Η αποδοτικότητα του δικαστικού συστήματος (ιδίως η ταχύτητα) τελεί σε άμεση σχέση με την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Αυτό αποτελεί το συμπέρασμα δεκάδων μελετών, ουδέποτε έχει αμφισβητηθεί και στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα.
Ενόψει τούτου, προκαλεί τεράστια απορία το γεγονός ότι καμία κυβέρνηση στον τόπο μας δεν έθεσε την αναδιοργάνωση του δικαστικού συστήματος ως βασική προτεραιότητα, ενώ είναι σαφές και αναμφισβήτητο ότι μια τέτοια αναδιοργάνωση θα επέφερε οικονομικό αποτέλεσμα που θα βελτίωνε άμεσα και δραστικά τη ζωή των Ελλήνων με νέες επενδύσεις, νέες θέσεις εργασίας και αύξηση του ΑΕΠ.
Αντί εισαγωγής
Η ελληνική δικαιοσύνη πάσχει διαχρονικά από πολύ μεγάλο μέσο χρόνο εκδίκασης των ενώπιον αυτής αγόμενων υποθέσεων σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χρειάζονται κατά μέσο όρο πάνω από 600 ημέρες για την εκδίκαση των υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ο αντίστοιχος χρόνος είναι κάτω από 200 μέρες και σε πολλές εξ αυτών κάτω από 100 μέρες. Έχουμε, δηλαδή, από τρεις έως έξι φορές πιο αργή δικαιοσύνη από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, χωρίς καν να τίθεται θέμα σύγκρισης με χώρες όπως η Δανία, η Εσθονία και η Λετονία.
Στην πιο πρόσφατη έκθεση της CEPEJ (2022 με στοιχεία του 2020) σημειώνονται μια σειρά από ιδιαιτερότητες του ελληνικού δικαστικού συστήματος, όπως ο (αναλογικά) διπλάσιος αριθμός δικαστηρίων, ο υψηλότατος αριθμός δικαστών και ο χαμηλότατος αριθμός δικαστικών υπαλλήλων σε σχέση με τις άλλες χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ ως προς τη χρήση Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνιών (Information and Communication Technology, ICT) στο δικαστικό σύστημα σημειώνεται μια επίδοση πολύ χαμηλότερη του μέσου όρου (5,1 έναντι μ.ό. 6,5), ειδικά της ποινικής δικαιοσύνης.
Ένα ενδεικτικό παράδειγμα
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή: Θα ξεκινήσω από το συγκεκριμένο για να καταλήξω στο γενικό, αναρωτώμενος ταυτόχρονα ποιο είναι το πιο σοκαριστικό.
Πρόσφατα, είχαμε μια υπόθεση στο δικαστήριο, όπου μια εταιρεία είχε καταλογιστεί με ποσό άνω των 500.000 ευρώ για ασφαλιστικές εισφορές. Το 2017 άσκησε προσφυγή. Το 2020 το δικαστήριό μας εξέδωσε απόφαση, παραπέμποντας την υπόθεση στο Συμβούλιο της Επικράτειας, ως αρμόδιο. Το τελευταίο έκρινε ότι δεν είναι αρμόδιο και με απόφαση του 2022 ξαναπαρέπεμψε την υπόθεση στο Διοικητικό Πρωτοδικείο. Το 2024 το τελευταίο εξέδωσε την οριστική του απόφαση, σε πρώτο βαθμό φυσικά. Χρειάστηκαν εφτά χρόνια από την κατάθεση της προσφυγής. Αν ασκηθεί έφεση, θα χρειαστούν μερικά ακόμα χρόνια. Τα πράγματα είναι, όμως, ακόμα χειρότερα. Η οφειλή αφορούσε το έτος 2008. Τότε η εταιρεία είχε ξαναπροσφύγει δικαστικά και είχε δικαιωθεί στον δεύτερο βαθμό. Ακολούθησε η εκ νέου έκδοση καταλογιστικής πράξης από το ασφαλιστικό ταμείο και η εκ νέου προσφυγή της εταιρείας (το 2017, όπως αναφέραμε).
Η παραπάνω εικόνα θεωρείται καλή σε σχέση με ό,τι συνέβαινε παλιότερα, δεδομένου ότι η διοικητική δικαιοσύνη έχει βελτιώσει θεαματικά τον χρόνο εκδίκασης των υποθέσεων. Κι, όμως, μια εταιρεία εν έτει 2024 έχει ακόμη εκκρεμή υπόθεση για πιθανές οφειλές του έτους 2008.
Ερώτημα: Η εν λόγω εταιρεία, που δεν γνωρίζει με βεβαιότητα, αν θα χρειαστεί να πληρώσει ή όχι μισό εκατομμύριο ευρώ για μια φερόμενη οφειλή 16 ετών (του έτους 2008), θα έχει την ίδια οικονομική συμπεριφορά σε σχέση με μια αντίστοιχη εταιρεία που δεν έχει αυτή την αβεβαιότητα; Θα κάνει τις ίδιες προσλήψεις προσωπικού; Θα πάρει τα ίδια δάνεια; Θα κάνει τις ίδιες επενδύσεις;
Με αφορμή αυτό το μεμονωμένο παράδειγμα, ας δούμε συνοπτικά τι διαπιστώνουν σχετικά με το ζήτημα αυτό οι μελέτες μιας σειράς πανεπιστημίων αλλά και διεθνών οργανισμών, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ΟΟΣΑ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στηριζόμενες στα δεδομένα του EU Justice Scoreboard και της CEPEJ του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Σημασία των θεσμών για την ανάπτυξη
Η οικονομική ανάπτυξη δεν εξαρτάται μόνο από οικονομικούς παράγοντες αλλά και από τη λειτουργία των θεσμών μιας χώρας, μεταξύ των οποίων το νομικό και δικαστικό σύστημα καταλαμβάνει προεξάρχουσα θέση, όπως, άλλωστε, ασκούν σημαντική επιρροή το επίπεδο της διαφθοράς, η πολιτική σταθερότητα, η οικονομική ελευθερία και η ποιότητα της νομοθεσίας.
Ειδικότερα, το δικαστικό σύστημα επηρεάζει τα επενδυτικά κίνητρα, τις χρηματαγορές, το επιχειρηματικό περιβάλλον. Η διασφάλιση της εκτέλεσης των συμβάσεων με τη σύντομη δημοσίευση αποφάσεων επί των σχετικών συμβατικών διαφορών: α) διευκολύνει τις εταιρικές συναλλαγές, β) ενθαρρύνει την επενδυτική δραστηριότητα, γ) αποτρέπει την κακόβουλη συμπεριφορά των δανειζόμενων και δ) ενθαρρύνει τις δανειοδοτήσεις. Η προστασία των περιουσιακών δικαιωμάτων ενισχύει την αναπτυξιακή δυναμική.
Οι μελέτες
Σύμφωνα με μελέτη του ΟΟΣΑ, η επιμήκυνση του χρόνου εκδίκασης κατά 100 μέρες μειώνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας κατά 8%.
Στη Βραζιλία, την δεκαετία του ’90, η δημιουργία Ειδικών Αστικών Δικαστηρίων, κατάφερε μέσω της μεγαλύτερης προσβασιμότητας, της απλοποίησης των διαδικασιών και της επιτάχυνσης της εκδίκασης, να οδηγήσει σε αύξηση κατά 10% των νεοφυών επιχειρήσεων μέσα σε μόλις δέκα χρόνια.
Το 2002 η Ινδία εκσυγχρόνισε τον Αστικό της Κώδικα. Περιορίζοντας τις αναβολές, θέτοντας αυστηρές προθεσμίες και ενθαρρύνοντας την εξωδικαστική επίλυση, πέτυχε να μειώσει τον μέσο χρόνο εκδίκασης και να βελτιώσει το οικονομικό κλίμα. Οι ωφελούμενες από τις αλλαγές εταιρείες αύξησαν τις επενδύσεις τους κατά 7,5%.
Στο Πακιστάν, στο πλαίσιο ενός ειδικού προγράμματος, οι δικαστές εκπαιδεύθηκαν σε σύγχρονες τεχνικές διαχείρισης της ροής εργασίας, με έμφαση στην επίλυση των παλαιών υποθέσεων. Αυτή η μεταρρύθμιση, που στοίχισε 0,1% του ΑΕΠ, μεταφράστηκε σε αύξηση 0,5% του ΑΕΠ.
Μια μεταρρύθμιση στην πολιτική δικονομία της Σενεγάλης που μείωσε την προδικασία κατά 46 μέρες από τον μέσο χρόνο των 157 ημερών, περιόρισε σημαντικά τις οικονομικές απώλειες των διάδικων επιχειρήσεων.
Στη Βόρεια Μακεδονία μελέτη καταδεικνύει τη σχέση μεταξύ της βελτίωσης του δικαστικού συστήματος (χρόνος εκδίκασης, ποσοστό εκκαθάρισης παλιών υποθέσεων) και της αύξησης των άμεσων ξένων επενδύσεων κατά τα έτη 2010-2016.
Μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας διαπιστώνει ότι η οικονομία της Σερβίας επηρεάζεται αρνητικά από τις μέτριες επιδόσεις του δικαστικού συστήματος.
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη
Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο διαφορετικός βαθμός αποτελεσματικότητας των δικαστικών συστημάτων εξηγεί σε σημαντικό βαθμό την άνιση ανάπτυξη του κατά κεφαλήν εισοδήματος μεταξύ των κρατών-μελών. Η λειτουργία του δικαστικού συστήματος επηρεάζει την παραγωγικότητα της χώρας.
Ακόμα και εντός της ίδιας χώρας, η διαφορετική αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος ανά γεωγραφική περιφέρεια επηρεάζει αντίστοιχα την ανάπτυξη κάθε περιοχής. Σχετικές μελέτες έχουν ασχοληθεί με την Ιταλία, την Αργεντινή, την Ινδία και άλλες χώρες.
Το 2013 ο Επίτροπος Όλι Ρεν, παρουσιάζοντας το EU Justice Scoreboard, το συγκριτικό εργαλείο που προάγει την αποτελεσματικότητα των δικαστικών συστημάτων της Ε.Ε., ανέφερε ότι η αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης είναι ουσιώδης για ένα φιλικό στην ανάπτυξη επιχειρηματικό περιβάλλον, για την αύξηση των επενδύσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Βάσει των συγκριτικών δεδομένων του EU Justice Scoreboard, διαπιστώθηκε ότι στις ευρωπαϊκές χώρες η οικονομική ανάπτυξη επηρεάζεται αρνητικά στις περιπτώσεις: α) μακρού χρόνου εκδίκασης, β) χαμηλού ποσοστού εκκαθάρισης των εκκρεμών υποθέσεων, γ) αύξησης του αριθμού των εκκρεμών υποθέσεων και δ) υψηλής εισαγωγής νέων υποθέσεων.
Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, τα πιο αποτελεσματικά δικαστικά συστήματα σχετίζονται με μεγαλύτερο μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων, το οποίο, με τη σειρά του, συνδέεται με μεγαλύτερη παραγωγικότητα αυτών. Βάσει των στοιχείων της CEPEJ από τις 46 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, προκύπτει ότι η αποτελεσματικότερη πολιτική δικαιοσύνη (αστικά δικαστήρια) επηρεάζει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και την προσέλκυση ξένων επενδυτών.
Η κατάταξη «DOING BUSINESS» της Παγκόσμιας Τράπεζας
Η Ελλάδα κατέχει την 79 η θέση στην κατάταξη Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας, ακριβώς μετά την Τυνησία και πριν το Κιργιζιστάν. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι ένας βασικός δείκτης, που προκαλεί και την κατάταξή μας στη θέση αυτή, είναι ο δείκτης Enforcing contracts, που μετράει την εκτέλεση των συμβάσεων και σχετίζεται άμεσα με τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος, ιδίως, δε, με την ταχύτητα αυτού. Στον δείκτη, λοιπόν, αυτόν η Ελλάδα κατέχει την θλιβερή 146 η θέση, μετά τη Λιβύη, το Τζιμπουτί και την Υεμένη, ενώ καταφέρνουμε και ξεπερνάμε οριακά το Ιράκ, το Σουδάν και το Μαλάουι.
Στην ίδια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, καταγράφεται σε ορισμένους τομείς βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της χώρας μας, όπως η μείωση του χρόνου που χρειάζεται για την ίδρυση μιας επιχείρησης.
Συμπέρασμα
Η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, που βελτιώνει ιδίως την ταχύτητα, τη διαφάνεια και την προσβασιμότητά του, επιφέρει βελτίωση σε μια σειρά από οικονομικούς δείκτες και, συνολικά, επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας.
Η Ελλάδα, έχοντας ένα από τα πιο αναποτελεσματικά δικαστικά συστήματα της Ευρώπης, ιδίως όσον αφορά την ταχύτητα και την ψηφιοποίηση, όπως καταγράφεται στις έγκυρες μετρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Ευρώπης (που στηρίζονται στα στοιχεία που η χώρα μας παρέχει), πάσχει από ένα σοβαρό μειονέκτημα έναντι άλλων χωρών, των οποίων το δικαστικό σύστημα – αντίθετα από ό,τι συμβαίνει εδώ – ενισχύει την ανάπτυξη.
Ο Δήμος Χρυσός είναι Εφέτης Διοικητικών Δικαστηρίων και Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διεύθυνσης του Διοικητικού Πρωτοδικείου Πειραιά.
