Παρά την πρόοδο στο πεδίο της ισότητας των φύλων στην Ευρώπη των 27 κρατών-μελών, ο σεξισμός και τα έμφυλα στερεότυπα, εξακολουθούν να διατρέχουν όλες τις πτυχές της δημόσιας, εργασιακής και προσωπικής ζωής. Το πεδίο της έρευνας και της ανώτατης εκπαίδευσης δεν μένει απρόσβλητο. Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα αναπαράγουν μια «έμφυλη τάξη πραγμάτων» στην κατανομή θέσεων, καθηκόντων, πόρων και εξουσίας.
Για την καταπολέμηση των έμφυλων ανισοτήτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την επιστημονική έρευνα η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί ενεργά τα Σχέδια Δράσης για την Ισότητα των Φύλων στο πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη». Η εφαρμογή αυτών των σχεδίων στα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα είναι κριτήριο επιλεξιμότητας προκειμένου να λάβουν χρηματοδότηση για έργα Έρευνας και Καινοτομίας.
Το παραπάνω κριτήριο έπαιξε καταλυτικό ρόλο στις πολιτικές για την έμφυλη ισότητα στην ανώτατη εκπαίδευση και την επιστημονική έρευνα σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ελλάδα, από το 2020 μέχρι σήμερα, το σύνολο σχεδόν των 24 δημοσίων Πανεπιστημίων και των 14 δημόσιων Ερευνητικών Κέντρων έχουν εγκρίνει Σχέδια Δράσης για την Έμφυλη Ισότητα προκειμένου να διεκδικήσουν χρηματοδότηση από τον «Ορίζοντα Ευρώπη».
Βέβαια, η έγκριση των παραπάνω Σχεδίων δεν εξασφαλίζει απαραίτητα την αποτελεσματική υλοποίησή τους. Δίχως υποστήριξη από την Πολιτεία αλλά και από τα ίδια τα ιδρύματα, τα Σχέδια αυτά θα εκπληρώνουν τις τυπικές υποχρεώσεις των οργανισμών ως προς τις απαιτήσεις του «Ορίζοντα», χωρίς όμως να επιφέρουν ουσιαστικές αλλαγές στη λειτουργία των Ιδρυμάτων.
Στην Ελλάδα, οι Επιτροπές Ισότητας των Φύλων και Καταπολέμησης των Διακρίσεων των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην κατάρτιση των Σχεδίων Δράσης. Αποτελούνται κατά βάση από ακαδημαϊκό και ερευνητικό προσωπικό, το οποίο είναι ταυτόχρονα επιφορτισμένο με αυξημένα καθήκοντα διδασκαλίας και έρευνας. Τα μέλη των Επιτροπών, που συχνά έχουν γνώσεις και προσωπικό ενδιαφέρον σε θέματα φύλου, εργάστηκαν για να καταρτίσουν αυτά τα Σχέδια σε σύντομο χρονικό διάστημα και μάλιστα εν μέσω της πανδημίας.
Σήμερα, όπως αναφέρει σχετική έρευνα του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) στο πλαίσιο έργου που χρηματοδοτείται από το Active Citizens Fund, τα μέλη των Επιτροπών, συνεχίζουν να εργάζονται χωρίς υποστήριξη και με έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού αλλά και οικονομικών πόρων για την υλοποίηση των δράσεων που έχουν σχεδιαστεί. Οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν την ένταξη της αρχής της έμφυλης ισότητας στον εσωτερικό κανονισμό των ιδρυμάτων, τη συλλογή και επεξεργασία στοιχείων, και τη διαμόρφωση πρωτοκόλλων για τη διαχείριση περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης, μεταξύ άλλων.
Χωρίς να έχουν μέχρι στιγμής διατεθεί οικονομικοί πόροι, και χωρίς διοικητική και πολιτική υποστήριξη, τα Σχέδια Δράσης για την Ισότητα και την Καταπολέμηση των Διακρίσεων κινδυνεύουν να μείνουν ένα φιλόδοξο όραμα χωρίς υλοποίηση. Η απουσία θεσμοθετημένων Γραφείων Ισότητας, στελεχωμένων με έμπειρο προσωπικό που θα υποστηρίξει το έργο των Επιτροπών Ισότητας επίσης λειτουργεί ανασταλτικά στην προσπάθεια προώθησης του στόχου της έμφυλης ισότητας στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα.
Όσο δεν αποτελούν μέρος της εθνικής στρατηγικής και πολιτικής για την έμφυλη ισότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα, τα Σχέδια Δράσης θα υπάρχουν για να πληρούν τυπικά το κριτήριο επιλεξιμότητας για ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Δεν θα μπορέσουν όμως να λειτουργήσουν ως μοχλός ιδρυματικής αλλαγής για περισσότερη ισότητα σε θέσεις λήψης αποφάσεων, στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας, στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, και φυσικά στην αντιμετώπιση της έμφυλης βία και της σεξουαλικής παρενόχλησης.
Η ένταξη των θεμάτων αυτών στο πλαίσιο μιας ενιαίας εθνικής πολιτικής για την ισότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ για την αποτελεσματική υλοποίηση των Σχεδίων Δράσης για την Ισότητα των Φύλων και για την άρση των ανισοτήτων. Η Πολιτεία θα πρέπει να προχωρήσει στην κατάρτιση μιας περισσότερο συνεκτικής πολιτικής για την έμφυλη ισότητα σε οργανισμούς Έρευνας και Καινοτομίας.
Η εμφάνιση και η αυξανόμενη επιρροή νέων συντηρητικών και ενίοτε ακροδεξιών κινημάτων κατά της έμφυλης ισότητας και της ταυτότητας φύλου σε διάφορες χώρες της Ευρώπης δείχνει την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος και τις αντιστάσεις που υπάρχουν. Η Πολιτεία θα πρέπει ακόμη να προχωρήσει στην έμπρακτη στήριξη των πανεπιστημιακών και ερευνητικών οργανισμών, προκειμένου να υλοποιήσουν τα Σχέδια υποστηρίζοντας τη λειτουργία Γραφείων Ισότητας εντός των ιδρυμάτων.
Η Κυριακή Καρύδου είναι ερευνήτρια του ΕΛΙΑΜΕΠ στο έργο «Καταπολεμώντας τις έμφυλες ανισότητες στην έρευνα και στην ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα (GENDRHED)» (Χρηματοδότηση από το Active Citizens Fund/ Ίδρυμα Μποδοσάκη των χωρών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ).
