμε αυταπάτες ότι θα σπάσουμε όλα τα στερεότυπα.

Είναι όμως αυτές οι μικρές ρωγμές, οι οποίες κάνουν τη διαφορά. Και το κυριότερο; Έχουμε πια και μέσα από το πρόγραμμα γυναίκες που συνειδητοποιούν και τον ρόλο τους και τη δύναμή τους.

Κρατάω πάντα μια φράση που μου είχε πει μια ηλικιωμένη τσιγγάνα πριν από 30 χρόνια: “εσείς νομίζετε ότι γκρεμίζετε τείχη, όμως τα τείχη έχουν μια πόρτα που πάντα ανοίγει από μέσα και το κλειδί το κρατάμε εμείς”. Αυτό το είδα σε όλες τις ανθρωπιστικές δράσεις.

Τους καταλαβαίνουμε, τους σεβόμαστε και για αυτό μας σέβονται κι εκείνοι. Τους αναγνωρίζουμε ως πρόσωπα με συγκεκριμένες ανάγκες, με όνομα, επίθετο, ιδιότητα, ιστορία και αυτό νομίζουμε ότι κάνει αλλαγή», συμπληρώνει ο κ. Κανάκης.

Οι γυναίκες στις κοινότητες των Ρομά κρατούν το κλειδί της αλλαγής

Ρωγμές σε μια κοινωνία στερεοτύπων που αντιλαμβάνεται την ετερότητα ως σώμα ξένο και επιφυλάσσει μια θέση περιφρόνησης. Την ίδια στιγμή που εναποθέτει την ευθύνη του αποκλεισμού στο θύμα. «Δεν θέλουν να ενταχθούν αυτοί. Το ‘χουν στο DNA τους». Η πραγματικότητα όμως απέχει κατά πολύ από αυτή την επικίνδυνη γενίκευση που απλοποιεί το ζήτημα αγνοώντας επιδεικτικά τους πολλούς και σύνθετους λόγους για τους οποίους οι κοινότητες των Ρομά έχουν διαχρονικά περιθωριοποιηθεί.

Η Έλλη Ξένου, Υπεύθυνη του προγράμματος μίλησε για τη δημιουργία του εκπαιδευτικού οδηγού που ήταν προσαρμοσμένος στις ανάγκες της ομάδας-στόχου και κάλυπτε τις εξής θεματικές: Υγεία, Κοινωνία, Εργασία (Εκπαίδευση).

136 άτομα προσεγγίστηκαν. 96 εκπαιδεύτηκαν. 15 μαθήματα ανά ομάδα. 45 εκπαιδεύσεις συνολικά. 15 άτομα συμμετείχαν στην άσκηση συνηγορίας.

«Οπωσδήποτε οι γυναίκες είναι πολλαπλασιαστές και είναι τα πρόσωπα που λειτουργούν καταλυτικά μέσα στην κοινότητα. Ωστόσο, παράλληλα βιώνουν και δυσκολίες γιατί μιλάμε για νεαρές μητέρες, οι οποίες έχουν επιφορτιστεί από πολύ νεαρή ηλικία με τη φροντίδα πολλών παιδιών, ενώ οι ίδιες είναι παιδιά.

Εμείς, στοχεύσαμε στη γυναίκα με τη σκέψη ότι δεν έχουν γίνει στοχευμένες δράσεις ως προς αυτή την κατεύθυνση, θεωρώντας πολύ συχνά ότι είναι και πιο δύσκολο να ανοίξουν τέτοια θέματα μέσα στην κοινότητα, θέματα που αφορούν στην ισότητα των φύλων, στην ισότιμη πρόσβαση στην εργασία, στην εκπαίδευση», εξηγεί στο ΒΗΜΑ ο Αναστάσιος Υφαντής, Επιχειρησιακός Διευθυντής των Γιατρών του Κόσμου Ελλάδας.

Έχουν τη δύναμη να ηγηθούν της ζωής τους

Η συμμετοχή των γυναικών ήταν μεγάλη, όπως και η επιθυμία τους να ανακαλύψουν τη δημιουργικότητά τους και να ανταλλάξουν απόψεις ακόμα και μεταξύ τους, κάτι που υπό άλλες συνθήκες δεν είχαν τη δυνατότητα να κάνουν.

«Αυτό θεωρείται το πιο σημαντικό που προσέφερε η δράση, η ανταλλαγή εμπειριών, δηλαδή το να νιώσουν ότι συμμετέχουν ως σύνολο πλέον και μεταξύ τους να ανταλλάξουν απόψεις που σε άλλο πλαίσιο δεν θα είχαν την ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν.

Υπάρχουν θέματα ταμπού που δεν θα ανοίγονταν στην κοινότητα, όπως η ισότητα των φύλων. Το ανοίξαμε και είδαμε με πόσο ενδιαφέρον συμμετείχαν στη συζήτηση μικρότερες και μεγαλύτερες γυναίκες.

Δεν είχαμε το μεγαλεπήβολο σχέδιο της κοινωνικής ένταξης των γυναικών μέσα σε ένα εξάμηνο, όσο διήρκεσε περίπου το πρόγραμμα. Το είδαμε ως ευκαιρία για να δώσουμε το ερέθισμα, να φυτέψουμε τον σπόρο κριτικής σκέψης ως προς τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής, αλλά και να τις κάνουμε να πιστέψουν ότι μπορούν να έχουν άποψη και να την εκφράζουν με αυτοπεποίθηση. Προσπαθήσαμε να τις κάνουμε να κατανοήσουν ότι έχουν τη δύναμη να ηγηθούν της ζωής τους. Αυτός ήταν ο σκοπός μας», προσθέτει ο κ. Υφαντής.

Υπόθεση όλων

«Ακούω πολύ συχνά το “εσείς κι εμείς”. Θα ήθελα στο άμεσο μέλλον να μην υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός. Να είμαστε όλοι μαζί και να προσπαθήσουμε όλοι μαζί για τους ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια ώστε να πάνε ένα βήμα παραπέρα», αναφέρει η Ελευθερία Κουμαλάτσου, Συντονίστρια Ομάδας Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη και Ενδυνάμωση των Ρομά, από τη Γ. Γ. Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας.

Κι αυτό το βήμα παραπέρα θα σηματοδοτήσει τη δημιουργία μιας συνεκτικής κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς στην οποία όλοι και όλες θα μπορούν να ονειρευτούν αλλά και θα μπορούν να κάνουν πράξη τα όνειρα αυτά.

Η κοινωνική ένταξη των Ρομά και οι ίσες ευκαιρίες δεν είναι υπόθεση ενός, πόσο μάλλον του ενός ή του άλλου. Είναι υπόθεση όλων γιατί όπως πολύ σωστά ανέφερε η Ανδριανή Παπαδοπούλου, Ειδική Επιστήμονας Κύκλου Ίσης Μεταχείρισης του Συνηγόρου του Πολίτη:

«Γιατί πρέπει να μας απασχολεί, γιατί να μας νοιάζει τι γίνεται με τους τσιγγάνους; Ρωτήστε τον εαυτό σας. Γιατί εγώ βλέπω ότι αν ήμουν στη θέση εκείνη, θα ήθελα κάποιος να μιλήσει για εμένα και να μου δώσει την ευκαιρία να ζήσω τη ζωή μου έτσι όπως τη σχεδιάζω, αν μου το επιτρέψει ο νόμος».

Ρομά, εμείς οι άνθρωποι

Οι περισσότεροι πληθυσμοί Ρομά ανά την επικράτεια παραμένουν αποκλεισμένοι από την ευρύτερη κοινότητα, ορισμένοι χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, διαβιούν σε ακατάλληλες συνθήκες, αντιμετωπίζουν σοβαρή ή ακραία φτώχεια, επισιτιστική επισφάλεια, περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ανεργία και υπο-εκπροσώπηση στην δημόσια σφαίρα.

Τα προβλήματα αυτά ενισχύουν έναν φαύλο κύκλο υποβάθμισης και αποκλεισμού, ο οποίος συμπεριλαμβάνει και διατηρεί την εσωστρέφεια, τις κοινωνικές ανισότητες και εν τέλει την παραβατικότητα ως αρνητικό μηχανισμό αντιμετώπισης προβλημάτων.

Να κοιτάξουμε όλοι, στον βαθμό που μας αναλογεί, στον καθρέφτη και να κάνουμε μια ουσιαστική αυτοκριτική, ξεκινώντας από τι «κάνουμε εμείς λάθος; Γιατί διαιωνίζουμε τα στερεότυπα;»

«Η δική μας ανθρωπογεωγραφία έχει επιτρέψει να έχουν ενταχθεί περισσότεροι Τσιγγάνοι από αυτό που ενδεχομένως θεωρούμε στην ελληνική κοινωνία. Δεν είμαστε μόνο τραγουδιστές και χορευτές, είμαστε γιατροί, δικηγόροι, κοινωνιολόγοι, καθηγητές πανεπιστημίου, δημοσιογράφοι», δηλώνει η Χριστίνα Χαλιλοπούλου, Διεθνολόγος / Νομικός με ειδίκευση στη Διαμόρφωση κοινωνικης πολιτικής και CEO της ALYSOS ALERT.

Και είναι εκείνη που θα βάλει τον επίλογο. «Στην πολύ όμορφη διάλεκτό μας ο όρος Ρομά σημαίνει “εμείς οι άνθρωποι”».