Στο φουαγέ ενός παρατημένου κεντροευρωπαϊκού ξενοδοχείου ξετυλίγεται μια παράδοξη ιστορία επιτυχίας και αποτυχίας που αφορά τον θρυλικό Καναδό πιανίστα Γκλεν Γκουλντ, δύο πρώην συμμαθητές του που έζησαν τη ζωή τους ως αποτυχημένοι πιανίστες, τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Μπαχ και την ιδιοκτήτρια του ξενοδοχείου. Ανάμεσα στη φαντασία και τον ρεαλισμό τέσσερα πρόσωπα συνθέτουν ένα ιδιότυπο «προφορικό μιούζικαλ» για την ιδιοφυΐα, την εμμονή και τη ματαίωση στον «Αποτυχημένο» του Τόμας Μπέρνχαρντ που σκηνοθετεί ο Έκτορας Λυγίζος στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ. Η παράσταση μουσικού θεάτρου παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη στις 11 Απριλίου.
Σαν παλιό αυστριακό ξενοδοχείο
«Παίρνοντας έμπνευση από τη συνθήκη του μυθιστορήματος στο οποίο ο αφηγητής μπαίνει σε ένα παρηκμασμένο αυστριακό επαρχιακό ξενοδοχείο, όπου βρίσκεται η ξενοδόχος, ερωμένη του αυτοκτονημένου φίλου του, δουλέψαμε με την Μυρτώ Λάμπρου και φτιάξαμε τη δική μας εκδοχή του φουαγιέ ενός ξενοδοχείου παρηκμασμένου. Η επιδίωξή μου ήταν να είναι ένας χώρος που να μοιάζει ρεαλιστικός. Παρ’ όλα αυτά ο χώρος έχει αποστάσεις σε σχέση με το ρεαλισμό, αλλά ήθελα εξαρχής να είναι ζεστός και ασφαλής για τα πρόσωπα και για τον θεατή, να είναι ένας χώρος προστατευμένος που θα επιτρέψει στους χαρακτήρες να αισθανθούν ασφάλεια, να δεθούν, να ανοίξουν και να εξομολογηθούν.» Με αυτό τον τρόπο περιγράφει στο ΒΗΜΑ ο Έκτορας Λυγίζος το σκηνικό του «Αποτυχημένου» όπου θα δούμε να κινούνται στον χώρο και να ερμηνεύουν ο ίδιος ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος που κρατά τον ρόλο του αφηγητή, o Άρης Μπαλής που ενσαρκώνει τον «αποτυχημένο» Βέρτχαϊμερ, ο οποίος έχει αυτοκτονήσει, ο Γιάννης Νιάρρος τον Γκλεν Γκουλντ, η Αμαλία Μουτούση την ξενοδόχο.
Οι Αμαλία Μουτούση και Έκτορας Λυγίζος στον «Αποτυχημένο» @Ανδρέας Σιμόπουλος
Η φιλοδοξία, το ταλέντο, ο φθόνος και η ματαίωση είναι σαφώς οι έννοιες με τις οποίες καταπιάνεται ο Μπέρνχαρντ, ένας από τους σπουδαιότερους και επιδραστικότερους γερμανόφωνους συγγραφείς της μεταπολεμικής Ευρώπης σε αυτό το έργο ενώ πλανάται η σκιά του θανάτου. Βλέπετε, τα γεγονότα διαδραματίζονται σχεδόν ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Γκουλντ (ο χαρακτήρας του εδώ είναι μυθοπλαστικός) στα 51 του από συγκοπή καθώς έπαιζε τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ», και λίγες μόλις μέρες μετά την αυτοκτονία του Βέρτχαϊμερ.
Ο αφηγητής, στοιχειωμένος από την παρουσία των νεκρών συμμαθητών του, θα συναντήσει την ξενοδόχο, πρώην ερωμένη του Βέρτχαϊμερ, που θα του αφηγηθεί τις τελευταίες μέρες του φίλου του πριν από την αυτοχειρία. Πριν από 28 χρόνια, ο αφηγητής, ο Βερτχάιμερ και ο Γουλντ, επίδοξοι δεξιοτέχνες πιανίστες και οι τρεις τους, παρακολούθησαν έναν κύκλο μαθημάτων του διάσημου Ρώσου πιανίστα Βλαντιμίρ Χόροβιτς. Όμως η συνάντηση του αφηγητή και του Βέρτχαϊμερ με τον Γκουλντ ήταν συντριπτική, οδηγώντας τους δύο πρώτους στην απόφαση να παρατήσουν το πιάνο αντιμέτωποι καθώς ήρθαν με την δεξιοτεχνική τελειότητα του Καναδού πιανίστα…
«Ο αποτυχημένος» @Ανδρέας Σιμόπουλος
Η διαχείριση της επιτυχίας και της αποτυχίας
Βεβαίως ο Μπέρνχαρντ μετασχηματίζει αυτή τη συνθήκη σε ένα στοχασμό για τη διαχείριση της αποτυχίας με ελαφράδα και χιούμορ. Πεσιμιστής και δεινός επικριτής της κατάστασης του σύγχρονου αυστριακού και ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο Αυστριακός λογοτέχνης που έφυγε πρόωρα από τη ζωή, διερεύνησε εις βάθος στο έργο του τις κοινωνικές ανισότητες, την ανθρώπινη αποτυχία και την απώλεια της ανθρώπινης ύπαρξης.
«Ο Μπέρνχαρντ, είναι ένας συγγραφέας που με συγκινεί και με διασκεδάζει, γιατί ενώ ασχολείται με θέματα που είναι εξαιρετικά βαριά, τα διαχειρίζεται με το δικό του χιούμορ και με πολύ καυστικό τρόπο».
Ο Έκτορας Λυγίζος που έχει στο παρελθόν καταπιαστεί ξανά με τον Μπέρνχαρντ και τους αντιηρωικούς του χαρακτήρες, μάς λέει για τα εννοιολογικά στοιχεία που τον ελκύουν στον «Αποτυχημένο©: «Φιλοδοξία, έμμονες ιδέες, ταλέντο, τελειοθηρία, ματαίωση – ναι, είναι έννοιες που εμπίπτουν στη θεματολογία που με τράβηξε στο έργο όπως και σε εξίσου μεγάλο βαθμό και το πώς πέθανε ο ίδιος ο Μπέρνχαρντ, ένας συγγραφέας που με συγκινεί και με διασκεδάζει ο τρόπος του, γιατί ενώ ασχολείται με θέματα που είναι εξαιρετικά βαριά, τα διαχειρίζεται ιδιοσυγκρασιακά με το δικό του χιούμορ και με πολύ καυστικό τρόπο ώστε να βαθύνει η όλη αυτή διαδικασία και να γίνει εξαιρετικά ελαφριά. Γενικά με ενδιαφέρει το θέμα της διαχείρισης της αδυναμίας και της αποτυχίας, είτε αυτό αφορά καλλιτέχνες, εν προκειμένω μουσικούς, είτε αφορά καθημερινούς ανθρώπους και αναφέρομαι στο τέταρτο πρόσωπο του έργου, στην ξενοδόχο που συνδεόταν ερωτικά με αυτόν που αυτοκτόνησε και ενώ δεν το περιμένουμε, γίνεται μια αντίστοιχη διαπραγμάτευση σε σχέση με το δικό της πρόσωπο και την αποτυχία, την ευτυχία και την δυστυχία. Μου ήταν πολύ εύκολο να φανταστώ αυτό το έργο σε μια σκηνή με ένα πρόσωπο που σιγά σιγά φέρνει τα υπόλοιπα πρόσωπα επί σκηνής σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε…»
Η Αμαλία Μουτούση στην παράσταση «Ο αποτυχημένος» @Ανδρέας Σιμόπουλος
Καυστικό χιούμορ, αυτοσαρκασμός και ένα πολυφωνικό ανδροκρατούμενο περιβάλλον το οποίο όμως ‘’σπάει’’ από την είσοδο του γυναικείου χαρακτήρα. Μια εργαζόμενη και δη γυναίκα ένα πρόσωπο της λαϊκής τάξης στέκεται απέναντι σε τρεις πλούσιους άντρες προσδίδοντας στην αφήγηση πιο σύνθετη δομή.
Από την άλλη, «Ο αποτυχημένος» συνδέει την προσωπική αφήγηση με την ιστορική και πολιτική κατάσταση. Όπως σε κάθε έργο του, ο Μπέρνχαρντ καυτηριάζει την ηθική παρακμή της μεταπολεμικής Αυστρίας, που χρόνια μετά την πτώση του ναζισμού, εξακολουθεί να λειτουργεί με τον νόμο του απόλυτου νικητή και των απεγνωσμένων ηττημένων, με κυνισμό και σκληρότητα.
Ευρώπη και αμερικανική ήπειρος
«Καταλαβαίνουμε την παρακμή της μεταπολεμικής Ευρώπης με έναν τρόπο» σημειώνει ο Έκτορας Λυγίζος. «Ένας από τους βασικούς άξονες του έργου είναι η σχέση της Ευρώπης με την αμερικάνικη ήπειρο. Ο Γκουλντ ως Καναδός που έζησε στην Αμερική και σε αυτό το σύστημα λειτούργησε ως καλλιτέχνης και ως στοχαστής και ως πολυπράγμων που ήταν, αποτελεί υπόδειγμα αντιπαραβολής της Ευρώπης που παραδοσιακά είναι η πνευματική ήπειρος, σε σχέση με την Αμερική, που έχει βρει έναν πιο ελαφρύ τρόπο να παράγει τέχνη, αλλά αναγκαστικό και πιο ανώδυνο. Σίγουρα ήθελα να ερευνήσω αυτή την παράμετρο όπως και τις επιπτώσεις αυτής της ιστορίας στην Ευρώπη σε σχέση με τη διαχείριση της αποτυχίας και σε σχέση με τι εκλαμβάνεται ως επιτυχία και ως αποτυχία.»
«Ο αποτυχημένος» @Ανδρέας Σιμόπουλος
«Ο Μπέρνχαρντ μας βάζει να αναλογιστούμε και να επεξεργαστούμε το πώς διαχειριζόμαστε την αδυναμία μας απέναντι στην αποτυχία».
«Η δραματουργία, είτε η επί σκηνής είτε η γραφή ενός μυθιστορήματος, είναι πολύπλοκη», σχολιάζει ο σκηνοθέτης. «Με έναν τρόπο ο ίδιος ο Μπέρνχαρντ βάζει τον καθέναν από εμάς στη θέση των προσώπων να αναλογιστούμε και να επεξεργαστούμε το πώς διαχειριζόμαστε την αδυναμία μας απέναντι στην αποτυχία. Ακόμα και το επιχείρημα του ότι ακόμα και ο πιο επιτυχημένος πιανίστας του περασμένου αιώνα, δηλαδή ο Γκλεν Γκουλντ, έζησε τη ζωή του είτε χωρίς να το ξέρει, είτε γνωρίζοντας το, ως δυστυχισμένος και αποτυχημένος και αυτός, αποτελεί ένα ενδιαφέρον σχόλιο.»
Ο Άρης Μπαλής στην παράσταση «Ο αποτυχημένος» @Ανδρέας Σιμόπουλος
Αφηγούμενος την επινοημένη φιλία ανάμεσα στον μυθικό Καναδό πιανίστα και τους δύο χολωμένους Αυστριακούς που έζησαν τη ζωή τους ως αποτυχημένοι πιανίστες, ο Μπέρνχαρντ γράφει για την απόγνωση και ταυτόχρονα οργανώνει όλη την ιστορία πάνω στην επαναληπτική, κυκλική δομή των «Παραλλαγών Γκόλντμπεργκ.» Ακριβώς αυτή η μουσική από τις «Παραλλαγές…» του Μπαχ, το breathrough του Γκουλντ που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό, χρησιμοποιείται στην παράσταση. Εκεί βασίστηκε όλη η δομή της και παράλληλα ενώ εκτυλίσσεται η ιστορία, σε μια συνθήκη, ο Γκουλντ προβάρει τις «Παραλλαγές…», ένα δραματουργικό στοιχείο που συνδιαλλέγεται συνεχώς με την ομιλία, η οποία ενώ παραπέμπει στον προφορικό λόγο, αποκαλύπτει τις μουσικές της ιδιότητες και τα εργαλεία, δηλαδή την ταχύτητα, τον ρυθμό, τη χρήση των ηχείων του σώματος. Όλα αυτά χρησιμοποιούνται συνειδητά για την παραγωγή του νοήματος και τη συνδιαλλαγή του ενός με τον άλλον. Ανά περιπτώσεις, επειδή ο Γκουλντ τραγουδούσε ενώ έπαιζε, αυτό το εύρημα συνοδεύει τις σκέψεις των προσώπων.
«Δεν νομίζω ότι είναι στη θέση του δημιουργού να κατευθύνει το κοινό ως προς το τι πρέπει να διαβάσει σε ένα έργο και τι όχι.»
«Η συγκεκριμένη παράσταση, παρόλο που μπορεί να ακούγεται σύνθετη δεν είναι δύσκολη στην παρακολούθηση της», τονίζει ο Έκτορας Λυγίζος προσθέτοντας ότι η μουσικότητα την καθιστά εύκολα παρακολουθήσιμη. «Η μουσική συνυφαίνεται με τη δραματουργία δημιουργώντας το γνώριμο είδος του μουσικού θεάτρου. Παρ’ όλο που χρειάστηκε λεπτοδουλειά για να ξεχωρίσω από όλο το μυθιστόρημα τα κομμάτια που είναι χρήσιμα ώστε να χτίσω μια δομή, όλο αυτό έγινε αβίαστα και σε ένα βαθμό πολύ διασκεδαστικά, που είχε να κάνει και με το γεγονός ότι το υλικό έχει πολύ χιούμορ».
Το σκηνικό της παράστασης του Έκτορα Λυγίζου «Ο αποτυχημένος» ©Ανδρέας Σιμόπουλος
Τα συμπεράσματα λοιπόν για τον «Αποτυχημένο» του Τόμας Μπέρνχαρντ και τους αντιήρωές του θα τα αναζητήσουμε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της μεταφοράς της σημειώνει: «Δεν νομίζω ότι είναι στη θέση του δημιουργού να κατευθύνει το κοινό ως προς το τι πρέπει να διαβάσει σε ένα έργο και τι όχι. Το κάθε έργο έχει το δικό του πυρήνα και το δικό του τρόπο που, όσο κι αν το έχεις σχεδιάσει, προκύπτει από την πρόβα κυρίως, για να μιλήσει ή όχι στον θεατή».
INFO «Ο αποτυχημένος» Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ Παραστάσεις 11, 12, 13, 14, 18, 19, 20, 21, 24, 25, 26 Απριλίου 2024 Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)
